Kan Marco Rubio met zijn ‘Marco-mentum’ president worden?

Zijn campagne begon in april vorig jaar met een politieke vadermoord. In Iowa riep hij een derde plaats uit tot de overwinning. En nu schiet hij omhoog in de peilingen. Wie is Marco Rubio?

Marco Rubio, 44, op weg naar 45, is lang omschreven in termen van wonderknaap. Toen hij nog een twintiger was, en zijn opwachting maakte in de politiek van Florida, stuurde Dan Gelber, fractieleider voor de Democraten in het Huis van Afgevaardigden van de staat, een waarschuwing uit voor mede-Democraten. “Als Marco Rubio spreekt, zijn jonge vrouwen in vervoering, vallen oude vrouwen in zwijm, en sassen de toiletten vanzelf door”.

Het is niet zozeer wat hij zegt – dat is vaak bijzonder conservatief- maar de manier waarop: hij zegt het gehaast, in gerepeteerde, herhaalbare zinnen, met een stem die vrij monotoon het einde haalt. Zijn zinnen, die hij zonder de geringste inspanning lijkt te formuleren, ook in debatten, geven de indruk dat hij de materie beheerst. Bovenal is er zijn toon: hoe hard en onmeedogend de boodschap ook is, de toon is gematigd, zelfs wat saai. Hij verklaart zijn oppositie tegen abortus, zegt dat hij zwangerschapsonderbreking vrijwel zonder uitzondering verwerpt, zelfs bij verkrachting en incest, maar hij doet dat met de pijnlijke blik van iemand die er geen plezier aan beleeft zo stug te zijn. Zijn toon maakt dat hij nog altijd wordt omschreven als een ‘gematigde’ Republikein terwijl zijn boodschap hem schouderklopjes oplevert van de Tea Party, van de wapenlobby en de conservatieve think tanks. Dat is het geheim van Rubio: harde taal in zachte volzinnen verpakt, terwijl in de achtergrond de toiletten vanzelf sassen. Zo kan hij, hopen zijn strategen, mettertijd zowel de gematigden als hardliners voor zich winnen.

Barman in Vegas

Rubio werd geboren in Miami in mei 1971. Zijn ouders waren voor de revolutie uit Cuba gemigreerd. Zijn moeder werkte als poetsvrouw, maar had, schrijft hij in zijn memoires, aspiraties om actrice te zijn (zoals de moeder van Donald Trump, trouwens, die ook gevoel voor drama aan haar zoon doorgaf). Zijn vader, blijkbaar de enige niet heel diepgelovige in de familie, werkte in hotels, vooral als barman; en rookte verwoed- tot hij enkele jaren geleden aan longkanker stierf. Er was in het huishouden meer liefde dan geld, schrijft Rubio (of zijn ghostwriter) in die memoires, An American Son, die hij in 2012 neerpende om uit de schuld te geraken. De memoires zijn een beetje zoals zijn speechen. Er is veel herhaling, en het moet rap gaan.

Wat dat geld betreft, is Rubio heel verschillend van de kopstukken in de partij. Jeb Bush (oliegeld en geld van banken), Donald Trump (vastgoedgeld) of Ted Cruz (oliegeld) zijn in luxe geboren, en zijn klaargestoomd in topscholen.

Bij Rubio speelden andere ervaringen. Toen het hotel waar pa werkte van eigenaar veranderde, verloor vader Mario Rubio niet alleen zijn baan, maar moest de familie ook binnen de week het appartement opgeven, dat men via het bedrijf kon betrekken. Een ander opmerkelijke anekdote uit de memoires. Na het debacle met het ontslag en de gedwongen verhuis in Miami, probeerden vader en moeder hun geluk uit in Las Vegas, waar de hotelsector in de late jaren 70 of vroege jaren 80 iet of wat floreerde. Er was echter een sociaal dispuut in het hotel waar de vader als barman werkte – de eigenaar wou besparen op de arbeid door de voorwaarden drastisch te verslechteren. Pa Rubio nam deel aan de staking die daarop volgde, en jonge Marco werd een enthousiaste vakbondsman, die wanneer het enigszins mogelijk was aanwezig was voor meetings en piketten. Geleidelijk aan werden bij andere hotels, waar ook syndicale acties waren, akkoorden bereikt, maar in het hotel van de Rubio’s werden nieuwe, andere werknemers aangeworven, en ging steeds meer werknemers ondanks de staking weer aan het werk. Toen ook Mario weer ging werken, -omdat het geld op was – kreeg hij slechtere voorwaarden, met slechtere uren. Lidmaatschap van de vakbond werd verboden, is er nog altijd verboden. Marco vond zijn vader een verrader van de zaak, en liet hem dat ook weten.

Marco’s vakbondssympathie, en zijn tijdelijke sympathie voor de progressieve Democraat Ted Kennedy, werden snel vervangen door idolate bewondering voor de conservatieve president Ronald Reagan, die in 1981 aan de macht kwam.

