De twee overleden slachtoffers van de moordaanslag in Brussel hebben de Zweedse nationaliteit. Het is nog onduidelijk of de koranverbrandingen in Zweden verband houden met de terreurdaad. Wel plaatsen ze Zweden in een steeds moeilijkere internationale positie.
Maandagavond schoot de 45-jarige Tunesiër Abdesalem Lassoued in Brussel in naam van terreurorganisatie Islamitische Staat twee Zweden dood. Met wat het motief van de overleden dader verband houdt, is voorlopig nog onduidelijk. Tijdens zijn terreurdaad leek Lassoued weliswaar specifiek Zweedse burgers te viseren, want voordien deelde hij op sociale media een video met de boodschap ‘in het belang van het Boek van God worden zielen en bloed opgeofferd.’ Voor Zweedse media voldoende reden om aan te nemen dat de aanslag te maken heeft met een reeks koranverbrandingen die Zweden in zijn greep houdt.
Die eerste koranverbrandingen in Zweden vonden begin 2023 plaats en zorgen voor hoogoplopende spanningen in het land – zeker in steden met een aanzienlijke migratiepopulatie. Vorige maand braken er in Malmö nog rellen uit nadat iemand voor een 2000-tal toeschouwers een koran in brand had gestoken. De Zweedse president Ulf Kristersson zei eind augustus al dat de incidenten Zweden in de moeilijkste nationale veiligheidscrisis sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog plaatst. De Britse en Amerikaanse veiligheidsdiensten maanden hun onderdanen aan tot verhoogde waakzaamheid tijdens een verblijf in Zweden.
Door de koranverbrandingen staat Zweden voor een aartsmoeilijk dilemma. Zomaar ingrijpen in het broze evenwicht tussen veiligheid en de vrijheid van meningsuiting wil en kan (een deel van) de Zweedse politiek niet. In de Zweedse grondwet wordt de vrijheid van meningsuiting namelijk breed gedefinieerd: alleen de politie kan demonstraties verbieden, en dat alleen maar wanneer er een onmiddellijk gevaar bestaat voor de openbare orde. De Zweedse politiek denkt er daarom over na om de grondwet aan te passen zodat men ook de nationale veiligheid kan inroepen om demonstraties te verbieden. Het blijft voorlopig koffiedik kijken of dat idee de eindmeet haalt.
Rusland
Hoe dan ook zijn de koranverbrandingen geen Zweedse interne aangelegenheid. In een reactie op de verbrandingen werden Zweedse ambassades in onder meer Libanon eerder dit jaar bestormd, in Turkije raakten medewerkers van het Zweedse ereconsulaat in de provincie Izmir gewond. Irak wees de Zweedse ambassadeur het land uit en schortte de licentie van het Zweedse telecommunicatiebedrijf Ericsson op. Op initiatief van Saudi-Arabië en Irak kwamen de 57 landen van Organisatie voor Islamitische Samenwerking eind juli in een spoedzitting bij elkaar, waarna Zweden met aandrang werd gevraagd om actie tegen de koranverbrandingen te ondernemen.
Wie profiteert daarvan? U raadt het al: Rusland. In januari waarschuwde de Finse regering al voor Russische betrokkenheid nadat een Zweedse extreemrechtse politicus een koran verbrandde voor de Turkse ambassade in Stockholm. Ook de Amerikaanse regering zei dat de krachten achter de ‘verwerpelijke’ verbrandingen de Westerse eenheid wilden verzwakken. De Britse krant The Guardian berichtte niet veel later dat de betaling voor de aanvraag van de bewuste demonstratie werd gedaan door een man die voor de Russische staatszender Russia Today had gewerkt. In een reactie zei de man in kwestie, die ook actief was voor de radicaal-rechtse partij Zweden Democraten, dat hij niemand de opdracht had gegeven een koran te verbranden.
Wat er ook van zij, Rusland ziet de koranverbrandingen in Zweden als een geopolitieke opportuniteit. Elke keer dat er zo’n incident zich voordoet, is de Russische regering er als de kippen bij om de verbrandingen op sociale media uitdrukkelijk te veroordelen. Na een koranverbranding tijdens het offerfeest liet Moskou weten dat ‘het niet het eerste monsterlijke incident was dat de gevoelens van gelovigen in Zweden kwetst’. Op X, het voormalige Twitter, voegde Rusland eraan toe dat het ‘duidelijk is dat de Europese Unie de antimoslimhouding van de Zweedse overheid deelt, in overeenstemming met de zogenaamde Europese waarden’. De Russische ambassades in landen met een grote moslimpopulatie deelden het bericht gretig.
Turkije
Het gaat Rusland dus om meer dan Zweden en de Europese Unie alleen. Na de grootschalige Russische inval van Oekraïne in 2022 begon er tussen het Westen en Rusland een wereldwijde wedloop om steun van anderen. China speelt daarbij een belangrijke rol, en ook Peking zijn de koranverbrandingen niet ontgaan. Op de mensenrechtenraad van de Verenigde Naties die afgelopen zomer in New York plaatsvond, werd er op initiatief van de Organisatie voor Islamitische Samenwerking een resolutie goedgekeurd die onder meer de ‘ontheiliging van de Koran’ veroordeelde. België stemde tegen, China niet. De woordvoerder van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken liet optekenen dat de ‘vrijheid van meningsuiting niet misbruikt mag worden om haat tussen volkeren op te stoken’.
Ook de NAVO komt daarbij in het vizier. In het voorjaar van 2022 diende de Zweedse regering een lidmaatschapsaanvraag bij de Verdragsorganisatie in, maar tot op de dag van vandaag heeft Turkije dat verzoek nog niet geratificeerd. En ook daar spelen de koranverbrandingen een rol: elke keer wanneer de Zweedse autoriteiten een zoveelste koranverbranding toelaat, groeit in Ankara de onwil om Zweden een handje toe te steken. ‘Zij die deze misdaad goedkeuren zijn even schuldig als zij die ze begaan’, zei Turks president Recep Tayyip Erdogan na een koranverbranding eind juni. In een adem voegde hij eraan toe dat het een obstakel vormt voor de toetreding van Zweden tot de NAVO.
Het brengt de NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg in een moeilijke positie. Door de toenemende spanningen tussen Zweden en Turkije zag hij zich begin juli gedwongen om vragen over de koranverbrandingen te beantwoorden. ‘Ik vind ze beledigend en laakbaar, maar koranverbrandingen in Zweden vallen onder de vrijheid van meningsuiting’, zei hij tijdens een persconferentie. Volgens Stoltenberg mogen de koranverbrandingen het lidmaatschap van Zweden niet in de weg staan, maar daar heeft de Noor verder weinig invloed op.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier