Vergeet alles wat u over Noord-Korea denkt te weten. Tot u spreekt Remco Breuker: doorgewinterd Korea-kenner, zelfverklaard onheilsprofeet en vurig mensenrechtenactivist. ‘Kim Jong-un is slimmer dan wij denken.’
‘Ik heb het onlangs eens nagevraagd bij Buitenlandse Zaken’, zegt Remco Breuker wanneer we hem spreken in zijn tot de nok met boeken gevulde kantoor in het centrum van Leiden. ‘Volgens hen kan ik zonder probleem naar Pyongyang reizen. (droog) De terugreis konden ze me helaas niet garanderen.’
En dus is de voornaamste Noord-Korea-kenner van de Lage Landen nog nooit ten noorden van de 38e breedtegraad geweest. Toch publiceert Breuker, hoogleraar Korea-studies aan de Universiteit van Leiden, binnenkort De bv Noord-Korea, een boek dat een ontluisterende inkijk geeft in de usances van het Noord-Koreaanse regime. Zijn relaas is gebaseerd op tientallen gesprekken met ballingen en gevluchte ex-topfunctionarissen.
Voor Breuker is wegblijven uit Noord-Korea een bewuste morele en methodologische keuze. ‘Ik zie grote problemen in mijn vakgebied met onderzoekers die naar Pyongyang reizen. In tegenstelling tot de Sovjet-Unie laat Noord-Korea geen enkele ademruimte voor dissidentie. Daardoor zijn getuigenissen van Noord-Koreanen in Noord-Korea fundamenteel onbetrouwbaar. Ik geloof niet in de verhalen van officials die dronken worden en hun hart uitstorten. Verschillende ex-functionarissen die het land ontvlucht zijn, bevestigen dat zulke gesprekken in scène worden gezet. En zelfs als het kan, zijn er methodologische problemen. Ik hoor wel eens van collega’s dat ze erin slagen vertrouwelijke gesprekken te hebben met Noord-Koreaanse officials, maar dat ze daarover niet kunnen publiceren. Dat kun je als wetenschapper toch niet maken?’
De manier waarop ze gereageerd hebben toen Trump de ontmoeting eind mei opzei, was ronduit briljant
Naast morele en methodologische bezwaren gelden nu ook veiligheidsoverwegingen: Breuker is voor Noord-Korea staatsgevaarlijk. Nadat hij in 2016 een rapport had gepubliceerd over Noord-Koreaanse dwangarbeiders in de Europese Unie, ontving het Nederlands ministerie van Buitenlandse Zaken van het gelijknamige Noord-Koreaanse ministerie een fax waarop Breuker met naam werd genoemd. Hij werd ervan beschuldigd dat hij ‘de opperste waardigheid van de Opperste Leider’ had geschonden. Zijn onderzoek was ‘een oorlogsdaad’ die Pyongyang interpreteerde als ‘subversief gedrag’.
Remco Breuker: ‘De opperste waardigheid van de Opperste Leider schenden’: het klinkt natuurlijk alsof ik Grote Smurf aan de baard getrokken heb. Maar in Noord-Korea is dat het zwaarst mogelijke misdrijf.
Hoe ervaart u de beschuldigingen?
Breuker: Ik ben te rade gegaan bij Noord-Koreaanse vrienden van me, en die zeiden dat ze zeer verontrustend waren. Kennelijk vindt men in Pyongyang dat ik onder het Noord-Koreaanse recht val. Dat mijn naam op dat papier staat, is ook verontrustend: die ‘eer’ valt alleen staatshoofden of bekende wereldburgers te beurt.
Houdt u er rekening mee dat de dreigementen ernstig zijn?
Breuker:(grinnikt) U hebt zonet de uitgebreide veiligheidsmaatregelen voor mijn deur gezien.
(ernstig) Ons huis is een tijdje extra gesurveilleerd, en de politie neemt onze bekommernissen echt wel ernstig. Als het een grap was, is hij alvast geslaagd: ik ben er minder van gaan slapen. Ik móét dit ernstig nemen. Door een rapport uit te brengen over hoe Noord-Koreanen als moderne slaven moeten werken in landen als Polen en Rusland, heb ik de ergst mogelijke misdaad begaan: ik zit aan hun inkomsten, en Noord-Korea heeft het geld hard nodig.
