Klacht Turkije tegen Duits satiricus: ‘Vluchtelingendeal kan in gedrang komen’

‘Erdogan speelt zijn macht nu ten volle uit’, zegt Dirk Rochtus, docent Internationale Politiek aan de KU Leuven naar aanleiding van de klacht van de Turkse president tegen een ‘lastergedicht’ van een Duitse komiek.

De Duitse bondskanselier Angela Merkel bevindt zich in een lastig parket nadat de Turkse regering een klacht indiende tegen de Duitse tv-presentator en komiek Jan Böhmermann. De presentator stak in een satirisch gedicht de draak met de Turkse president Recep Tayyip Erdogan door hem onder andere ‘een pedofiele geitenneuker’ te noemen. De Turkse regering wil dat de presentator vervolgd wordt wegens ‘belediging van een buitenlands staatshoofd’. Het is de Duitse regering die moet beslissen of het effectief tot een onderzoek komt. ‘Merkel staat voor een dilemma’, zegt Dirk Rochtus, docent Internationale Politiek en Duitse geschiedenis aan de KU Leuven/Campus Antwerpen.

Hoe schat u dit incident in?

Dirk Rochtus: ‘Het is eigenlijk niet zomaar een incident. Of de man nu al dan niet wordt vervolgd, is niet het belangrijkste. Het kan vooral de positie van Merkel in gevaar brengen. Als de Bondsregering van Merkel de toestemming geeft aan de Duitse openbare aanklager om de dichter te vervolgen, gaan veel mensen in Duitsland zeggen dat ze door het stof kruipt voor de Turkse president Erdogan. Volgens enquêtes in Duitsland vindt maar zes procent van de bevolking dat de satiricus vervolgd moet worden.’

‘Als Merkel niet ingaat op vraag van de Turkse regering, zou het best kunnen dat Erdogan heel kwaad wordt, en dat de vluchtelingendeal die hij onlangs met Merkel heeft afgesproken, in het gedrang komt. Dus Merkel zit met een dilemma.’

Kan het echt zo ver komen dat de afgesloten vluchtelingendeal opgeblazen wordt?

Rochtus: ‘Ja, want Erdogan zegt zelf dat de journalist niet alleen hemzelf beledigd heeft, maar ook de hele Turkse natie. Dus als er niet op zijn verzoek wordt ingegaan om het onderzoek te laten plaatsvinden, zal hij gezichtsverlies lijden als hij het daarbij laat.’

‘Nu is het wel zo dat er eigenlijk twee aanklachten lopen. De Turkse regering beroept zich enerzijds op het wetsartikel voor belediging van een buitenlands staatshoofd, maar anderzijds heeft Erdogan zelf ook een persoonlijke aanklacht ingediend. De Duitse regering moet wettelijk gezien beslissen over die eerste aanklacht of het tot een onderzoek komt, maar niet over de persoonlijke aanklacht van Erdogan. Dat kan natuurlijk de Bondsregering de kans geven om te zeggen dat een burger niet twee maal voor hetzelfde vervolgd kan worden. Bij een persoonlijke aanklacht moet de Duitse regering niet tussenkomen en zo kan Merkel buiten schot blijven. In dat geval zullen er dus geen politieke gevolgen zijn.’

Betekent het initiatief van Erdogan dat hij zich door de afgesloten vluchtelingendeal machtiger voelt ?

Rochtus: ‘Erdogan zou het voor de vluchtelingencrisis niet gedaan hebben. Nu heeft hij enorm veel zelfbewustzijn, want hij weet dat Europa, of Duitsland, heeft moeten buigen voor de vluchtelingendeal. Hij speelt zijn macht nu ten volle uit. In Turkije zelf zijn er ook zo’n 2000 aanklachten tegen beledigingen van het staatshoofd, maar nu speelt hij het zo grof dat hij zelfs een Duits journalist op het matje wil roepen. Hij wil demonstreren dat hij hier ver wil in gaan om aan de Turken te laten zien dat niemand – ook het buitenland niet – met hem mag lachen. Hij veralgemeent het ook: een belediging van hem is ook een belediging voor het Turkse volk.’

‘Daarnaast heeft Merkel ook een fout gemaakt door een paar dagen geleden aan de Turkse premier te zeggen dat het gedicht bewust kwetsend is. Ze dacht op die manier de premier tevreden te houden, maar Erdogan heeft dat net aangegrepen om verder te gaan. Erdogan denkt dat Merkel hem begrijpt. Merkel heeft hem een vinger gegeven en hij heeft een arm gepakt.’

Hoe staat de modale Turk tegenover deze hele kwestie?

Rochtus: ‘Het is moeilijk in te schatten hoe de Turkse bevolking daarover denkt, want drie vierde van de Turkse pers staat onder controle van de regering. Uit de verkiezingen kon je wel leren dat 50 procent van de bevolking voor Erdogan is, terwijl de rest voor andere partijen is. Dus er is een zekere polarisering in Turkije.’

Hoe denkt u dat Merkel het uiteindelijk zal oplossen?

Rochtus: ‘Ze heeft al benadrukt dat pers- en artistieke vrijheid belangrijk zijn en dat het los staat van de vluchtelingendeal, maar dat weten we eigenlijk niet zeker. Erdogan kan kwaad blijven en het spel hard spelen door de vluchtelingencrisis op losse schroeven te zetten. Dus er kan wel degelijk een verband zijn. Het enige wat Merkel kan redden, is die persoonlijke aanklacht.’(RDC)