Kaukasuskenner over oplaaiend geweld Nagorno-Karabach: ‘Eigenlijk bestaat er geen oplossing voor dit conflict’

De voorbije dagen laait het geweld in Nagorno-Karabach weer in alle hevigheid op. Expert Isa Yusibov, Nederlander van Azerbeidzjaanse origine, ziet vooral interne aangelegenheden spelen. ‘Dit conflict kan enkel opgelost geraken als Armenië en Azerbeidzjan echte democratieën worden.’

Sinds het eind van de jaren tachtig is Nagorno-Karabach een soort evergreen in het eindejaarsoverzicht geworden. Sinds Armeniërs en Azeri’s er van 1992 tot 1994 een bloederige oorlog uitvochten, geldt de regio als een ‘bevroren conflict’. Nagorno-Karabach, een regio met een voornamelijk Armeense bevolking, maakte tijdens de Sovjet-Unie deel uit van de republiek Azerbeidzjan. Bij het uiteenvallen van de Sovjet-Unie verklaarde Nagorno-Karabach zich met steun van Armenië onafhankelijk. Onder druk van Rusland, dat bang is dat ook Russische deelrepublieken hun onafhankelijkheid zullen opeisen, erkent Armenië zelf die onafhankelijkheid overigens niet. Ondanks de officiële wapenstilstand in 1994 flakkert het conflict op de paar jaar weer op.

De voorbije dagen vielen al tientallen doden nadat Azerbeidzjaanse troepen een offensief startten. Het Azerbeidzjaanse leger zou al minstens zeven dorpen veroverd hebben. Geopolitiek expert Isa Yusibov, die geregeld publiceert bij het Nederlandse Clingendael-instituut, ziet vooral interne motivaties aan de oorsprong liggen van de huidige vijandigheden.

Isa Yusibov: ‘Heropflakkeringen als deze hebben doorgaans te maken met de sociale omstandigheden in Armenië en Azerbeidzjan. Beide landen zijn zwaar getroffen door de coronacrisis. Een groot deel van de bevolking in Armenië en Azerbeidzjan is aangewezen op onzeker, slecht betaald werk om rond te komen. Doordat iedereen nu moest thuisblijven, zijn veel mensen alle inkomsten kwijt geraakt, en dat zorgt voor onrust. Dan is een conflict als dit vaak een manier om die frustraties te kanaliseren.’

Welke rol speelt buitenlandse mogendheden in het conflict?

Yusibov: ‘Wat deze escalatie anders maakt dan voorgaande schermutselingen, is de aanwezigheid van Turkije. Maar tegelijk moet je die Turkse inmenging niet overdrijven. Turkije levert wel degelijk wapens aan Azerbeidzjan, maar tegelijk blijft Rusland met voorsprong de belangrijkste speler in de regio als het gaat om politieke en militaire invloed. Doorgaans komt Rusland bij dit soort conflicten ook snel tussenbeide. Het opmerkelijke is dat ze dat nu niet doen.’

Hoe verklaart u dat?

Yusibov: ‘Het valt op dat de regimegezinde media in Rusland redelijk streng zijn voor Armenië. Er wordt geschreven dat Armenië Rusland provoceert om in te grijpen in het conflict. Armenië en Rusland zitten namelijk in de Collectieve Veiligheidsverdragorganisatie, een soort Euraziatische versie van de NAVO. Als Azerbeidzjan Armenië zou aanvallen, zou dat dus betekenen dat Rusland Armenië te hulp moet schieten, en daar wil het nog mee wachten. Volgens het internationaal recht behoort het gebied waar de gevechten plaatsvinden tot Azerbeidzjan. Officieel valt Azerbeidzjan Armenië dus niet aan, vindt het Kremlin.’

Hoe ziet u de krachtverhoudingen tussen beide landen?

Yusibov: ‘Armenië is kundiger op diplomatiek vlak, maar militair gezien is Azerbeidzjan véél sterker. Tot voor kort was het defensiebudget van Azerbeidzjan tweeënhalf keer zo groot als het volledige staatsbudget van Armenië. Daardoor is Armenië volledig afhankelijk van Rusland. Ik denk dat Poetin een soortgelijke strategie als bij Belarus volgt: hij wil het regime zodanig onder druk zetten tot het om hulp smeekt. De Armeense premier Nikol Pasjinjan, die vorig jaar aan de macht kwam na een democratische revolutie, flirt openlijk met het Westen. Het zou mij niets verbazen als Poetin hem probeert in te ruilen voor een meer Russisch gezinde leider, en daarom dus de acties van de Azeri’s gedoogt.’

Acht u het mogelijk dat dit conflict tot een echte oorlog escaleert?

Yusibov: ‘Niemand wil dat Azerbeidzjan te ver doorgaat. Het is ondenkbaar dat Rusland en Turkije zouden toelaten dat het Nagorno-Karabach herovert. Daar hebben de Azerbeidzjanen zelf ook geen baat bij. Volgens het internationale recht – en dus ook volgens de VN – heeft Azerbeidzjan immers gelijk, en behoren Nagorno-Karabach en de andere bezette gebieden aan hen toe. Ik denk dus dat Azerbeidzjan hoogstens enkele dorpen aan hun grens zal proberen annexeren. Vergeet niet dat er in Azerbeidzjan nog steeds een miljoen vluchtelingen wonen, die uit die grensregio afkomstig zijn. Zo’n gedeeltelijke herovering zou betekenen dat er vluchtelingen kunnen terugkeren, en daar maakt het regime zich natuurlijk populair mee. Het versterkt ook de Azerbeidzjaanse positie wanneer er terug onderhandeld moet worden. Azerbeidzjan zal doorgaan tot Rusland ingrijpt.’

Is er überhaupt een oplossing mogelijk voor dit conflict?

Yusibov: ‘Eigenlijk niet. Geen van beide landen is bereid tot concessies. Bovendien wordt het naarmate het conflict langer duurt steeds moeilijker om tot een vergelijk te komen. Sowieso kan het enkel opgelost worden langs de weg van het internationale recht. Dat betekent dat Nagorno-Karabach eerst moet terugkeren naar Azerbeidzjan, en dat er daarna onderhandeld moet worden over een toekomstige status van het gebied: wordt het onafhankelijk, wordt het een autonome republiek, of blijft het een onderdeel van Azerbeidzjan. Het probleem daarbij is dat Azerbeidzjan een dictatuur is, die zijn eigen bevolking onderdrukt. Dat maakt het voor de internationale gemeenschap natuurlijk moeilijk, want hoe kan je dan ooit de veiligheid van de Armeniërs garanderen, als het regime niet eens instaat voor de veiligheid van zijn eigen bevolking? Finaal kan dit conflict enkel opgelost geraken als Armenië en Azerbeidzjan echte democratieën worden.’