Zweden mag niet langer op de steun van Turkije rekenen voor zijn toetreding tot de NAVO. Dat verklaart de Turkse president Recep Tayyip Erdogan. Aanleiding is de verbranding van een exemplaar van de Koran in de Zweedse hoofdstad Stockholm. Dirk Rochtus, hoofddocent aan de KU Leuven en Turkije-expert, laat zijn licht schijnen over de ‘Korandiplomatie’ van Turkije: ‘Erdogan is bang voor de nakende presidentsverkiezingen.’
De NAVO-kandidatuur van Zweden hangt aan een zijden draadje. En dat alles door een koran. Of zo lijkt het althans. Afgelopen zaterdag vond een anti-Turkse demonstratie plaats in de Zweedse hoofdstad Stockholm. Daarbij werd een exemplaar van de Koran verbrand net voor de Turkse ambassade. Maandag reageerde de Turkse president Recep Tayyip Erdogan prompt: Zweden zou niet langer op de steun van Turkije kunnen rekenen voor zijn toetreding tot de NAVO.
Problematisch
Die weigering van steun is problematisch, aangezien de toetreding van een nieuwe lidstaat tot de NAVO altijd unaniem moet geratificeerd worden. Kunnen we spreken van een zogenaamde ‘Korandiplomatie’, waarbij respect voor de islam een invloed heeft op internationale betrekkingen? Volgens Turkije-expert Dirk Rochtus is er meer aan de hand: ‘Erdogan is bang voor de nakende verkiezingen en verscherpt daarom zijn retoriek.’
Turkije verwijt Zweden dat het toestemming heeft gegeven voor de anti-Turkse demonstratie, waarop de Zweeds-Deense extreemrechtse politicus Rasmus Paludan een koran verbrandde net voor de Turkse ambassade in Stockholm. Volgens Rochtus is dat nog maar het topje van de ijsberg in het hele NAVO-verhaal tussen Turkije en Zweden. ‘Zweden heeft in het traject naar zijn NAVO-lidmaatschap al veel toegevingen moeten doen onder druk van Turkije. Zo heeft het zelfs de grondwet aangepast zodat Koerdische groeperingen zich er minder makkelijk kunnen verenigen. Nu vraagt Turkije ook nog eens de uitlevering van zo’n 130 staatsvijanden: Koerdische militanten en gülenisten. Maar dat is voor Zweden een brug te ver.’
Olie op het vuur
De kwestie beroert duidelijk de gemoederen in de Zweedse publieke opinie. Zo staat de homepage van de Zweedse krant Dagens Nyheter bol van de berichten over de koranverbranding in Zweden en de polemiek errond. Rochtus: ‘De kwestie lokt veel reactie uit in de Zweedse media. De Zweden voelen zich in hun vrije meningsuiting geraakt.’
‘De Korankwestie is wel degelijk een bliksemafleider voor binnenlandse problemen.’
– Dirk Rochtus, Turkije-expert
Turkije blokkeert al maanden de toetreding van Zweden en Finland tot de NAVO, naar eigen zeggen vanwege hun vermeende steun aan groepen die Ankara bestempelt als terroristen, waaronder de verboden Koerdische Arbeiderspartij. De koranverbranding lijkt olie op het vuur te zijn, maar is de reactie van de Turkse president wel zo spontaan als hij laat uitschijnen? Bij Rochtus heerst daar twijfel over: ‘Erdogan verscherpt zijn retoriek van ‘sterke man’ voornamelijk met het oog op de Turkse presidentsverkiezingen in mei dit jaar. Hoe sterker hij reageert, hoe meer dat zijn positie als beschermer van het vaderland consolideert.’
Lees verder onder de video.
Video: de extreemrechtse rally in Stockholm waarbij de Deens-Zweedse politicus Rasmus Paludan een koran verbrandde.
Zullen de Turken, die kampen met een torenhoge inflatie en almaar moeilijker wordende levensomstandigheden, zich dit keer zo makkelijk zand in de ogen laten strooien? Rochtus: ‘Natuurlijk denken mensen aan hun portefeuille, maar de Turken zijn erg chauvinistisch. Als hun land of religie belaagd wordt, en de grote leider pikt daarop in, dan stijgt die weer in aanzien. Maar het is wel degelijk een bliksemafleider voor de binnenlandse problemen.’
