Ruime meerderheid Amerikanen én CIA geloven dat coronavirus uit een lab in Wuhan is ontsnapt

De discussie over een mogelijk ‘lablek’ flakkert weer op, na onthullingen in de pers over een rapport van de Duitse geheime dienst over de oorsprong van het coronavirus.

Eerder deze maand onthulde de Duitse pers dat de Duitse geheime dienst BND in de lente van 2020 een rapport voor de regering had opgesteld waarin stond dat de covid-19-pandemie met ‘80 tot 95 procent’ zekerheid het gevolg was van een virusontsnapping uit het Wuhan Institute of Virology.

De meerderheid van de wetenschappelijke wereld gelooft tot op vandaag iets anders, namelijk dat het virus op natuurlijke wijze ontstaan is. Volgens die zogenaamde zoönose-hypothese is het van dier op mens overgesprongen op een locatie zoals de versmarkt in Wuhan, waar levende dieren verkocht worden.

Believers in die ‘lablek’-theorie beschouwen het Duitse BND-rapport als een zoveelste bevestiging van hun grote gelijk. Rondvragen bij Amerikaanse burgers tonen dat een ruime meerderheid ondertussen gelooft dat de pandemie het gevolg is van een virus dat ontsnapte uit een laboratorium. Wat weten we nu met zekerheid over de kwestie?

Geheim

Het is lang niet de eerste keer dat een inschatting van een geheime dienst over de oorsprong van het coronavirus nieuws wordt. In de lente van 2023 voerden Amerikaanse overheidsdiensten een nieuw, samenvattend onderzoek naar de herkomst van het virus, op aandringen van het Congres en het Witte Huis.

Het rapport van tien pagina’s besloot dat zowel een natuurlijke oorsprong als een lablek ‘plausibele hypotheses waren om de eerste menselijke besmetting te verklaren’. Een deel van de bevraagde federale agentschappen vond een lablek waarschijnlijker, een ander deel keek eerder richting zoönose.

De inlichtingendienst CIA nam aanvankelijk geen positie in, maar schaarde zich recent – onder het bewind van een nieuwe, door Donald Trump benoemde directeur – ook achter de lablek-hypothese.

In werkelijkheid veranderen rapporten van inlichtingendiensten niet zo veel aan de wetenschappelijke stand van zaken. We weten zelden iets over het bewijsmateriaal waarop hun oordeel gebaseerd is. Bovendien circuleert er ook pertinente onzin over vermeende ‘rapporten van geheime diensten’.

Zo vind je op sociale media een document terug, zogenaamd van de Britse inlichtingendienst MI6, dat een lablek uit het Wuhan Institute of Virology met 100 procent zekerheid als scenario voor de verspreiding naar voren schuift. Dat document oogt officieel – er staat in grote rode letters ‘GEHEIM’ op – maar is in werkelijkheid helemaal geen rapport van een inlichtingenagentschap.

Het rapport komt wel van een groepje onderzoekers dat in 2020 de Britse regering probeerde te overtuigen van de laboratoriumoorsprong van het coronavirus, en vooral van de implicaties die dat zou hebben voor de ontwikkeling van een coronavaccin.

De verwarring komt waarschijnlijk voort uit de betrokkenheid van Richard Dearlove, nu met pensioen maar in 1999-2004 directeur van MI6. De auteurs van het rapport hadden banden met een bedrijfje dat een eigen coronavaccin probeerde te ontwikkelen en aan de Britse overheid te verkopen. Dat vaccin zou er uiteindelijk nooit komen.

5 jaar coronavirus: dierlijke oorsprong of lek in laboratorium?

Politiek en propaganda

Het voorval toont aan hoe ‘lablek’ eigenlijk de lading niet dekt. Onder die ene noemer circuleren verschillende theorieën, op een spectrum dat loopt van ‘plausibele hypothese’ tot ‘wilde complottheorie’. De mildste versie gaat uit van een ongeluk – een onderzoeker die bijvoorbeeld, al dan niet door onvoldoende strenge veiligheidspraktijken, in een laboratorium ongewild besmet raakte met een virusstaal dat eerder uit de natuur werd verzameld.

