Krijgt Chinees president Xi na de rode loper in Rome een koude douche in Parijs?

Chinees president is op bezoek bij tal van Europese staatshoofden en regeringsleiders. Zijn aangekondigde samenwerking met Italië roept veel controverse op in de Unie en daarbuiten. Vooral Amerikaans president Donald Trump kijkt met een waakzaam oog toe.

De zesdaagse mini-tournee van de Chinese president Xi Jin Ping door Italië en Frankrijk wekt controverse op. Vrijdag werd hij samen met zijn 500-koppige delegatie met een indrukwekkend ceremonieel in Rome ontvangen en schoof hij aan voor een staatsbanket met president Sergio Mattarella en eerste minister Giuseppe Conte. Maar in Parijs dinsdag belooft de ontvangst heel wat koeler te verlopen.

Zaterdag tekenden de ministers Xi’s delegatie met premier Conte en minister van Economische Ontwikkeling Luigi Di Maio een Memorandum of Understanding voor investeringen in de havens van Genua, Trieste en Palermo in het kader van de Italiaanse deelname aan het Chinese Belt and Road Initiative (BRI), de nieuwe Zijderoute. Daarnaast tekenden ze ook 29 contracten onder meer voor een gasturbine, de afname van Italiaanse landbouwproducten en akkoorden voor samenwerking op het vlak van cultuur en media.

Daarmee is Italië de vierde Zuid-Europese EU-lidstaat die aan het Chinese megaproject deelneemt na Griekenland, Malta en Portugal. Genua en Palermo aan de Middellandse Zee en Trieste op de Adriatische kust worden logistieke hubs voor de trafiek van Chinese goederen naar het Europese hinterland. Trieste en Genua zijn strategisch gelegen. Chinese vrachtschepen die door het Suezkanaal de Middellandse Zee opvaren winnen tot vijf dagen tijd als ze goederen voor het Europese hinterland naar Italiaanse havens verschepen in plaats van naar Antwerpen, Rotterdam of Hamburg via Gibraltar.

Via Trieste en een nog door het Chinese staatsbouwbedrijf CSCC te leggen spoorverbinding door Slovenië komt de Oost-Europese afzetmarkt binnen bereik, waar China een steeds grotere voet aan de grond krijgt. In 2012 al richtte China er met zestien Centraal- en Oost-Europese landen (Hongarije, Polen, Kroatië, Roemenië, Bulgarije, Hongarije, Montenegro, etc.) een samenwerkingsplatform op waarin het contracten onderhandelt voor de aanleg van terminals, bruggen, wegen, spoorlijnen en andere infrastructuur en hen hiervoor ook leningen toeschuift.

Conflict met Europa en Macron

Met de ondertekening van het memorandum is Italië ook het eerste land van de G7 – Japan, de VS, Canada, het VK, Frankrijk, Duitsland, Italië en de EU – dat toetreedt tot de Zijderoute. Dat zorgt voor enige onrust in Washington en in de Europese wijk in Brussel. Italië haalt met dit akkoord het Paard van Troje binnen, zo luidt het bij de felste tegenstanders.

Tijdens twee ontmoetingen met de Italiaanse premier Giuseppe Conte, waarvan één in de marge van de Brusselse EU-top van regeringsleiders donderdag en vrijdag probeerde de Franse president Emmanuel Macron Conte nog vergeefs te overtuigen om af te zien van het memorandum. In de ogen van Macron die China met een Europees blok wil tegemoet treden, probeert Xi de EU-lidstaten uit elkaar te spelen.

De deelname aan de Zijderoute is het zoveelste conflict tussen de populistische regering in Rome en de EU-Commissie in Brussel. Eerder botsten ze al over het Europese migratiebeleid en over het Italiaanse gebrek aan begrotingsdiscipline, die het Europese Stabiliteitspact vereist.

Interne verdeeldheid

Maar zoals zo vaak is de Italiaanse regering ook nu weer intern verdeeld over het memorandum. Voor de leider van de Vijfsterrenbeweging (M5S) en minister van sociale zaken Luigi Di Maio is het memorandum het sluitstuk van een maandenlange voorbereiding, waarvoor hij verschillende keren naar Peking reisde. De Chinese investeringen in de Italiaanse havens zijn voor M5S immers zeer welkom. De schatkist is leeg en voor de peperdure verkiezingsbelofte om miljoenen arme Italianen een basisinkomen te garanderen heeft de Italiaanse staat onvoldoende fondsen voorhanden. Intussen blijft de staatsschuld met 131% van het BNP torenhoog en is Italië in een economische recessie beland, zodat er ook aan de inkomstenzijde weinig beterschap moet worden verwacht.