Hoe kijkt u naar de toenadering tussen de Amerikaanse president Donald Trump en de Noord-Koreaanse leider Kim Jong-un? Denkt u dat hun op 12 juni geplande ontmoeting definitief zal doorgaan?
Breuker: Noord-Korea heeft er alle belang bij. De belangrijkste beweegreden daarvoor is legitimering: Kim Jong-un kan als gelijke aan tafel schuiven bij de leider van de vrije wereld, zelfs al is Donald Trump daar niet de meest aansprekende incarnatie van. Het is het ultieme bewijs dat alle bloed, zweet en tranen om aan een kernwapen te raken de moeite waard waren.
Hoe beoordeelt u de aanpak van de regering-Trump?
Breuker: Zowel het Witte Huis als het ministerie van Buitenlandse Zaken slaagt er niet in om Noord-Korea in te schatten. De Noord-Koreanen spelen het ook goed. De manier waarop ze gereageerd hebben toen Trump de ontmoeting eind mei opzei, was ronduit briljant: waardering geven, stroop om de mond smeren. En het werkte. Binnen de dag had Trump al getweet dat de deur weer openstond.
Verwacht u dat de militaire spanningen opnieuw zullen oplopen, zoals vorig jaar?
Breuker: We zijn nu een stuk verder verwijderd van oorlog dan toen. Noord-Korea hoeft niet meer te testen, ze hebben de wereld duidelijk gemaakt dat ze een kernmacht zijn. Er valt niets meer aan te doen. Het is véél te laat om nu nog in te grijpen.
Is Noord-Korea bereid om zijn kernwapens in te zetten?
Breuker: Als Noord-Korea een kernwapen gebruikt, gaat het ten onder. Het is bedoeld voor de last stand in the bunker: als het regime met de rug tegen de muur staat, drukt het op de rode knop, en dan gaat – ik zeg maar wat – San Francisco eraan.
Waarom is het plots bereid om te onderhandelen?
Breuker: Noord-Korea onderhandelt niet om iets te verkrijgen, het onderhandelt om tijd te rekken. Alles wat de status quo verstoort, is in hun nadeel. Een escalatie kan tot oorlog leiden, en dan bijt het regime sowieso in het zand. Maar ook ontspanning is een groot probleem, want dan verliest het de controle over zijn bevolking.
Verwacht u dat Noord-Korea zich tijdens de onderhandelingen inschikkelijk zal opstellen?
Breuker: De Noord-Koreanen hebben langeafstandsraketten waarmee ze Amerika kunnen bereiken. Zolang ze die hebben, bestaat het risico dat Amerika een preventieve aanval zal uitvoeren. Ik verwacht dat ze die raketten zullen opgeven, wat Trump dan als een kniebuiging kan presenteren. Maar hun kernkoppen opgeven? Dat doen ze nooit. Noord-Korea heeft een nogal apart idee van denuclearisering. Voor hen betekent het dat de hele wereld denucleariseert – en zijzelf als laatste. Zolang er een veiligheidsdreiging is, zullen ze niet ontwapenen.
En daarbij wordt China altijd vergeten. China is als kernmacht een van de grootste bedreigingen voor Noord-Korea. Als Trump wil dat Pyongyang zijn kernwapens opgeeft, moet hij de Chinese president Xi Jinping er dus van overtuigen om ook zijn kernwapens op te geven. (droog) Ik wens hem veel geluk.
Hoe liggen de verhoudingen tussen Noord-Korea en China?
Breuker: We overschatten wat China kan doen. Ja, het is een van de landen die Noord-Korea steunen en onderhouden. Tegelijk is het de grootste veiligheidsdreiging voor het regime, veel groter dan Amerika. Sinds Kim Jong-il, Kim Jong-uns vader en voorganger, is de verhouding met China slecht. Noord-Korea is te eigengereid; het is geen cliëntstaat, zoals Peking dat wil. Het gevoel is wederzijds: de Noord-Koreaanse elite heeft een bloedhekel aan China. De Noord-Koreaanse kernwapens staan ook op dat land gericht, en dat laten ze Peking duidelijk weten.