Ernstigere versies van de lablek-hypothese bevatten beschuldigingen dat het covid-19-virus opzettelijk in elkaar is geknutseld of zelfs opzettelijk is losgelaten op de bevolking. Die vermenging tussen een accidenteel lablek – wat in de geschiedenis al herhaaldelijk is voorgekomen – en verregaande complottheorieën over ‘plandemieën’, hebben de discussie over de oorsprong van covid-19 vervuild.

Er bestaan bovendien méér lablek-complottheorieën dan die over het Wuhan Institute of Virology. Chinese overheids- en propagandakanalen hebben de voorbije jaren het verhaal verspreid dat een Amerikaans laboratorium in Fort Detrick, een militaire basis in de staat Maryland, verantwoordelijk zou zijn voor de pandemie.

Een andere variant daarvan beweert dat covid-19 voor het eerst verspreid is door Amerikaanse militairen tijdens de Militaire Wereldkampioenschappen die in oktober 2019 plaatsvonden in Wuhan. Russische propaganda poogde de voorbije jaren herhaaldelijk om het coronavirus in de nek te schuiven van vermeende ‘Amerikaanse biolabs in Oekraïne’.

Censuur

Wie de voorbije jaren rotsvast overtuigd was van de lablek-theorie, heeft vaak een opvallend profiel dat een aantal zaken combineert: een breder wantrouwen in nationale en internationale instituties, een voorkeur voor een laisser-faire aanpak van de pandemie, en vaak ook scepsis over het virus zelf – of al zeker over de vaccinaties. De natuurlijke oorsprong wordt gezien als de positie van het ‘establishment’ en a priori afgewezen.

Wat de lablek-theorieën aantrekkelijk maakt, is het aanvoelen dat delen van het verhaal ‘gecensureerd’ of ‘achtergehouden’ werden. En daar hebben de aanhangers wel een punt. Er is een algemene wrevel, ook bij bevoegde instanties, dat de Chinese overheid niet alle informatie openbaar heeft gemaakt. Dat rapporten zoals dat van de Duitse geheime dienst nu pas uitlekken, voedt ook het wantrouwen en het geloof in een doofpotoperatie.

En het hielp ook niet dat Meta, het moederbedrijf van Facebook, in februari 2021 aan de gebruiksvoorwaarden van zijn platformen toevoegde dat beweringen over covid-19 als ‘door de mens gemaakt’ niet langer toegelaten waren. Inbreuken konden leiden tot verwijdering of schorsing van het platform. Enkele weken later kwam het bedrijf daar weer op terug en schrapte het die regel ‘in het licht van de lopende onderzoeken naar de oorsprong’. Maar het kwaad was al geschied, en de lablek-theorie kreeg een spannend ‘verboden’ aura.

Als vandaag iemand beweert dat een lablek met zekerheid vaststaat, maakt die je blaasjes wijs. We moeten ons neerleggen bij de situatie: voorlopig heeft niemand sluitend bewijs over de oorsprong van het virus. Er zijn slechts aanwijzingen in verschillende richtingen, en de inschattingen van experts en geheime diensten veranderden de voorbije jaren met de (soms politieke) wind.

Komt er dan ooit definitief uitsluitsel? Dat kan, al is het niet ongebruikelijk dat de precieze oorsprong van een virus nooit met zekerheid gevonden wordt. Stel dat er een ‘smoking gun’-bewijs opduikt dat ontegensprekelijk de natuurlijke oorsprong van het virus aantoont. Dan nog is de kans klein dat wie al jarenlang de lablek-hypothese naar voren schoof, daardoor overtuigd raakt van het zoönose-scenario. Want vergeet niet: uiteindelijk zijn er, ondanks alle bewijsmateriaal, ook nog altijd mensen die geloven dat de aarde plat is of dat de mens nooit naar de maan is gereisd.

Vijf jaar na corona: hoe de pandemie ook voordelen met zich meebracht