‘Kernenergie houdt geen steek voor Afrikaanse landen’

Verschillende Afrikaanse landen willen kerncentrales bouwen. Kernenergie is echter duur en brengt deze landen in financiële problemen, stelt Hartmut Winkler, fysicus aan de Universiteit van Johannesburg. Hij pleit voor duurzame energiebronnen.

Momenteel is er slechts één kerncentrale operationeel in Afrika, en dat is de kerncentrale van Koeberg in Zuid-Afrika. Deze centrale is goed voor 1,86 GW. Als het aan sommige Afrikaanse leiders ligt, gaat dit veranderen. De Oegandese president Yoweri Museveni kondigde onlangs aan dat zijn land van plan is 30 GW aan kernenergie op te wekken voor 2026. Dat is zestien keer de totale hoeveelheid kernenergie die nu op het Afrikaanse continent wordt opgewekt.

Oeganda is slechts een van de Afrikaanse landen die lonken naar kernenergie. Het Russische kernagentschap Rosatom beweert dat er met Egypte, Kenia, Nigeria, Soedan en Zambia akkoorden zijn over te bouwen kerncentrales. Oeganda staat ook op die lijst.

Egypte

De meeste Afrikaanse landen kampen met aanzienlijke tekorten aan elektriciteit. In veel landen is behoefte aan een verdubbeling van de opwekkingscapaciteit.

Volgens cijfers van het International Energy Agency (IEA), zijn Kenia, Soedan en Zambia hoofdzakelijk afhankelijk van waterkrachtcentrales. Een kerncentrale met een capaciteit van 2,4 GW zou de elektriciteitsproductie verdubbelen. In Nigeria is gas de dominante energiebron. Daar zou een kerncentrale met een capaciteit van 4,8 GW nodig zijn om de capaciteit te verdubbelen.

Van de landen die een overeenkomst hebben met Rosatom, heeft alleen Egypte op dit moment concrete plannen. Daar is al een locatie vastgesteld voor een kerncentrale met een capaciteit van 4,8 GW in El Dabaa, bij de Middellandse Zee. De bouw daarvan zou op korte termijn moeten beginnen. In andere landen moeten de locatie en omvang van de projecten nog bepaald worden.

Fukushima

Elders in de wereld is juist een trend zichtbaar om minder kernenergie te gebruiken en centrales te sluiten. Die trend werd mede in gang gezet door de kernramp bij Fukushima in Japan in 2011. Maar ook economische factoren spelen een rol.

De kosten van elektriciteitsopwekking via zonnepanelen en windenergie zijn sterk gedaald. Het kost nu al minder dan kernenergie, en hernieuwbare energie wordt naar verwachting nog goedkoper in de toekomst.

Aangezien Zuid-Afrika de plannen om kernenergie uit te breiden voorlopig heeft opgeschort om economische redenen, kun je je afvragen of het voor landen die minder te besteden hebben, niet ook erg lastig wordt deze investeringen te doen.

Weinig transparantie

De akkoorden op het gebied van kernenergie van Rosatom met Afrikaanse landen kenmerken zich door weinig transparantie. Maar het is mogelijk een idee te krijgen van de plannen van Rosatom voor Afrika, door een paar recente voorbeelden door te nemen waarbij wél details openbaar gemaakt zijn.

Een overeenkomst die met Bangladesh gesloten werd, kan dienen als nuttige benchmark voor andere deals die Rusland sluit. Voor de kerncentrale Rooppur (2,4 GW), verschafte Rosatom het grootste deel van een lening van 12,65 miljard dollar. Hiermee zijn alleen de geschatte bouwkosten gedekt. Renteopbouw, mogelijke budgetoverschrijdingen, operationele kosten en ontmanteling zullen waarschijnlijk leiden tot een verdubbeling van dit bedrag. Daarmee komen de totale kosten naar schatting grofweg uit op 30 miljard dollar.

Het eerder genoemde Egyptische project in El Dabaa heeft een soortgelijk financieringsschema. Hier verstrekt Rosatom een lening van 25 miljard dollar die de bouwkosten ongeveer dekt. Voor zowel Rooppur als El Dabaa, bedraagt de jaarlijkse rente voor de lening ongeveer 3 procent. Daar komt bij dat terugbetaling pas tien tot dertien jaar na verstrekking van de lening aanvangt. In de daaropvolgende 22 tot 28 jaar volgen jaarlijks afbetalingen.

Onbetaalbaar

Het land waar de kerncentrale wordt gebouwd, betaalt dus aanvankelijk heel weinig. Maar op het moment dat er terugbetaald moet worden, worden de fiscus en de consument plotseling geconfronteerd met een gigantische last die de meeste Afrikaanse economieën onmogelijk kunnen dragen. Tegen die tijd kan de jaarlijkse 3 procent rente opgelopen zijn tot 40 procent van het verschuldigde bedrag.

De nucleaire industrie heeft bovendien een geschiedenis van kostenoverschrijdingen en vertragingen in de bouw. Een land kan daarom in een situatie belanden waar de schuld veel hoger uitvalt dan verwacht, terwijl het onmogelijk is dat bedrag terug te krijgen via de elektriciteitsopbrengsten.

Wat net zoveel zorgen baart, is dat de hoge schuld van deze landen Rusland in een positie plaatst waarin het disproportioneel veel invloed kan uitoefenen op de gang van zaken in de landen.

Zambia wil een kerncentrale bouwen met dezelfde omvang als die in Rooppur in Bangladesh. Deze centrale kost naar schatting 30 miljard dollar. Aangezien het jaarlijkse budget van Zambia 7,2 miljard dollar bedraagt, is het duidelijk dat het land zich dit niet kan veroorloven. Als de kosten van Rooppur voor 2,4 GW als schaal dienen voor de 30 GW die Museveni van Oeganda wil, zou het voor dat land gaan om een bedrag dat vijftien keer het bruto nationaal product van 24 miljard dollar bedraagt.

Goedkopere opties

Zijn er goedkopere manieren om het tekort aan energie in Afrika op te lossen? Aanvankelijk was veel hoop gevestigd op de waterkrachtcentrale Grand Inga (40 GW) in de Congorivier. Maar dat project wordt sterk vertraagd als gevolg van een tekort aan financiering.

De meest veelbelovende oplossing lijkt een combinatie van kleinschalige energie-opwekkingsinitiatieven: bio-energie, zonneboilers en zonnepanelen. Deze energiebronnen leveren goedkopere energie dan kerncentrales en creëren bovendien banen. Afrika heeft een omvangrijke landbouwsector, die mogelijkheden biedt voor energie uit bio-afval.

Kenia heeft laten zien dat er prima mogelijkheden zijn voor geothermische energie in de Riftvallei. Veel landen, inclusief Egypte en Kenia, hebben een overvloed aan zon, waardoor het ideale landen zijn voor de opwekking van zonne-energie. Met de juiste stimulansen, kan hiermee een Afrikaanse energierevolutie in gang gezet worden.

Dit opiniestuk verscheen bij The Conversation en werd vertaald door IPS.