Wat is de oorzaak van dat wantrouwen tegenover de Chinezen?
Breuker: Dat China alles is wat Noord-Korea niet is. Het Chinese model boekt economische resultaten waarvan Noord-Korea alleen kan dromen. Als Noord-Korea dat model zou toepassen, zou dat de ondergang van de heersende elite betekenen.
De Noord-Koreaanse elite heeft een bloedhekel aan China. De Noord-Koreaanse kernwapens staan ook op dat land gericht
Heeft China genoeg invloed om Noord-Korea onder druk te zetten om zijn kernwapens op te geven?
Breuker: Als China die zou hebben, zou het die zeker ook gebruikt hebben.
Dus China staat machteloos?
Breuker: China heeft meer invloed in Noord-Korea dan welk land ook. Maar zelfs tijdens de crisis van 2017 is de Chinese ambassadeur er geen enkele keer in geslaagd om Kim Jong-un te spreken. Als de Nederlandse premier Mark Rutte een telefoontje van de Chinese ambassade krijgt, gaat hij de volgende dag op de thee. In Pyongyang lukt dat niet.
U vergelijkt Noord-Korea met een bv, een besloten vennootschap. Waarom?
Breuker: Omdat ik niet denk dat Noord-Korea echt een staat is. Het is een land waarbij de elite op een middeleeuwse manier stukjes van de economie ter beschikking heeft. De bevolking bestaat vooral uit lijfeigenen die aan de grond gebonden zijn en een officiële toelating nodig hebben om rond te reizen.
Eigenlijk doet Noord-Korea niet aan diplomatie. De mensen die over het buitenlandse beleid beslissen, zitten niet in het ministerie van Buitenlandse Zaken. De diplomaten die de officiële posities bezetten, hebben vaak geen enkele macht. De echte strategen zitten verborgen in de administratie, in een of ander klein bureautje.
Waarom doet Noord-Korea niet aan diplomatie?
Breuker: Omdat het regime geen enkele baat heeft bij benaderbaarheid. Dat kan alleen voor ontspanning en economische liberalisering zorgen, en dat is gevaarlijk. Zowat alle buitenlandse activiteiten van Noord-Korea zijn gericht op geld verdienen en passeren zelden langs officiële kanalen. Ambassades worden geacht zichzelf te financieren door economische activiteiten te ontplooien. Noord-Korea is het ultieme neoliberale bedrijf: alles draait om winstmaximalisatie, werkers worden uitgewrongen tot de laatste druppel.
Eigenlijk is Noord-Korea dus geen communistisch land.
Breuker: O nee, dat idee heeft het regime in de jaren tachtig al opgegeven. Op het Zesde Partijcongres, in 1980, heeft het officieel afstand genomen van het marxisme-leninisme en van Sovjet-leider Jozef Stalin. Sindsdien is het kimilsungisme, naar Kim Jong-uns grootvader Kim Il-sung, de officiële ideologie van Noord-Korea.
Wat houdt dat kimilsungisme in?
Breuker: Het is een totalitaire ideologie, gebaseerd op de bloedzuiverheid van de Noord-Koreanen. Het lijkt meer op fascisme dan op communisme. In de Noord-Koreaanse grondwet wordt Noord-Korea consistent ‘de Kim Il-sung-natie’ genoemd.
Kim Il-sung stierf in 1994, maar is nog altijd het officiële staatshoofd.
Breuker: Ja, hij leeft. En tegelijk is hij dood. Het lijkt sterk op een religie, waarbij gelovigen de vreemdste tegenstellingen aanvaarden.
Wat betekent dat concreet voor Kim Jong-un, de huidige Opperste Leider?
Breuker: Hij lijkt fysiek enorm op Kim Il-sung, wat hij nadrukkelijk uitspeelt. Tegelijk is hij geketend aan de erfenis van Kim Jong-il. Diens oude vertrouwelingen zijn nog altijd de technocraten die Noord-Korea besturen. Aanvankelijk maakte Kim Jong-un geen deel uit van die hechte kring. Hij is buiten het land opgegroeid, zonder eigen netwerk. Toen hij in 2011 zijn vader opvolgde, heeft het regime duidelijk geëxperimenteerd om te kijken of het systeem zonder hem houdbaar was.
