Door het oog van de naald of kopje onder: Duitsland staat voor een harde winter

Gezien zijn jarenlange afhankelijkheid van Russische fossiele brandstoffen zit Duitsland in de rats. Het is zoeken naar langetermijnoplossingen, maar de meningen zijn verdeeld.

‘Om energie te besparen hebben we het licht aan het einde van de tunnel uitgedaan.’ Een recente cartoon van de Duitse tekenaar Til Mette laat er weinig twijfel over bestaan: op energievlak zit Duitsland in de problemen. Hoewel Angela Merkel tijdens haar zestienjarige bondskanselierschap meerdere malen voor het tegenovergestelde pleitte, werd Duitsland onder haar auspiciën steeds meer afhankelijk van goedkope Russische energiebronnen. Die vormden samen met de arbeidsmarkthervormingen van Merkels voorganger Gerhard Schröder, de (te) lage overheidsuitgaven en een exportgedreven economie dé succesformule waarmee Duitsland zich de afgelopen twintig jaar van de zieke man tot de industriële motor van het oude continent kon ontpoppen.

Airconditioning

Maar sinds de grootschalige inval van Rusland in Oekraïne is die formule politiek niet meer verdedigbaar. Net zoals de rest van de Europese Unie moeten onze oosterburen van de Russische energiebronnen af. Door middel van een heleboel kortetermijningrepen slaagde Berlijn er op acht weken tijd in om het aandeel van Russische olie van 35 procent tot 12 procent terug te brengen.

Daarnaast zijn de Duitse gasvoorraden al voor meer dan tachtig procent gevuld. Dat is ruim een maand vroeger dan volgens de Europese afspraken vereist is. Dat lukt onder meer doordat de grootindustrie wegens de torenhoge energieprijzen minder verbruikt dan de afgelopen jaren. Bij de huishoudens ligt het gemiddeld verbruik min of meer gelijk.

Nord Stream 1

Al een kleine maand stroomt er door de Nord Stream 1-pijplijn tussen Rusland en Duitsland nauwelijks nog gas. In juli werd de verbinding al tien dagen volledig stilgelegd, begin september komt er opnieuw zo’n periode aan. Langs de Jamal-pijplijn, die van Wit-Rusland en Polen naar Duitsland gaat, vloeit er al sinds midden mei geen streepje gas meer. Via onder meer België, Nederland en Noorwegen ontvangt Duitsland een heleboel vervangcapaciteit, tenminste de hoeveelheden die via de relatief beperkte pijplijncapaciteit naar het land mogelijk zijn. Berlijn probeert die nijpende tekorten op te vangen door te investeren in vier drijvende LNG-terminals (terminals met Liquified Natural Gas, nvdr.). Daarvan zullen er twee tegen de jaarwisseling onder meer Amerikaans en Qatarees gas verwerken.

Kernenergie

De groene energie- en economieminister Robert Habeck merkt voortdurend op dat Merkels energiebeleid hem ertoe verplicht onprettige keuzes te maken. Recent nam hij in zijn ministerie nog een videoboodschap op waarin hij – zwetend door de uitgeschakelde airconditioning – uitlegt dat ze allemaal meer energie moeten besparen en in hernieuwbare bronnen moeten investeren. Momenteel weigeren de groenen om de geplande sluiting van de laatste drie kerncentrales dit jaar uit te stellen. Er wordt al lang gezocht naar een eindopslagplaats voor de 27.000m³ atoomafval. De partij meent dat de drie turbines door een gebrek aan brandstofstaven en extra veiligheidscontroles toch pas in het voorjaar kunnen heropstarten en dat kernenergie maar goed is voor zes procent van de stroomproductie. Volgende week komt er alvast een rapport uit waaruit moet blijken of kernenergie toch nodig zal zijn. De knoop moet binnen enkele weken zijn doorgehakt, liet Scholz (SPD) weten.

