‘Kan Rishi Sunak de geslepen messen ontwijken en de rede terugbrengen in de Britse politiek?

Rishi Sunak kan uitpakken met een akkoord met de EU over Noord-Ierland. Daarmee lijkt de belangrijkste kiezel in de Brexitschoen eindelijk verwijderd te kunnen worden, maar een akkoord tussen Downing Street en Brussel is zelden voldoende. Het echte werk voor Sunak begint nu pas.

Het eerder deze week afgeklopte Windsor Framework komt goeddeels tegemoet aan de belangrijkste Britse bezwaren tegen het eerdere Noord Ierland-protocol: de handel tussen Noord-Ierland en de rest van het VK wordt makkelijker, Noord-Ierland wordt bijna volledig behandeld als de andere Britse regio’s, en het kan een noodrem gebruiken voor nieuwe EU-wetgeving die de regio zou schaden. Tegelijk wordt de rol van het Europese Hof van Justitie sterk ingeperkt. Wat nog rest aan uitzonderingspositie voor Noord-Ierland is een wel heel beperkte prijs voor vrede op het Ierse eiland.

Anders dan zijn voorgangers Boris Johnson en Liz Truss koos Rishi Sunak voor de dialoog eerder dan de provocatie. De Britse kritiek op het protocol dat Johnson zelf had afgesloten, luidde dat het in de praktijk niet werkbaar was. Sunak is meegegaan in de pragmatische Europese houding om niet het hele akkoord in vraag te stellen maar gewoon de onpraktische punten aan te pakken.

Het zou Sunak een streepje voor kunnen geven bij de publieke opinie. Die is het Brexitnieuws al lang moe. Als Brexit de Britten het leven moeilijk maakt, laten ze zich nog wel eens op sleeptouw nemen tegen de oude vijand. Maar met dit akkoord neemt Sunak veel van die problemen weg én toont de EU zich zeer toegeeflijk en redelijk, tegen de heersende perceptie in dat Brussel de Britten het leven enkel zuur wil maken. Criticasters zullen zich vooral moeten enten op eerder technische en dus weinig sexy kwesties, of op ideologische scherpslijperij. Daar breng je een (kies)publiek niet mee in vervoering.

In de eigen Conservatieve Partij moet de premier vooral uitkijken naar de reacties van zijn voorgangers. Zij hadden het dossier zwaar geëscaleerd. Als zij de deal afschieten, of sterker nog, als ze daarbij zouden beweren dat Sunak gezwicht is voor een voorstel dat bij hen ook op tafel lag maar dat zij te licht bevonden, zou dat de Brexitextremisten in hun partij verder aanvuren. In het Lagerhuis hoeft dat interne verzet niet problematisch te zijn. De stemmen van oppositiepartij Labour volstaan ruimschoots om die – numeriek beperkte – tegenstemmen te compenseren.

(Lees hieronder verder.)

Blijvende verdeeldheid in zijn partij zou dan weer wel problematisch zijn voor Sunaks positie, en de ambities van vooral Boris Johnson aanwakkeren, die al een tijd staat te trappelen om een comeback te kunnen maken naar het hoogste politieke ambt. Een triomf van Sunak zou dat plan aan de andere kant zwaar verstoren.

Wellicht nog lastiger zijn de Noord-Ierse unionisten van de DUP. Hun instemming is geen formele vereiste, maar zij willen de deelstaatregering en het -parlement pas weer activeren na een afdoende aanpassing van het protocol. Daarvoor hebben ze de lat onrealistisch hoog gelegd, en de eerste reacties zijn dan ook weinig hoopgevend. De grootste doorn in het DUP-oog is dat de noodrem voor de Noord-Ieren geen veto van de unionisten inhoudt: zowel bij de katholieken als de unionisten moet een meerderheid de noodgreep willen toepassen.

Ook dat is voor de perceptie een verstandige zet van Sunak. Door de zeggenschap over de toepassing van de Europese wetgeving in Noord-Ierland aan beide gemeenschappen toe te vertrouwen, volgt hij de filosofie van het vredesproces daar. Bovendien legt hij de finale beslissing om een veto over zulke wetten uit te spreken bij de centrale regering in Londen. Daar kunnen pro-Britse unionisten weinig tegen inbrengen, en het laat de regering toe om de gevolgen van zo’n veto over specifiek Noord-Ierse problemen af te wegen tegen de ruimere Britse (handels)belangen.

Tegen veel verwachtingen in, heeft Sunak in amper enkele maanden tijd een lange impasse doorbroken. Door het pad van de dialoog en het compromis te kiezen, zet hij zich nadrukkelijk af tegen zijn voorgangers, die enkel heil zagen in een provocerende wet die breed gezien werd als een schending van het internationaal recht. Die wet verwijst Sunak in een handomdraai naar de prullenbak.

Daarmee stuurt hij het signaal de wereld in dat de Britten opnieuw een betrouwbare partner zijn, dat de ruziemakers uit de tempel verdreven werden, en dat de rede terug is. Het kan een keerpunt betekenen dat de Brexitgekte doet vergeten en het land een succesvolle toekomst buiten de EU laat uittekenen. Dat zou mooi zijn, maar dan moet Sunak zich de komende dagen behendig en vooral kalm tonen om alle scherp geslepen messen te ontwijken.

Lieven Buysse is hoogleraar Engelse taalkunde en Britse cultuur aan de KU Leuven Campus Brussel.