Waaruit leidt u dat af?
Breuker: In het begin werd hij kwetsbaar in beeld gebracht door de propaganda. Hij is eens in het openbaar verschenen met een verband om zijn enkel. Dat is héél vreemd: Opperste Leiders komen nooit kwetsbaar in beeld. In 2014 is Kim Jong-un een tijd uit het publieke leven verdwenen: ook dat was een test. Ik geloof ook niet dat hij betrokken was bij de dood van zijn oom Jang Song-thaek, die eind 2013 geëxecuteerd werd.
Waarom niet? De Kim-familie heeft een heuse geschiedenis in het ombrengen van familieleden.
Breuker: Ja, maar dat gebeurde altijd achter de schermen. Dan kreeg de bevolking te horen dat het familielid een hartaanval of een ongeluk had gehad. Doorgaans zet je niet op de voorpagina dat de echtgenoot van de enige dochter van Kim Il-sung geëxecuteerd is omdat hij overspelig was, te veel dronk en de regering omver probeerde te werpen. Hoe je het ook wendt of keert: daarmee verzwak je het heersershuis van de Kim-dynastie onnodig.
Wat zegt het over Kim Jong-un dat hij er nu nog is?
Breuker: Dat hij slimmer is dan wij denken. Hij heeft de touwtjes in handen, al heeft hij geen totale controle. Je kunt hem het best vergelijken met een middeleeuwse koning: officieel is hij de machtigste, maar er is een hele rist graven, hertogen en prinsen die hem het leven zuur kunnen maken. En die hem kunnen afzetten en vermoorden als hij hen niet in bedwang houdt. Ik raad mijn studenten aan om naar Game of Thrones te kijken: haal de draken eruit en je hebt Noord-Korea.
Moet iemand als Kim rekening houden met zijn hofhouding?
Breuker: Hij moet ervoor zorgen dat ze vooral geen vrienden van elkaar worden. Hij kan alleen aan de macht blijven als de familie Chong voortdurend een appeltje te schillen heeft met de familie Pak en de familie Cha. Zolang iedereen bezig is met zijn eigen bedrijf of positie af te schermen, zullen ze niet samenspannen om de Opperste Leider af te zetten.
Noord-Korea is het ultieme neoliberale bedrijf: alles draait om winstmaximalisatie, werkers worden uitgewrongen tot de laatste druppel
Hoe loyaal is de elite aan de Kim-dynastie?
Breuker: Ze wordt behoorlijk kort gehouden. Zowat alle topfunctionarissen vallen wel eens uit de gratie en moeten dan naar een heropvoedingskamp, waar ze dwangarbeid verrichten en indoctrinatiesessies krijgen. De meesten komen terug. Het is een manier om ervaren bureaucraten niet bij de eerste gelegenheid te liquideren: Noord-Korea heeft nu eenmaal geen onuitputtelijk arsenaal aan talent.
Wordt daarover gecommuniceerd?
Breuker: Ja. Dan zie je op het tv-nieuws dat minister X even heropgevoed wordt. Het is niet altijd duidelijk hoe dat gebeurt. Waarschijnlijk krijgen de hooggeplaatste figuren alleen huisarrest.
Hoe groot is de Noord-Koreaanse elite?
Breuker: We schatten dat ongeveer 15 procent van de Noord-Koreanen lid is van de Arbeiderspartij. Lidmaatschap is een beloning. Het opent deuren: je kinderen kunnen naar de universiteit, je komt in aanmerking voor een betere baan. Op praktisch vlak betekent het dat je minder wordt uitgebuit, dat je je kinderen kunt vrijkopen van corveediensten.
Wat zijn de drijfveren van die elite?
Breuker: Dezelfde als de uwe en de mijne: carrière maken, je naasten beschermen, geld verdienen. Het is verrassend hoe goed Noord-Korea erin slaagt om trouwe en getalenteerde dienaren aan te trekken. Je zou denken dat iedere Noord-Koreaan wenste dat hij in Zuid-Korea geboren was. Niets is minder waar. Noord-Koreaanse vluchtelingen missen hun land enorm.
