Kremlinfluisteraar Aleksandr Doegin: ‘Wie in de media werkt, is per definitie een leugenaar’

U spreekt het woord democratie uit alsof het iets heiligs is. U vindt ongetwijfeld dat antidemocraten geen mensen zijn!’ Een gesprek met Aleksandr Doegin, de zelfverklaarde profeet van Vladimir Poetin, die droomt van een autoritair Euraziatisch wereldrijk waarin voor journalisten geen plek is. ‘De waarheid is moeilijk te vinden, en om ze te vinden moeten we de journalistiek elimineren.’

Disclaimer: Aleksandr Doegin is niet de huisideoloog van Vladimir Poetin. ‘Of toch niet letterlijk’, geeft hij zelf meteen toe. ‘Ik heb tegenwoordig geen officiële positie in het staatsapparaat. Ik heb ook geen directe lijn met Poetin, ik heb hem zelfs nog nooit ontmoet. Maar ik heb mijn manieren van communiceren.’

En toch is de term ‘huisideoloog’ niet slecht gekozen, vindt Doegin zelf. ‘Als u mijn theorieën en geschriften vergelijkt met mijn werk, kunt u enkel concluderen dat Poetin zowat al mijn beleidsvoorstellen heeft opgevolgd. Hij heeft de banden met Iran en Turkije aangehaald en de Krim geannexeerd, wat ik hem al vele jaren aanraad. Hij zet in op traditionele normen en waarden. Hij heeft de Euraziatische Unie gesticht, die de basis moet vormen voor een Euraziatisch rijk. Toen ik tien jaar geleden in Washington was voor een debat, werd ik daar ingeleid met de woorden: “Kijk niet naar meneer Doegins positie, kijk naar zijn geschriften en vergelijk die met Poetins daden.” Daar kan ik me volmondig bij aansluiten.’

In Rusland is Doegin vooral populair in militaire kringen, waar zijn Vierde Politieke Theorie verplichte kost is in de officiersopleiding. Die theorie is de opvolger van drie politieke ideologieën – liberalisme, communisme en fascisme – die naar zijn oordeel hun legitimiteit verloren hebben. De vierde politieke theorie moet elementen van de drie voorgaande theorieën combineren, al blijkt Doegin vooral een hekel te hebben aan de liberale democratie. In de jaren negentig was hij kort zelf politiek actief bij de Nationaal-Bolsjewistische Partij, een wat morsige partij die vooral elementen uit het nationaalsocialisme en het communisme combineerde. Die vierde politieke theorie moet de leidende ideologie worden in Eurazië, een geopolitieke alliantie tussen Rusland en Europa die – net als in 1984 van George Orwell – een dam moet opwerpen tegen wat hij het Amerikaanse imperialisme noemt.

Met zijn slanke, rijzige figuur, zijn lange, grijze haren en zijn volle baard naar orthodox gebruik zou het verleidelijk kunnen zijn om Doegin te vergelijken met Grigori Raspoetin, de mysterieuze monnik die in het begin van de twintigste eeuw een versmachtende invloed had op Nikolaas II, de laatste tsaar van Rusland. Een correctere vergelijking is waarschijnlijk die met Steve Bannon, de voormalige hoofdredacteur van de radicaalrechtse website Breitbart die geldt als de architect van Donald Trumps verkiezingsoverwinning. Net als Bannon bestiert Doegin verschillende oerconservatieve nieuwswebsites, die grossieren in samenzweringstheorieën, antiwesterse schotschriften en breedvoerige artikels die de traditionele samenleving bezingen. Doegin glundert wanneer we de vergelijking maken: ‘Ik heb zeer veel sympathie voor Steve Bannon. Hij is een briljante denker die de wereld met zijn steun voor Trump een ongelofelijke dienst heeft bewezen.’

U noemde de dag van de inauguratie van Trump ‘een van de beste dagen van uw leven’. Vindt u dat nog altijd?