Kolen

Niettemin heeft Berlijn er sinds 24 februari 2022 voor gekozen om kolenverbranding nieuw leven in te blazen, terwijl het recente regeerakkoord net een vervroegde kolenuitstap voorziet. Vanuit onder meer Polen worden er grote hoeveelheden van het vervuilende goedje geïmporteerd. Het goederenverkeer per trein heeft in het land deels voorrang gekregen op het personenverkeer omdat de kolen- en benzinetransporten wegens de lage waterstand per boot moeilijk verlopen. Op die schizofrene keuze voor de groenen speelt het christendemocratische CDU-kopstuk en oppositieleider Friedrich Merz handig in.

Zoals overal in Europa stijgen ook in Duitsland de energieprijzen. Voor een kilowattuur betaalde de Duitse afnemers dinsdagochtend maar liefst 600 euro – twee jaar geleden kostte die hoeveelheid er slechts een schamele veertig euro. Wegens aflopende contracten en de toenemende vraag zal die klap vooral binnen enkele maanden nog harder aankomen – de bijkomende kosten uit 2022 vallen in Duitsland pas in 2023 in de bus. Wetende dat bepaalde sectoren de afgelopen maanden hun productie wegens de prijzen hebben afgebouwd, voorspelt dat weinig goeds. Ook voor de rest van Europa, dat steeds van een welvarende Duitse economie kan profiteren. Weinig verrassend staat het vertrouwen van de Duitse ondernemingen op het laagste peil in twee jaar tijd.

Alarmfase drie?

Van de regering en de energieregulator wordt binnenkort een studie verwacht over welke bedrijven het eerst zouden moeten rantsoeneren om de vraag – en dus de prijs – te drukken. Duitsland verkeert al een tijd lang in de tweede alarmfase, en de stap naar de derde en hoogste trede lijkt niet meer veraf, zeker niet nu Nord Stream volgende week opnieuw (even?) volledig zal worden stilgelegd. In die context reizen Scholz en Habeck al een tijd lang de wereld af om de ene na de andere deal te kunnen beklinken. De roep om Europese solidariteit valt zeker in Zuid-Europa niet overal in goede toonaarden – bij sommigen liggen de besparingen tijdens de financieel-economische impasse en eurozonecrisis nog vers in het geheugen. Duitsland beargumenteert op zijn beurt dat het met het coronaherstelfonds enorme inspanningen voor de rest van de Unie levert.

Thermostaat

In een recente toespraak benadrukte Scholz dat Duitsland nu letterlijk de prijs betaalt voor de vrijheid die Oekraïne ook voor het Westen verdedigt. Maar veel bandbreedte is er niet. Dat de minister-president van Baden-Württemberg en coryfee van de groenen, Winfried Kretschmann, pleit voor het gebruik van washandjes in plaats van te douchen stuit velen alvast tegen de borst. Daarnaast pleit de tweede man van de Duitse liberale regeringspartij FDP Wolfgang Kubicki om de opgeschorte gaspijpleiding Nord Stream II tussen Duitsland en Rusland alsnog te activeren – een mening die zijn partij niet deelt en die op felle kritiek van Kiev botst. Tegelijkertijd roept de extreemrechtse oppositiepartij Alternative für Deutschland (AfD) de mensen op om in oktober te demonstreren tegen de hoge gasprijzen. Ook bij de radicaal-linkse Die Linke stelt men zich vragen over de impact van de Europese sancties.

Elektrische vuurtjes

In ieder geval duiken er in het Duitse straatbeeld steeds meer reclamepanelen op die onder meer spaarzame douchekoppen aanprijzen. Uit vrees voor onvoldoende gasvoorraad slaan onze oosterburen massaal elektrische vuurtjes in.  Afhankelijk van de aard van de arbeid zal de thermostaat in overheidsgebouwen de negentien of zelfs twaalf graden niet mogen overschrijven. De deuren van winkels moeten verplicht dicht, de lichten van kantoorgebouwen en reclameborden ’s nachts uit. Zwembaden mogen niet meer met elektriciteit of gas van het publieke net worden verwarmd. Tot op heden lijkt het gros van de Duitsers te beseffen dat zulke maatregelen min of meer noodzakelijk zijn. Of dat in een eventuele harde winter ook nog zo blijft, valt af te wachten.