Een goede Noord-Koreaanse vriend van mij is in de jaren negentig gevlucht omdat hij Russisch sprak – iedereen die banden met Rusland had, werd op dat moment weggezuiverd. Zijn hele gezin is vermoedelijk omgekomen in een concentratiekamp. En zelfs hij houdt vol dat Noord-Korea, als je de enorme onderdrukking buiten beschouwing laat, best wel meevalt. Het is een solidaire samenleving, waarin mensen meer aan elkaar denken dan in het hyperindividualistische Zuid-Korea. Er zijn zelfs gevallen bekend van ‘dubbele vluchtelingen’: Noord-Koreanen die naar Zuid-Korea zijn gevlucht, en nadien terugkeren naar het Noorden.
Begrijpt u waarom Noord-Koreanen zo verknocht zijn aan hun land?
Breuker: Op zich is het Noord-Koreaanse narratief best interessant. Ik vergelijk het wel eens met de Teenage Mutant Ninja Turtles: als Noord-Koreaan maak je deel uit van een kleine groep die het telkens weer opneemt tegen een Grote Vijand – Zuid-Korea, Japan, de ‘Amerikaanse fascisten’ of de Chinezen, die altijd maar de baas willen spelen. Dat is een aantrekkelijke gedachte. Iedereen wil een Ninja Turtle zijn. En hoe vreemd het ook klinkt: Noord-Korea is best wel een meritocratische maatschappij. Wie het niet goed doet, vliegt eruit.
Remco Breuker
– 1972: geboren in Zaandam
– Studie: Japans en Koreaans aan de Universiteit Leiden, Koreaanse geschiedenis aan de Nationale Universiteit van Seoel
– 2006: doctoreert in de middeleeuwse Koreaanse geschiedenis
– Sinds 2011: hoogleraar Korea-studies aan de Universiteit Leiden
– 2016 en 2018: publiceert in een rapport over Noord-Koreaanse dwangarbeiders in de Europese Unie
– 2018: publiceert De bv Noord-Korea
De economische toestand van de Noord-Koreaanse bevolking is anders lamentabel.
Breuker: Tijdens de hongersnood van de jaren negentig is het Publieke Distributiestelsel, dat de bevolking van voedsel en goederen voorzag, volledig ingestort. Sindsdien leven Noord-Koreanen eigenlijk in een kapitalistisch systeem, omdat ze gedwongen zijn hun eigen voedsel te kweken of handel te drijven om in hun levensonderhoud te voorzien.
Tegelijk is de staatsstructuur nog altijd socialistisch, en zijn Noord-Koreaanse mannen nog altijd verplicht om een officieel erkende job te hebben. Dat veroorzaakt de rare situatie dat ze daarvoor smeergeld betalen, zodat ze op de zwarte markt handel kunnen drijven. Ze kweken groenten en fruit die ze kunnen verhandelen. Of ze reizen naar China om producten te kopen die je in Noord-Korea niet kunt krijgen, zoals dvd-spelers.
Hebben Noord-Koreanen dan dvd-spelers?
Breuker: De meesten wel. Iedereen wil naar de nieuwste Zuid-Koreaanse tv-series kijken.
En die zijn beschikbaar?
Breuker: O ja, ze circuleren op de zwarte markt. Op dvd’s of USB-sticks.
Weet de Noord-Koreaanse overheid daarvan?
Breuker: Uiteraard, het is een wijdverspreid fenomeen. In 2008 waren er eens onderhandelingen tussen Noord en Zuid in Amerika, waarbij de sfeer om te snijden was. De Noord- Koreaanse hoofdonderhandelaar heeft toen het ijs gebroken door over zijn favoriete Zuid-Koreaanse soap te beginnen. Iederéén doet het. Officieel mag het niet, natuurlijk. En als je pech hebt, word je publiekelijk terechtgesteld. Maar meestal ontkom je met een boete.
Op die manier krijgen Noord-Koreanen toch een inkijk in het vrije Zuid-Koreaanse leven?
Breuker: Noord-Koreanen zien Zuid-Koreaanse films als een vorm van propaganda, als entertainment. Ze nemen ze niet serieus. Ik heb nog nooit gehoord van een Noord-Koreaan die vluchtte omdat Zuid-Koreaanse films zo’n positief beeld scheppen.