Aleksandr Doegin: Ik kon mijn oren nauwelijks geloven! De verkiezing van Trump is voor mij het bewijs dat het Amerikaanse volk nog steeds leeft. Ik ben zeer gelukkig met de komst van het trumpisme, zelfs al is dat vandaag gegijzeld door de Deep State (‘de staat in de staat’, nvdr). Trump zit vandaag in de dwangbuis van de Amerikaanse globalisten, hij lijkt wel een personage uit One flew over the cuckoo’s nest. En toch: alleen al met zijn verkiezing heeft Trump een enorme klap toegediend aan het Amerikaanse interventionisme. Dankzij hem is Amerika niet meer het centrum van de globalisering. Zelfs als hij slechts een honderdste kan implementeren van wat hij beloofd heeft, zou dat al een ongelofelijke steun zijn voor het Euraziatische project.

Zien we vandaag het einde van het liberalisme?

Doegin: Het is zeker nog niet ten einde, maar het is wel zo dat de negatieve aspecten van het liberalisme zich steeds duidelijker manifesteren. Het is een soort liberaal fascisme, dat iedereen die niet minstens een iPhone 6 heeft als minder dan menselijk beschouwt. De moderniteit ziet zichzelf als een einddoel, terwijl het voor traditionalisten een keuze is. Gelukkig beginnen steeds meer mensen te begrijpen dat het liberalisme fundamenteel verkeerd is.

Wat is er volgens u verkeerd aan liberalisme?

Doegin: Het heeft de mens elke vorm van collectieve identiteit afgenomen. Religie, traditionele waarden, hiërarchie, nationaal bewustzijn: het moet allemaal weg. Alles wordt optioneel: je kunt je religie kiezen, je natie, je beroep, en tegenwoordig zelfs je geslacht.

Het is toch een realiteit dat transgenders bestaan?

Doegin: Integendeel, het is pure ideologie. De mens vindt dit soort concepten uit, en de realiteit past zich daaraan aan. Transgenders en homoseksualiteit zijn een politieke ideologie, ze zijn het laatste stadium van het liberalisme.

Homoseksualiteit is toch van alle tijden?

Doegin: Het is pure politieke propaganda, die op een totalitaire manier normen oplegt aan een samenleving.

In een liberale democratie wordt toch niemand gedwongen om homoseksueel te zijn?

Doegin: Vanaf het moment waarop iets wordt toegelaten, verandert de norm. Normen zijn eigenlijk een soort patroon dat je moet volgen, en als je iets anders dan de norm tolereert, maak je daar automatisch een nieuwe norm van. Als je homoseksualiteit toelaat, vernietig je de heteroseksuele maatschappij, omdat je haar een vorm van collectieve identiteit ontneemt. Het ultieme doel van het liberalisme is de mensheid uitschakelen: je geeft mensen de keuze om als cyborg verder te leven, of als dier.

Er is toch niemand die dat oprecht voorstelt?

Doegin: We moeten begrijpen dat liberalisme een product is van de moderniteit. Concepten als racisme, slavernij en totalitarisme zijn Europese concepten die in de moderniteit zijn ontstaan. Toen het liberalisme nog in strijd was met het fascisme en het communisme, leek het een antitotalitair systeem. Maar nu er geen grote ideologische vijanden meer bestaan, toont het liberalisme zijn ware gezicht. Ideologen als George Soros en Karl Popper verdelen de wereld in twee groepen: open samenlevingen en gesloten samenlevingen. Zoals de communisten de wereld verdeelden in kapitalisten en proletariërs en de nazi’s het onderscheid maakten tussen Ariërs en niet-Ariërs, zo verdelen zij de wereld in progressieven – de goeden – en conservatieven – de slechten.

Dat slaat toch nergens op? In een liberale democratie mogen conservatieven perfect conservatief zijn.

Doegin: In een liberale democratie zijn enkel liberale conservatieven welkom. Wie dat niet is, wordt onmiddellijk gemarginaliseerd en gecriminaliseerd. Mensen zoals ik, die een illiberale democratie voorstaan, worden onmiddellijk gecriminaliseerd als fascist of stalinist. Wij zijn de nieuwe Joden en goelagarbeiders! Uw zogezegd open samenleving aanvaardt enkel voorstanders van de open samenleving.

Maar conservatieve partijen zijn toch toegelaten in westerse samenlevingen?

Doegin:(hoofdschuddend) Het debat wordt enkel gevoerd onder voorstanders van het liberalisme. Je kunt rechts-liberaal zijn en links-liberaal. Je kunt extreemrechts-liberaal zijn, of extreemlinks-liberaal. Maar je kunt onmogelijk niet-liberaal zijn.

