Kunnen ambtenaren Trumps vertrekpremie maar beter aanvaarden? ‘Weigeren kan uitstel van executie zijn’

Twee miljoen Amerikaanse ambtenaren kregen in hun mailbox het aanbod om ontslag te nemen in ruil voor een stevige vertrekpremie. Zo opent Trump zijn frontale aanval tegen wat hij de ‘deep state’ noemt. ‘Een deel van de ambtenaren zal op zijn voorstel ingaan. Trump kan dat vervolgens als succes claimen.’

‘Fork in the road’ (‘splitsing in de weg’) is de onderwerpregel van een mail die twee miljoen Amerikaanse ambtenaren dinsdag in hun inbox zagen verschijnen. Wie de agenda van president Donald Trump niet genegen is, kan zijn of haar eigen weg gaan. Daarvoor moeten ze die mail alleen beantwoorden met ‘ontslag’ in de titel. In ruil mogen ze ogenblikkelijk het werk neerleggen en worden ze doorbetaald tot september. Dat is toch wat Trump belooft.

Het aanbod komt niet rechtstreeks van de president, maar van het Office of Personnel Management (OPM), de hr-dienst van de federale overheid. Of het echt zo aanlokkelijk is voor federale ambtenaren die niet onder Trump willen dienen, is nog maar de vraag. Barend Barentsen, hoogleraar sociaal recht aan de Universiteit van Leiden, noemt ingaan op het aanbod ‘een gok’.

‘Als president kan Trump dit voorstel doen, maar daarmee heeft hij nog niet het budget gekregen om die royale ontslagvergoedingen te betalen’, waarschuwt Barentsen. Nou ja, met de Republikeinse meerderheid in het parlement is dat toch slechts een voetnoot? ‘In de politiek is alles onzeker. Als in de media komt dat “luie ambtenaren die opstappen 50.000 dollar krijgen” terwijl Joe Sixpack omkomt van de honger, dan kan dat zomaar omslaan.’ 

Sowieso is het nog maar de vraag of Trump woord zal houden. ‘Hij ziet ambtenaren als een plaag. Zal hij ze dan doorbetalen tot september om niets te doen?’ 

Anderzijds kan niet ingaan op Trumps voorstel óók nadelig uitdraaien. ‘Het kan uitstel van executie zijn. Als je als ambtenaar werkt rond transgenderrechten of in een milieuagentschap dat fracking in Alaska tegengaat, dan weet je gewoon: morgen of volgende maand wordt mijn afdeling toch opgedoekt. Dan is een vrijwillig vertrek onder deze voorwaarden misschien wel aantrekkelijk.’ 

Verzekering kwijt

Barentsen denkt niet dat dit voorstel zal leiden tot ‘een massale uittocht van federale ambtenaren’. ‘Maar als Trump een klein aantal ambtenaren weet te verleiden, kan hij dat al claimen als een succes. Dan heeft hij nog twee jaar (tot de midtermverkiezingen, nvdr) om met een paar pennenstreken bepaalde afdelingen of hele ministeries op te heffen. Het is betrekkelijk makkelijk om ambtenaren te ontslaan in de VS. Ze zijn minder goed beschermd dan in Europa.’

Miljoenen ambtenaren vrezen dus voor hun job. Jobverlies heeft in de VS een grotere impact dan bij ons. ‘Veel sociale rechten in de VS hangen vast aan het statuut van werknemer bij een bedrijf of van ambtenaar. Zodra je geen actieve werkende meer bent, ben je ook meteen je ziektekostenverzekering kwijt.’

‘We hebben Trump niet zomaar gekregen, we hebben hem gemaakt’

Geheugen inboeten

‘Het is niet ongebruikelijk dat ambtenaren vertrekken na een machtswissel’, zegt  Ronald Kroeze, hoogleraar parlementaire geschiedenis aan de Radboud Universiteit Nijmegen. ‘Zeker in de Verenigde Staten is dat eigenlijk de gewone gang van zaken, maar de schaal waarop het nu gebeurt, is buitenproportioneel.’

Volgens Kroeze, die zich specialiseert in politieke integriteit, is het gevaar van Trumps aanval op de ambtenarij tweeledig. ‘Ten eerste is het schadelijk dat een president zijn macht gebruikt om persoonlijke zaakjes te regelen. Die belangenverstrengeling druist in tegen het algemeen belang. Ten tweede verzwakt hij de rechtsstaat door de instituten te verzwakken. Een ontslagronde zorgt ervoor dat de overheid aan expertise en geheugen inboet. De democratie is maar zo sterk als de mensen die er deel van uitmaken.’

Naar de buitenwereld communiceert Trump natuurlijk niet dat hij handelt uit eigenbelang. Hij wil de ‘deep state’ aanpakken en zo het overheidsapparaat opruimen. Kroeze ziet daarin een parallel met Italië in de jaren negentig. ‘Toen Silvio Berlusconi voor de eerste keer premier van Italië werd, zei hij ook dat hij het corrupte establishment wilde aanpakken. Uiteindelijk ageerde hij uit eigenbelang. Hij misbruikte de rechtsstaat om zijn bedrijven voor te trekken. Trump doet iets soortgelijks door bevriende miljardairs een ministerpost te geven.’

First buddy Elon Musk werkt niet voor het OPM, dat de e-mail verstuurde, maar voor het Department of Goverment Efficiency (DOGE), een onderdeel van het presidentiële apparaat. Toch is het duidelijk dat hij een hand heeft gehad in de beruchte mail. Toen Musk Twitter (nu X) kocht, stuurde hij een soortgelijk voorstel aan zijn werknemers om het personeelsbestand drastisch in te krimpen. Het OPM kreeg met Amanda Scales recent een nieuwe stafchef. Zij werkte eerder deze maand nog voor Musks bedrijf xAI, dat gespecialiseerd is in artificiële intelligentie. 

‘De eerste oorlog van Trump is er een tegen het eigen staatsapparaat’