‘Komt er een wissel van de wacht binnen de Duitse Bondsregering?’

Dirk Rochtus staat stil bij een opmerkelijk voorstel van de Duitse christendemocraten. Uit opiniepeilingen blijkt dat de ‘verkeerslichtcoalitie’ van bondskanselier Olaf Scholz niet meer al te stevig in het zadel zit.

Hoe lang zingt de verkeerslichtcoalitie, de ‘Ampel’ van sociaaldemocraten (SPD), liberalen (FDP) en Grünen, het nog uit? De migratiecrisis neemt in Duitsland ongekende proporties aan; vele burgers vertwijfelen aan het crisismanagement van de regering en zelfs aan de democratie in het algemeen.

‘Ontsla uw groene en liberale ministers!’ Het zijn niet mis te verstane woorden die Markus Söder,  minister-president van Beieren en voorzitter van de Beierse christendemocraten (CSU), vrijdagmorgen richtte tot bondskanselier Olaf Scholz (SPD). De ‘Ampel’ is nog maar halfweg of Söder legt al de vervanging van de Grüne en en de liberalen (FDP) door de christendemocraten op tafel. De ‘Union’, het kartel van CDU en CSU, zou bereid zijn verantwoordelijkheid op te nemen om de migratiecrisis aan te pakken. Bovendien zou de democratie op de proefstand staan. Meer en meer burgers verliezen hun vertrouwen in haar. Middelpuntvliedende krachten steken de kop op, zoals rechts de Alternative für Deutschland (AfD) en links de partij die de populaire nationaal-communiste Sahra Wagenknecht wil oprichten. Söder ziet daarmee ‘Weimarer Verhältnisse’ opdoemen, toestanden zoals ten tijde van de kortstondige, tragisch ten ondergegane Republiek van Weimar (1919-33).

Bondskanselier Scholz zit allesbehalve stevig in het zadel. Zijn verkeerslichtcoalitie valt bij nog maar bij één derde van de burgers in de smaak: volgens opiniepeilingen krijgen de sociaaldemocraten 15%, komen de Groenen op 13% en flirten de liberalen met de kiesdrempel van 5%. Dat is wel even een groot verschil met de verkiezingen van 26 september 2021, toen de drie (latere) coalitiepartners samen 52% van de kiezers achter zich wisten te scharen. De regering-Scholz verkondigde bij haar aantreden met veel bravoure een ingrijpende verandering van de Duitse politiek en maatschappij, maar blijkt er nauwelijks twee jaar later niet veel meer van te bakken. Geopolitieke crises – de Russisch-Oekraïense oorlog en nu het conflict tussen Israël en Hamas –, de energiecrisis en een aanzwellende migratiestroom zetten bondskanselier Scholz het mes op de keel. 

De christendemocraten daarentegen blaken van zelfvertrouwen. Mochten er nu verkiezingen zijn, zou de ‘Union’ 29% halen. Dat is haast zoveel als de drie partijen van de ‘Ampel’ samen. Die opwaartse trend is al een tijdje bezig. Bij de deelstaatverkiezingen in Hessen op 8 oktober sleepte de CDU onder leiding van minister-president Rhein 34,6 % in de wacht, een winst van 7,6% tegenover 2018. In gelijktijdige verkiezingen in Beieren hield Söder met 37% stand, ook al is dat naar CSU-maatstaven geen denderend resultaat.

Drie factoren verklaren het succes van de CDU. Ze kan ten eerste bogen op enkele sterke en geliefde minister-presidenten zoals – naast de voornoemde Rhein – Hendrik Wüst in Noordrijn-Westfalen, Daniel Günther in Sleeswijk-Holstein, Reiner Haseloff in Saksen-Anhalt en Michael Kretschmer in Saksen. Ten tweede is er de figuur van CDU-voorzitter Friedrich Merz. Hij kwam aanvankelijk niet goed over omdat hij het iedereen binnen de partij en bij de achterban naar de zin wilde maken. Die zwevende koers kwam al te ‘merkeliaans’ over.

De laatste maanden echter ontpopt hij zich tot een politicus met een duidelijk burgerlijk-conservatief profiel. Hij toont ‘klare Kante’ zoals dat in het Duits heet. Dat doet hem weer geschikt overkomen als toekomstig kandidaat-kanselier.

En ten derde is er het gegeven dat de CDU niet meer frontaal in de aanval gaat, maar een evenwicht zoekt tussen oppositie en samenwerking. Ze biedt de regering aan om mee te helpen zoeken naar een oplossing voor de vele uitdagingen waarmee Duitsland geconfronteerd wordt. Ze legt daarbij uiteraard eigen accenten. Als voorwaarde voor zijn samenwerking stelt Merz bijvoorbeeld dat in het asielrecht weer de ‘Begrenzung’ (inperking) van de migratie als doel van de wetgeving wordt opgenomen. Ook de liberalen willen een ommekeer in het migratiebeleid, terwijl voor de groenen het begrip ‘Begrenzung’ een steen des aanstoots blijft.

Scholz beseft dat het zo niet verder kan. De nederlagen van zijn partij zijn een teken aan de wand. Uiteraard kan hij niet zomaar gehoor geven aan de door Söder voorgestelde wissel van de wacht. Toch is het opmerkelijk dat hij zijn ‘Deutschlandpakt’ (over bureaucratie-afbouw en modernisering van Duitsland) met Friedrich Merz besprak zonder dat zijn vicekanselier Robert Habeck (Grüne) erbij aanwezig was. Wat op federaal vlak nog niet realiseerbaar is, dient zich intussen in de deelstaat Hessen misschien wel al aan: een Grote Coalitie van CDU (zwart) en SPD (rood). De Duitse groenen beginnen zich onbehaaglijk te voelen.

Dirk Rochtus doceert Duitse geschiedenis aan KU Leuven/Campus Antwerpen.