Zou u het Front National als een liberale partij beschouwen?

Doegin: Het FN is een extreemrechtse liberale partij, want ze is voor de republiek en de democratie. Maar zelfs zij wordt gedemoniseerd en op elke straathoek uitgejouwd omdat ze niet liberaal genoeg is.

Het is toch normaal dat politieke tegenstanders elkaar bekritiseren? Het FN mag toch gewoon deelnemen aan de verkiezingen?

Doegin: Maar haar aanhangers worden gedemoniseerd, het zijn paria’s! Hetzelfde gebeurt met mensen die Trump steunen. Als je in New York op café zit en je zegt dat je op Trump gestemd hebt, riskeer je een slag in je gezicht.

Als je op café zit in Moskou en je zegt dat je een hekel hebt aan Poetin, riskeer je ook een slag in je gezicht.

Doegin: Ik ga niet akkoord met die analogie. In Rusland kun je perfect anti-Poetin zijn. Het enige moment waarop wij Poetin verdedigen, is wanneer we geconfronteerd worden met haters van buitenaf. Het is een vorm van collectieve Russische solidariteit.

Is Eurazië in uw invulling een democratie?

Doegin: U spreekt het woord ‘democratie’ uit alsof het iets heiligs is. U vindt ongetwijfeld dat antidemocraten geen mensen zijn!

Het is toch een eenvoudige vraag? Is uw invulling van Eurazië democratisch?

Doegin: Ach, wat is democratisch. Laat ik het zo zeggen: Eurazië hoeft voor mij niet ondemocratisch te zijn. Het democratische gehalte van Eurazië hangt af van wat de samenleving beslist.

Is het niet logisch om zo’n beslissing per democratisch proces te maken?

Doegin: Mijn punt is dat een samenleving moet kunnen beslissen om door een monarch of een dictator geregeerd te worden. De uitkomst van zo’n beslissing hoeft geen democratie te zijn. De enige echte democratische beslissing ooit in Rusland hebben we genomen ten tijde van de Zemski Sobor, de Russische volksvergadering die in de 17e eeuw de eerste tsaar van de Romanovs heeft gekozen. We hebben toen voor een monarch gekozen, en zijn daar altijd tevreden mee geweest.

Wat als een maatschappij zich bedenkt?

Doegin: Zolang er zich geen revolutie voltrekt, bestaat er een stilzwijgende overeenkomst die de autoriteit van het regime legitimeert. Liberalen willen de geschiedenis beëindigen en hun ideologie aan iedereen opleggen. Terwijl de politieke geschiedenis open ligt: democratie is geen universele waarde die onaantastbaar is en de hele wereld maar moet aanvaarden.

Vindt u het geen probleem dat Rusland geen eerlijke verkiezingen kent?

Doegin: Onze verkiezingen zijn absoluut eerlijk, omdat verkiezingen bij ons niet dienen om een nieuw regime aan de macht te brengen. Wij zijn als maatschappij min of meer tevreden met Poetin. Dan doet het er niet toe welk percentage exact voor hem stemt.

U bent nochtans zelf geregeld kritisch voor Poetin?

Doegin: Ik vind dat hij niet vervult wat hij hoort te doen, maar dat wil niet zeggen dat ik hem niet de enige mogelijke legitieme leider van Rusland vind. De Russische geest werkt op verschillende niveaus. Contradictie hoeft voor ons niets onaanvaardbaars te zijn.

Wat is uw voornaamste kritiek op Poetin?

Doegin: Ik verwijt hem dat hij een systeem heeft gecreëerd waarin hij als individu de enige instantie is die een beslissing kan nemen. Dat is op zich beter dan de totale chaos, maar het is instabiel. Poetin gedraagt zich alsof hij onsterfelijk is. Dat is hij jammer genoeg niet.

U pleit voor een Poetin-dynastie.

Doegin: Dat is onmogelijk, want daarvoor heb je de instituties nodig, en om die instituties op te richten moet je de principes van je maatschappijvisie formuleren. Dat doet hij niet. Poetins grootste probleem is dat hij geen ideologie heeft. Hij is een geniaal heerser die een land dat uit elkaar viel in een soevereine grootmacht heeft veranderd. Ik heb er niets op tegen dat Poetin alleen de richting bepaalt, maar hij zou iets duidelijker mogen zijn. Vandaag moet iedereen maar gokken wat hij bedoelt met woorden als ‘democratie’, ’traditie’, ‘religie’, of ‘modernisering’. We hebben er het raden naar. En wie verkeerd raadt, wordt gestraft. Ik ben in 2014 van de universiteit getrapt omdat ik zijn buitenlandse beleid bekritiseerde. Maar ik heb er vrede mee, ik ben niet geïnteresseerd in mijn carrière.

Bent u vandaag tevreden over Poetins buitenlandbeleid?

Doegin: Ik vind het over het algemeen evenwichtig. Zijn grootste fout is dat hij Oost-Oekraïne niet verder bevrijd heeft. Hij had veel verder in Oekraïne moeten doordringen. We wisten vooraf dat er economische sancties zouden volgen. Nu betalen we een zware prijs voor een relatief beperkt product.

Ziet u een mogelijke opvolger?

Doegin: In het systeem van Poetin is geen plaats voor een opvolger. Hij is bang om een erfgenaam aan te wijzen die even sterk is als hijzelf, omdat die hem zou kunnen overschaduwen. We kunnen onmogelijk een betere heerser vinden dan hij, maar we hebben wel al een slechtere gevonden. Dmitri Medvedev heeft tussen 2008 en 2012 het systeem bijna vernietigd, en hij is nog steeds premier. Het is een gevaar waarmee Poetin een smerig spel speelt: als jullie me niet steunen, zet ik dit liberale monster op de troon en valt onze strategie in het Midden-Oosten in het water. Er is niets formeel geregeld. Het probleem is dat Poetin gokt op twee systemen: hij is zowel eurazianist als liberaal. In het economische paradigma vindt hij het liberalisme bijvoorbeeld belangrijker. Hij zou een testament moeten maken waarin hij aan zijn erfgenaam zijn idee uitlegt.

U wilt dat Poetin bepaalt hoe westers Rusland mag zijn.

Doegin: (knikt) Hij moet zijn individuele intuïtie vertalen in een doctrine om de toekomstige orde veilig te stellen. Het is vandaag gewoon niet duidelijk. Hij hééft gewoon geen uitgesproken ideologie, en dat wordt steeds problematischer. Iedere Rus voelt aan dat die hyperindividuele aanpak van Poetin een enorm risico is. De propaganda op de Russische televisie wordt steeds stommer. De politieke talkshows op Pervyj Kanal (de voornaamste overheidszender, nvdr.) zijn ronduit idioot. De presentatoren zijn een stelletje liberalen die zich uit financiële overwegingen als conservatieven voordoen. Het is een soort spel: als Poetin van mening verandert, moet de hele propagandamachine mee om. Daarbij nodigen ze voortdurend dezelfde Amerikaanse en Oekraïense idioten uit om het Westen dwaas te doen overkomen. Het is niet overtuigend meer. Begrijp me niet verkeerd: het Westen ís slecht, maar we moeten tenminste de moeite doen om het te bestuderen.

Vreest u niet dat de westerse vrijheden voor veel Russen best wel aantrekkelijk zouden kunnen overkomen?

Doegin: Russen zijn standvastiger dan u denkt. In de jaren negentig zijn de Russen verleid door het liberalisme, maar ze hebben al snel de bittere realiteit ondervonden. We moeten niet bang zijn voor de Russen en hen een karikatuur van de werkelijkheid voorschotelen waarin niemand gelooft. Vandaar dat ik de huidige Russische televisie zo walgelijk vind.

Geldt die kritiek ook voor Russia Today en Sputnik?

Doegin: Dat is helemaal anders. RT en Sputnik doen hun werk perfect. Ze promoten een alternatief voor de globalistische liberale agenda. Ze verbreden de democratische opinie. Wij verdedigen ons enkel tegen de agressieve uitbreiding van de moderne maatschappij. Het Westen zou moeten accepteren dat de liberale samenlevingsvorm optioneel is.

Vindt u het geen probleem dat media als Russia Today en Sputnik voortdurend gebeurtenissen verzinnen?

Doegin: Media liegen voortdurend. Alles is fake news. Je kunt de realiteit niet neutraal benaderen. De menselijke geest werkt altijd met geprocedeerde informatie. Als u de waarheid zoekt, raad ik u aan filosoof te worden: u zult een interessant leven hebben. Wie in de media werkt, is per definitie een leugenaar.