Matteo Salvini, leider van de radicaal-rechtse Lega en minister van Binnenlandse Zaken, is daarentegen veel minder opgezet met het Chinees-Italiaanse memorandum en laat dat ook uitgebreid blijken in de pers. Salvini waarschuwt voor ‘de nationale veiligheid’, voor ‘een Chinese kolonisering van Italië,’ en voor ‘de hegemonische ambities ‘ van de Zijderoute. Hij weigerde ook deel te nemen aan het staatsbanket met de Chinese delegatie in Rome.

Volgens The New York Times luisterde Salvini vooral naar de waarschuwingen van Garret Marquis, de woordvoerder van Trumps nationale veiligheidsadviseur John Bolton, en Trumps voormalige adviseur Steve Bannon, met wie hij persoonlijk goede relaties onderhoudt. Volgens Marquis en Bannon doet China met zijn Zijderoute aan ‘roofkapitalisme’. Uiteindelijk beslechtte een stemming in het Italiaanse parlement het pleit in het voordeel van M5S met 282 stemmen voor het memorandum en 227 tegen.

Ook al schat de zakenkrant Il Sole 24 Ore de waarde van de contracten in het memorandum op 7 miljard euro, dit memorandum is geen complete koerswijziging in de Italiaans-Chinese economische samenwerking. Chinese bedrijven houden al participaties aanhouden in Italiaanse ondernemingen als Pirelli, de bank Intesa San Paolo, het petroliumbedrijf Eni en het elektriciteitsbedrijf Enel.

Overigens moeten de belangen van de Chinezen in Genua en Trieste niet worden overdreven, waarschuwde premier Conte. De 13 miljard euro Italiaanse export naar China is klein in vergelijking met de 94 miljard euro Duitse export naar dat land, herinnerde hij eraan. Het Chinese staatsbedrijf Cosco Shipping controleert bepaalde haventerminals in Genua en Trieste, maar niet de volledige haven zoals in Athene, waar het een meerderheid heeft verworven in de Piraeus Port Authority. Hij heeft daar een punt, want Cosco controleert ook de APM Terminal in Zeebrugge.

Huawei en 5G

Een expliciete vermelding van 5G-technologie is in het Italiaans-Chinese memorandum niet terug te vinden, maar ze wordt ook niet uitgesloten, want het document vermeldt eveneens samenwerking op het vlak van telecommunicatie, aldus La Stampa. Wat de VS-regering meer verontrust dan de Italiaans rol in de maritieme Zijderoute, is de ‘digitale Zijderoute’ van de mobiele telefoon- en datacommunicatie. De VS beschuldigen China er van dat het 5G-netwerkapparatuur van Huawei inzet als dekmantel voor spionageactiviteiten, al zijn daarvoor nog geen harde bewijzen geleverd.

De VS raadt Europa daarom aan om in het belang van de nationale veiligheid het voorbeeld van Australië te volgen en Huawei en ZTE uit te sluiten van deelname aan aanbestedingen. Huawei beantwoordde de beschuldigingen van de VS-regering met een advertentiecampagne in Westerse media waarin het zijn goede bedoelingen uitlegt. De Chinese technologie- en telecommunicatiebedrijven Huawei en ZTE hebben met hun technologie voor de volgende generatie snelle mobiele 5G-netwerken een voorsprong uitgebouwd op Europese technologiebedrijven als Ericson en Nokia. Netwerkapparatuur van Huawei zit al ingebouwd in de 5G-netten van Vodafone in Milaan en van Telecom Italia, de twee belangrijkste telecomoperatoren die bij de spectrumveiling in Italië een 5G-licentie in de wacht sleepten.

Ook de tussenstop die Xi zondag maakte n Monaco, dat geen lid is van de EU, dient promotiedoeleinden. Monaco Telecom, het zusterbedrijf van het Franse telecombedrijf Free, heeft een akkoord met Huawei om er samen het 5G-netwerk uit te bouwen en van de stadstaat een smart city te maken. Maar in Frankrijk heeft datzelfde Free samen met de andere telecomoperatoren Orange, SFR, Bouygues Telecom Chinese apparatuur uit hun netwerken in de Parijse regio gebannen.

Europa stelde zich aanvankelijk open op tegenover het charmeoffensief van de Chinezen en zag vooral opportuniteiten in de gigantische Chinese markt. Daarmee reageerde het op America First-strategie in Washington bij het aantreden van Donald Trump, die internationale handelsverdragen in vraag stelde, multinationale instellingen de rug toekeerde, zich terugtrok uit de klimaatakkoorden van Parijs en met tariefmuren tegen Chinese en Europese export dreigde. Xi, die zich opwierp als een verdediger van vrijhandel en multilaterale overeenkomsten, was een verademing.