Het is daarom ook geen toeval dat Erdogan nu zo prominent op het wereldtoneel aanwezig is. ‘Je ziet hem tegenwoordig overal: van bemiddelingen in Oekraïne tot offensieven tegen de Koerden in Syrië’, aldus Rochtus.
Koren op de molen
‘Wat in Zweden gebeurt, is in feite koren op de molen van Erdogan’, zegt Rochtus. Erdogan is zenuwachtig aan het worden. Naast de presidentsverkiezingen komt er dit jaar nog een andere belangrijke datum aan: de honderdste verjaardag van de Turkse republiek, in 1923 gesticht door de seculiere en vooruitstrevende Mustafa Atatürk. ‘Het is de grote droom van Erdogan om als president op dat verjaardagsfeest aan te schuiven. Over Atatürk zal er nog maar weinig gesproken worden. Het gaat om Erdogan nu.’
Het effect van de Turkse binnenlandse politiek laat zich voelen op het Europese politieke speelveld. ‘Op 14 mei vinden er presidents- en parlementsverkiezingen plaats. Op 10 maart worden ze uitgeschreven’, weet Rochtus. ‘Vanaf dan kan het Turkse parlement geen nieuwe beslissingen meer nemen. Als Turkije de toetreding van Zweden en Finland tot de NAVO wil ratificeren, moet dat dus voor 10 maart gebeuren.’
Zweedse zenuwen
Bij de Zweden zorgt dat voor zenuwachtigheid, zeker nu het land ook door Rusland wordt bedreigd. Sinds het begin van de oorlog in Oekraïne is de publieke steun in Zweden en Finland voor een toetreding tot de NAVO namelijk sterk gestegen. Bij de toetredingsaanvraag liet de toenmalige Zweedse premier Magdalena Andersson zich ontvallen dat ‘als Zweden het enige niet-NAVO-lid in de Baltische Zeeregio zou zijn, het zich in een enorm kwestbare positie zou bevinden’. Ondertussen heeft de huidige Zweedse premier Ulf Kristersson aangegeven dat Zweden opnieuw gesprekken wil aanknopen met Turkije.
Finland lijkt het kind van de rekening te worden. Het zou graag samen met buurland Zweden toetreden, maar ziet dat nu bemoeilijkt door de Korankwestie. De Finse minister van Buitenlandse Zaken Pekka Haavisto liet ondertussen al een ballonnetje op over een mogelijke toetreding zonder Zweden. ‘Samen met Zweden toetreden blijft de eerste optie. Maar als er iets gebeurt waardoor Zweden op lange termijn geen stappen vooruit kan zetten moeten we natuurlijk de situatie evalueren.’
Finland, dat in de achtertuin van Rusland ligt, voelt duidelijk de hete adem van het Kremlin in zijn nek. De Finse president Sauli Niinistö liet bij de aanvraag tot NAVO-lidstaat vorig jaar al optekenen dat er ‘in de wereld van vandaag geen plaats is voor neutrale landen’.
‘Turkse partijen zijn een supportersclub van één charismatische persoonlijkheid.’
– Dirk Rochtus, Turkije-expert
Personencultus
Ondertussen doet Erdogan binnen Turkije zijn uiterste best om charismatische oppositieleden het zwijgen op te leggen. Zo veroordeelde het Turkse hof CHP-boegbeeld Ekrem Imamoglu tot drie jaar gevangenisstraf voor smaad aan de president. Hoewel celstraffen onder de vier jaar zelden worden uitgevoerd in Turkije, zorgt de uitspraak er wel voor dat Imamoglu gediskwalificeerd wordt van een politiek mandaat. Als Imamoglu uitgeschakeld wordt, is het nog maar de vraag of er een even charismatische oppositieleider in de plaats komt. En dat charisma is doorslaggevend in Turkije. Rochtus: ‘In de Turkse politiek heerst een ware personencultus. Turkse partijen zijn een supportersclub van één charismatische persoonlijkheid.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier