Washington ziet hem liever niet aan de macht komen. Thuis is hij het mikpunt van een ‘fake news’-campagne. Wie is de gedoodverfde winnaar van de Mexicaanse presidentsverkiezingen, Andrés Manuel López Obrador? Een gesprek met de Mexicaanse politicoloog John Ackerman.
Internationale investeerders en grootbanken zijn nerveus. Wat als straks de gedoodverfde winnaar van de Mexicaanse presidentsverkiezingen in juli, Andrés Manuel López Obrador, daadwerkelijk aan de macht komt? Misschien ontpopt die linkse populist zich wel tot een nieuwe Hugo Chávez en rijdt hij de Mexicaanse economie in de vernieling met een dodelijke cocktail van protectionisme, nationalisering en onteigening?
De aanwijzingen beloven weinig goeds, heet het. López Obrador heeft immers voorgesteld om de liberalisering van de Mexicaanse oliesector mogelijk terug te draaien. Ook een geplande nieuwe hoofdstedelijke luchthaven, een miljardenproject met inmiddels talrijke belanghebbenden, wil hij mogelijk schrappen. Er is zelfs sprake van onteigeningen. En als kers op de taart wil de kandidaat komaf maken met de machtige politieke en criminele ‘mafia’s’ van het land.
Men hoeft zich echter geen zorgen te maken, zegt John Ackerman, professor recht en sociologie aan de Nationale Autonome Universiteit van Mexico (UNAM). ‘De paniek is ongegrond’, sust Ackerman, een van de meest zichtbare verdedigers van López Obrador. ‘Kijk, sinds de jaren tachtig zijn in Mexico uitsluitend rechtse regeringen aan de macht geweest, dus in relatieve termen staat López Obrador zeker vor een verschuiving naar links. Maar op zich is het meer een centrumkandidaat, die allianties aangaat met de zakenwereld en conservatieven. Hij gaat Mexico straks echt niet isoleren.’
Historische verkiezingen
Het worden historische verkiezingen op 1 juli 2018 in Mexico: nog nooit werden immers zoveel mandaten betwist. Niet alleen kiezen Mexicanen een nieuwe president, vijfhonderd volksvertegenwoordigers en 128 senatoren, op dezelfde dag houden ook dertig van de 32 deelstaten lokale verkiezingen. Al met al staan zo’n 3.000 mandaten op het spel.
De inzet is hoog. De onveiligheid in het land is erger dan ooit: vorig jaar werd een recordaantal moorden opgetekend, waarvan tot wel negentig procent onbestraft is gebleven. De helft van de Mexicanen leeft nog steeds onder de armoedegrens en ongelijkheid neemt toe. Corruptieschandalen blijven zich opstapelen.
Wie zijn de kandidaten? López Obrador staat met zijn coalitie Juntos Haremos Historia (‘samen zullen we geschiedenis schrijven’) al geruime tijd comfortabel op kop in de peilingen. Hij wordt opgevolgd door Ricardo Anaya van de conservatieve Partido de Accion Nacional (PAN), die een links-rechtscoalitie aanvoert. De weinig populaire José Antonio Meade is de kandidaat van de Partido Revolucionario Institucional (PRI) van uittredend president Enrique Peña Nieto.
Ook twee onafhankelijke kandidaten doen een gooi naar het presidentschap. Margarita Zavala is de echtgenote van oud-president Felipe Calderon en brak met de PAN om zich alsnog kandidaat te kunnen stellen. Jaime Rodríguez, alias ‘El Bronco’, ex-gouverneur van de staat Nuevo León, sluit het hek. Hun beider kansen zijn echter gering.
‘De sterren staan gunstig’
De 64-jarige López Obrador begon zijn politieke parcours in de zuidelijke deelstaat Tabasco, als een verdediger van inheemse en landelijke gemeenschappen. In 2000 werd hij burgemeester van Mexico-Stad; in 2005 nam hij ontslag om een gooi te doen naar het presidentschap. Dat lukte hem nét niet, en hij beweerde dan ook dat er gesjoemeld was bij de verkiezingen. Maandenlang bezetten zijn aanhangers het politieke centrum van de hoofdstad. In 2012 lukt het ook al niet. Maar nu lijkt het tij defnitief gekeerd in het voordeel van de tabasqueño.