Maar terwijl de officiële retoriek vanuit Peking nog steeds is dat infrastructuurwerken in de landen van de Zijderoute de onderlinge handel bevordert en welvaart en stabiliteit creëert, bleef het hardnekkig de toegang tot zijn eigen markt blokkeren voor buitenlandse bedrijven die weigerden hun technologie over te dragen en bleef het met zijn verdoken staatssteun aan zijn bedrijven de concurrentie op de wereldmarkt scheeftrekken. Door de groeiende invloed van de hardliners als zijn economische adviseur Peter Navarro, minister van Economische Zaken, Wilbur Ross, en zijn veiligheidsadviseur John Bolton in het Witte Huis koos Trump uiteindelijk voor een regelrechte handelsoorlog tegen China.

Koerswijziging in Brussel: een systemische rivaal

Maar ook binnen de Europese Commissie begon het tij te keren. De opvatting won veld dat China met zijn infrastructuurinvesteringen in Oost- en Zuid-Europa het EU-blok probeerde uit elkaar te spelen en met de Zijderoute ook zijn militaire en politieke invloed wilde uitbreiden. In 2018 zei de Franse president Emmanuel Macron bij een bezoek aan Australië diplomatisch dat ‘de Zijderoute stabiliteit brengt, maar dat ze wel getuigt van een hegemonische visie’. China ontkent dat het andere dan economische doelstellingen nastreeft met het megaproject, waar intussen al 152 landen aan deelnemen.

Maar volgens Thorsten Benner van het Global Policy Institute gaat de ambitie van China verder en wil Xi het Chinese staatskapitalisme promoten als alternatief voor de liberale democratie. Ook stappen in de richting van meer respect voor de mensenrechten heeft het land nog niet gezet. Politieke dissidenten worden er gemuilkorfd, de persvrijheid ligt er volledig aan banden en zelfs in cyberspace is de controle van de overheid alomtegenwoordig.

Ook het Made in China 2025-plan van de Chinese overheid waarin het de ambitie uitspreekt dat het tegen 2025 volledig onafhankelijk wil zijn van Westerse technologie en tegen 2030 wereldleider in innovatie wil worden, blijft het wantrouwen in Europa voeden. Wie wereldleider wordt in een niche zoals 5G, zet de technologische standaarden van de toekomst, luidt de redenering. Het gevaar dreigt dat Europa daardoor afhankelijk wordt van China.

En nu heeft de EU dus zijn toon verscherpt en probeert het in blok een standpunt in te nemen. Op de Europese top in Brussel van 21 en 22 maart hebben de regeringsleiders een gemeenschappelijke strategisch rapport opgesteld waarin de Unie wil breken met de naïviteit uit het verleden. Ze beschouwen Peking voortaan niet langer alleen maar als een partner maar ook als een ‘systemische rivaal die een ander bestuursmodel voorstaat’ en een economische concurrent die’ technologisch leiderschap nastreeft’. Vanaf 1 april zullen buitenlandse investeringen, waarmee vooral Chinese worden geviseerd, in strategische technologie zoals Artificiële intelligentie, telecom, robotica … systematisch gescreend worden ten behoeve van de nationale veiligheid.

Europa zal voortaan ook wederkerigheid eisen in de toegang tot de Chinese markt. De Europese bedrijven kunnen slechts in 10 miljard euro Chinese overheidsbestedingen meedingen op een totaal van 8000 miljard euro, aldus EC-voorzitter Jean-Claude Juncker. Of alle landen het strategische EU-rapport zullen volgen, moet nog blijken. Italië ligt dwars en op landen die sterk economisch afhankelijk zijn van China zoals Griekenland en Hongarije hoeven Macron en Merkel niet veel te rekenen. Ook over Portugal zijn er twijfels. Of hoe Chinese investeringen nu al de Europese eenheid op de proef stellen.

En daarmee is de toon gezet voor de ontmoeting die Macron dinsdag heeft met de Chinese president Xi Jin Ping. Om het Europese standpunt gewicht te geven heeft Macron ook Bondskanselier Angela Merkel en Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker uitgenodigd naar Parijs. Op 9 april is er dan een officiële Chinees-Europese top in Brussel met de voorzitter van de Europese Raad, Donald Tusk, EC-voorzitter Jean-Claude Juncker en de Chinese premier Li Ke Qiang. De Chinezen doen alvast hun uiterste best om de gesprekken in een aangename sfeer te laten verlopen met paginabrede publicitaire artikels in de Franse kranten op zondag en maandag over de uitstekende diplomatieke betrekkingen tussen beide landen.