In uw interventies benadrukt u voortdurend het belang van mensenrechten. Waarom eigenlijk?
Breuker: In tegenstelling tot in de meeste dictaturen zijn mensenrechtenschendingen in Noord-Korea de norm, niet de uitzondering. Ze houden de boel bij elkaar.
Stel dat het Noord-Koreaanse regime morgen ophoudt met mensen zonder proces naar een strafkamp te zenden. Stel dat het hun het recht op privacy gunt, op informatie uit het buitenland, op vrije meningsuiting. Dan is het snel voorbij. Daarom wil Noord-Korea er ook niet over onderhandelen. Dat is hun grote angst. Een Amerikaanse aanval of invasie kan het regime met enig geluk nog overleven. Maar zonder mensenrechtenschendingen is het over. Ze hebben gezien wat voor volkswoede Muammar Khaddafi te beurt is gevallen tijdens de Libische revolutie. Wel, de mensenrechtenschendingen in Libië zijn een schijntje in vergelijking met wat er de voorbije decennia in Noord-Korea is gebeurd.
In tegenstelling tot in de meeste dictaturen zijn mensenrechtenschendingen in Noord-Korea de norm, niet de uitzondering
En toch zal er over mensenrechten niet onderhandeld worden.
Breuker: Dat is een tragische fout. De toenaderingspolitiek van de Zuid-Koreaanse president Moon Jae-in loopt over van de goede bedoelingen. Maar ze is blind. Ik begrijp die blindheid wel: die gedwongen opdeling veroorzaakt al meer dan zeventig jaar enorm leed.
Gelooft u dat de beide Korea’s ooit herenigd zullen worden?
Breuker: In de huidige omstandigheden zou het onverstandig zijn. Het kan alleen als Noord-Korea een land wordt waar je minstens een menswaardig leven kunt opbouwen. Er bestaat een concept waarbij Zuid-Korea en Noord-Korea herenigd worden maar hun aparte systemen blijven behouden. Dat kan alleen werken als Zuid-Korea besluit om de mensenrechten terug te schroeven en censuur toelaat. Dat moet je niet willen.
Eigenlijk ziet u geen enkele oplossing.
Breuker: We kunnen alleen zorgen voor een hotline met het Noord-Koreaanse leger, om vergissingen te voorkomen. Eigenlijk mogen we pas onderhandelen als Noord-Korea het Internationaal Atoomagentschap en mensenrechtenorganisaties toelaat.
Dat zal niet gebeuren.
Breuker: Inderdaad.
Dus wat we nu doen is onzin?
Breuker: Het is onzin, en bovendien gevaarlijk. Als we Noord-Korea niet dwingen tot institutionele veranderingen, is alles wat we doen eigenlijk steun aan een van de akeligste regimes aller tijden. Ik merk nu al dat Zuid-Korea critici van het Noord-Koreaanse regime onder druk zet om het rustig aan te doen. Ik was onlangs ook uitgenodigd op een seminar van de Zuid-Koreaanse ambassade. Op voorhand kreeg ik de vriendelijke en ongetwijfeld goedbedoelde raad om toch maar niet over mensenrechten te beginnen. Een raad die ik uiteraard in de wind heb geslagen.
Vindt u het vreemd dat de Zuid-Koreaanse president dat toelaat?
Breuker: Als voormalig mensenrechtenadvocaat valt het hem zwaar. Maar hij laat het gebeuren. Vrede boven alles.
Heeft hij daar gelijk in?
Breuker: Nee. Moons fundamentele fout is dat hij een vredesverdrag wil sluiten, terwijl dat nergens voor nodig is. Ja, er zijn incidenten, maar sinds 1953 zijn Noord- en Zuid-Korea de facto niet meer in oorlog. Wat wil je nog meer?
Ziet u de onderhandelingen tot iets leiden?
Breuker: De enige hoop op een snelle oplossing is een interne machtsrevolutie in Noord-Korea. Een coup, waarbij de elite de Kim-dynastie afzet, de grootste excessen qua repressie wegneemt en zo de macht behoudt.
Acht u dat mogelijk?
Breuker: Nee. Ook daarvoor is het veel te laat.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