Op welke manier lieg ik, meneer Doegin?

Doegin: U liegt omdat u een gecodeerde realiteit overbrengt die gedefinieerd wordt door de maatschappij, door de machthebbers die de media controleren. Antonio Gramsci zou zeggen: u liegt omdat u een historisch pact met het kapitalisme hebt gesloten. Alles is ideologisch, zo zegt het marxisme, en ideologie is vals bewustzijn: een pure leugen.

Maar er bestaat toch zoiets als feiten? Als Moskou morgen een bom dropt op Brussel en ik schrijf dat Moskou een bom heeft gedropt op Brussel, is dat toch geen leugen?

Doegin: (grinnikt) Eerst en vooral zult u niets kunnen schrijven als dat gebeurt. U zult dood zijn.

Laten we veronderstellen dat ik het overleef.

Doegin: Zelfs dan moet u nog informatie vergaren en bronnen checken. Wie zal uw ticket betalen om bij de ruïnes te raken? Hoe zult u ooit kunnen bewijzen dat Moskou achter het bombardement zit, en niet Osama bin Laden? Het is vandaag niet eens duidelijk wie de daders van 9/11 waren! Eerst waren het Saudi’s, maar nu heeft president Trump al gesuggereerd dat er een nieuw en eerlijk onderzoek moet komen. Waarom is dat nodig? Omdat alles fake news is.

U meent het.

Doegin: In onze maatschappij kunnen we er nooit helemaal zeker van zijn dat het vliegtuig waarmee Moskou zogezegd de bom dropte niet op het laatste moment gekaapt is door moslims. Kent u de film Conspiracy Theory?

Nee.

Doegin: Dat is een uiterst interessante film over een hoofdpersonage dat overal samenzweringen ziet en gek wordt verklaard. Maar uiteindelijk blijkt hij de enige te zijn die het al die tijd bij het rechte eind had.

Maar dat is fictie, toch?

Doegin: Nee, het is het paradigma van de realiteit. We leven in de virtuele realiteit van het fake news. Ook journalistiek is een typisch product van de moderniteit. De waarheid is moeilijk te vinden, en om ze te vinden moeten we de journalistiek elimineren.

Wilt u journalistiek afschaffen?

Doegin: Er bestaan samenlevingen zonder journalistiek die er niet erger aan toe zijn dan de westerse. Tegelijk besef ik dat leugens op miljoenen manieren verspreid kunnen worden. (zucht) Ik ben bang dat we de zoektocht naar de waarheid als waarde hebben opgegeven. We zoeken hoogstens nog veiligheid, tolerantie, comfort, misschien een beetje sociale gerechtigheid. Het liberalisme is enkel bezig met efficiëntie en versnelling, niet meer met de zoektocht naar de waarheid.

Autoritarisme is nog véél minder geïnteresseerd in de waarheid.

Doegin: Integendeel, in het autoritarisme is er tenminste nog een keuze. Totalitarisme, theocratie, de kastenmaatschappij: in autoritaire systemen hebben we de keuze tussen verschillende leugens, wat een stuk aangenamer is. In de liberale democratie is er maar één leugen om in te geloven: de bewering dat democratie de minst slechte van alle mogelijke regeringsvormen is. (denkt na) Weet u, het kwade zit vooral in ons. We stellen te veel hoop en vertrouwen in epistemologische technologie. Het blinde vertrouwen waarmee liberale samenlevingen bijvoorbeeld de sociale media omarmen, vind ik ronduit onrustwekkend.

U bent zelf ook een fervent gebruiker van sociale media.

Doegin: Ik probeer van het vergif de remedie te maken.

Rusland gebruikt sociale media om buitenlandse verkiezingen te beïnvloeden.

Doegin:(grinnikt) Ik vrees dat jullie ons overschatten. Ja, Rusland probeert zich te wapenen tegen de technologische aanvallen van het Westen, maar we zijn er allesbehalve succesvol in. Dit is eigenlijk een reactie op de Amerikaanse network warfare uit de jaren negentig. U zult nog wat geduld moeten uitoefenen. Ons cyberprogramma staat nog maar in de kinderschoenen, en we worden er nu al van beschuldigd dat we de verkiezingen hebben gehackt!