‘De sterren staan gunstig deze keer’, zegt John Ackerman. ‘Ten eerste heeft López Obrador voor het eerst het noorden voor zich gewonnen, dat traditioneel conservatief stemt. Dat blijkt uit peilingen. Dat is een aanzienlijke evolutie. Mensen in het noorden keren zich uit teleurstelling voor het eerst af van de traditionele partijen.’
‘Daarnaast is de populariteit van de uittredende president historisch laag – tussen 12 en 17 procent, afhankelijk van de peiling – en dat terwijl de approval ratings van presidenten in Mexico traditioneel erg stabiel zijn’, vervolgt Ackerman. ‘Peña Nieto heeft er echt een zootje van gemaakt, en dat straalt af op de PRI.’
‘Wat ook nog uniek is: links is verenigd’, vervolgt Ackerman. ‘Op rechts staan maar liefst vier kandidaten. Rechts is helemaal versplinterd, terwijl normaal het omgekeerde het geval is. Dat is veelbelovend. En zowel rechts als links willen mensen een kans om op opnieuw te beginnen, de lei schoon te geven.’
Het belangrijkste programmapunt van López Obrador is corruptie. ‘Dat is de voorbije twintig jaar zijn stokpaardje geweest. Daarna volgt ongelijkheid: zo wil hij onder meer dat iedereen naar de universiteit kan. Ook wil hij vrede trachten te bereiken in het land: één van zijn voorstellen is een amnestie voor betrokkenen bij de drugstrafiek. Dat gaat ‘m niet om het bevrijden van drugsbazen maar het moet een manier zijn om bijvoorbeeld boeren die drugs telen een alternatief te bieden, een tweede kans.’
Water bij de wijn
Voor de verkiezingen van 2012 richtte López Obrador een geheel nieuwe partij op, de Movimiento de Regeneración Nacional, kortweg Morena. De zogenaamde ‘beweging voor nationale vernieuwing’ is een ideologische hutsepot, die in opzet met een beetje goede wil te vergelijken is met La République En Marche! van de Franse president Emmanuel Macron.
Onder de paraplu Juntos Haremos Historia is Morena een coalitie aangegaan met kleinere partijen, waaronder het aartsconservatieve PES, die onder meer tegen abortus en het homohuwelijk is. Bovendien telt de coalitie heel wat overlopers van PAN en PRI onder de rangen. López Obrador heeft allicht geleerd uit vroegere vergissingen en gaat nu heel wat pragmatischer te werk. Of hij dan niet te veel water bij de wijn moet doen?
‘López Obrador is nooit ideologisch radicaal geweest’, stelt Ackerman. ‘Hij situeert zich ook helemaal niet in de socialistische traditie. Zijn economische beleidsvoorstellen zijn allesbehalve radicaal: hij wil geen extra belastingen invoeren, geen overheidsschuld en hij wil corruptie bestrijden. Heel standaard allemaal. Dat is niet nieuw, maar hij heeft dat nu wel duidelijk moeten stellen, omdat er zoveel vrees bestaat dat hij een socialist is. Dat is een strategische verandering, een toegeving aan de coalitiepartners.’
‘Wat sociale kwesties betreft, zoals abortus en homohuwelijk, heeft Morena geen toegevingen gedaan. Dat heeft López Obrador duidelijk gesteld. De steun van de conservatieven betekent niet dat hij die programmapunten overneemt. In zijn voorgesteld kabinet zit niemand die dicht bij de PES staat. Op de belangrijke economische en sociale kwesties heeft hij geen toegevingen gedaan.’
Het fraudespook
Volgens de meest recente peiling heeft López Obrador een voorsprong van 18 procentpunten op de eerstvolgende kandidaat, Ricardo Anaya (PAN). Een gedane zaak, zou je denken. ‘Niet zo in Mexico’, weet Ackerman. ‘Was Mexico een echte democratie, dan was de overwinning nu al binnen voor López Obrador. Maar verkiezingsfraude is schering en inslag in dit land. Dat is gespreksonderwerp nummer één op sociale media: het fraudespook.’
Ackerman verwijst onder meer naar de verkiezingen in de deelstaat Estado de México van vorig jaar. Hoewel de kandidaat van de PRI bijzonder onpopulair was en ook achteraan in de peilingen stond, raakte hij toch verkozen als gouverneur. Pittig detail: de man is de neef van president Peña Nieto.
‘Volgens alle aanwijzingen had hij moeten verliezen’, zegt Ackerman. ‘Uit ons onderzoek bleek dat er op grote schaal gesjoemeld werd. Kandidaten van Morena werden met de dood bedreigd, de PRI kocht tal van stemmen, noem maar op. Het is een reële mogelijkheid dat ze dat herhalen in juli: een machtige groep in dit land heeft lak aan democratie, en zal er alles doen om aan de macht te blijven. Want ze zijn bang: voor corruptieonderzoeken, voor afrekeningen door de nieuwe president, bang hun rijkdom te verliezen. Al is López Obrador naar eigen zeggen geen heksenjacht van plan.’
‘Hoe dan ook: miljoenen armen in Mexico kunnen makkelijk geïntimideerd of gemotiveerd worden om voor de PRI te stemmen. Ook López Obrador is er zich goed van bewust dat fraude een reële mogelijkheid is, dat de verkiezing gestolen kan worden. Daarom moet hij heel gedecideerd winnen, met een brede marge, anders zijn er duizend en één mogelijkheden om hem buitenspel te zetten. Sinds 2006 heeft hij dan ook geen enkel publiek mandaat opgenomen, al zou hij dat gekund hebben. In plaats daarvan heeft al die tijd het land rondgereisd, van dorp tot dorp, en zowat onafgebroken campagne gevoerd.’
Paniek bij de noorderbuur
Veruit de belangrijkste handelspartner van Mexico is de Verenigde Staten: de twee economieën zijn innig verbonden. Beide landen werken bovendien nauw samen op het vlak van migratie, energie en veiligheid. De doemberichten over een radicale populist die straks mogelijk een knuppel in het hoenderhok gooit hebben dan ook voor enige nervositeit gezorgd in de VS.
Denktanks in Washington en toonaangevende Amerikaanse en internationale media zoals The Economist en The New York Times hebben López Obrador hard aangepakt in tal van analyses en opiniestukken, en hem afgeschilderd als een radicale anti-Amerikaanse populist. Ook VS-president Donald Trump wist recent dat er in Mexico ‘een aantal zeer goede mensen’ het presidentschap ambiëren en ook ‘enkele minder goede mensen.’ Men hoeft geen politicoloog te zijn om te weten dat dat een sneer was aan het adres van López Obradór.
‘Maar het campagneteam van López Obrador heeft de voorbije maanden heel wat moeite gedaan om de gemoederen te bedaren’, weet John Ackerman. Afgelopen maandag zat López Obrador samen met Larry Fink, CEO van de internationale beleggingsgigant BlackRock, op vraag van die laatste. Naar verluidt klikte het tussen de twee. Ook de kandidaat-minister van Buitenlandse Zaken van López Obrador heeft ontmoetingen uitgezocht met ratingkantoren en grootbanken. ‘Dat allemaal om duidelijk te maken dat een overwinning López Obrador het investeringsklimaat niet zal schaden.’
‘Maar al die paniek lijkt recent ietwat te kalmeren’, besluit Ackerman. ‘Amerikanen staan altijd alert op de uitkijk voor bedreigingen voor hun national security en belangen in de wereld. Daar zijn ze bijzonder gevoelig voor.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