In Las Vegas deed Marco nog een ervaring op die hem bij de presidentsverkiezingen van pas kan komen. Hij werd tijdelijk mormoon. Dat wil zeggen, zijn vader kon het niet veel schelen (volgens zijn memoires) en zijn moeder, die, schrijft hij, wellicht niet de hele toedracht van het geloof doorgrondde, vond dat de mormonen in Sin City een veilige buurt hadden gecreëerd, met veilige speelkameraden. Ze besliste van geloof te veranderen, onder meer omdat Marco daardoor betrouwbare speelkameraadjes zou vinden.

Mormoons tegen de sixties

In een van de weinige reflectieve passages in het boek vraagt Rubio zich af hoe zijn ouders, die hij als conservatief omschrijft, omgingen met de sociale omwentelingen in de VS in de sixties en seventies. Ze stonden er voornamelijk afkerig tegenover, en probeerden hun kinderen te behoeden voor wat er aan straatprotest en -in hun ogen- aan zedenverwildering te zien was. De mormoonse fase was allicht een poging om de buitenwereld vriendelijk te houden.

Marco, die niet goed was op school, ontpopte zich (volgens zijn eigen memoires nogmaals) tot een autodidact, die The Book of Mormon begon te bestuderen. Hij ging een tijd mee in het mormoons verhaal, maar verklaarde, zo rond zijn 13-14, dat hij terug katholiek wilde worden. De familie volgde vervolgens zijn voorbeeld, schrijft hij.

Het verhaal is niet ontypisch voor de memoires, en niet ontypisch voor de latere religieuze evolutie van de politicus, die intussen op zaterdag een evangelische dienst bijwoont, en op zondag een katholieke, waarna hij, gelet op zijn verleden, ook hoopt de mormoonse stemmen binnen te halen…

De mormoonse periode schijnt vooral slecht gevallen te zijn bij Mario Rubio, die als rokende en koffiedrinkende barman tegelijk drie mormoonse verboden wist te overtreden. Alcohol werd beschouwd als gif, en hoewel het schenken van dat gif op zich niet zondig was, stemde de baan van pa toch niet tot aanbeveling binnen de religie.

De familie verhuisde terug naar Miami, waar Marco hoopte op een carrière in American Football. Maar hij was wellicht niet zo’n briljante speler, en toen hij ook nog gekwetst uitviel, besliste hij dat hij een andere kant uit moest. Hij begon iets meer interesse te tonen voor studies (het waren zijn studieschulden die hem tot het schrijven van zijn memoires verplichtten), al bleef hij een luie en matige student, hij deed vrijwilligerswerk bij Republikeinse politici, en maakte gauw een blitzcarrière in de politiek.

Echtpaar gesponsord door luxeauto’s

Ook daar enige constanten. Rubio wist altijd de poulain van iemand te zijn, en hij had scherpe ellebogen die hem in staat stelden snel op de eerste bank te zitten.

Een van die mentoren was de gouverneur van Florida, Jeb Bush, op dat moment broer van de president, die Marco Rubio ietwat voorbarig beschouwde als een nuttige pion. Een andere mentor was de rechtse miljardair, Norman Braman, die zijn fortuin maakt met de verkoop van luxeauto’s.

@sddphoto According to NYT–Norman Braman https://t.co/X79Iy1A1qo

— Jane Q (@JaneQFactor) November 11, 2015

Braman, intussen 83, vond blijkbaar ook dat de toiletten vanzelf sasten met Rubio in de buurt. “Hij wordt de eerste Spaanstalige president van de VS”, voorspelde hij in 2008. Van in de vroege jaren 2000 ondersteunde hij diens campagnes. Hij gaf zowel Rubio als diens echtgenote Jeanette Dousdebes goedbetaalde banen – Rubio als advocaat, Jeanette als ‘adviseur filantropie’ – waarvoor ze niet geacht werden hard te werken. Die banen stelden hen in staat goed te leven, zonder te grote geldzorgen.

Rubio, dat is intussen gebleken, is niet begenadigd in de omgang met geld. Als hij er heeft, maakt hij schulden. Hij wist niet altijd het onderscheid te maken tussen werkbankkaart en privéuitgaven. Dat komt, zei hij tijdens een van de vele Republikeinse debatten, omdat hij niet opgegroeid is tussen geld.

De verhouding met Braman is interessant omdat ze zo langdurig is. Hij financiert Rubio nog altijd, met al minstens 10 miljoen dollar als bijdragen voor de presidentscampagne. Toen Rubio nog een lokaal politics was, bestond er wederzijds nut. Braman hielp hem uit de financiële nesten waarin hij verzeilde, zorgde ervoor dat hij niets te kort kwam, liet hem gebruik maken van zijn infrastructuur, onder meer een privévliegtuig, en in ruil zorgde Rubio ervoor dat de projecten en de politieke programmapunten van Braman in de bovenste la kwamen te liggen. Rubio wist een instituut voor genetisch onderzoek, dat tot dan vooral met geld van Braman werd gefinancierd, van 80 miljoen dollar subsidie te voorzien. Hij wist een kankercentrum dat naar Braman is genoemd, tegen de zin van gouverneur Bush in, met overheidsdotaties te spekken. Hij vertaalde politiek wat Braman voorstond, inzake steun aan Israël, lage belastingen, een kleine overheid en minder regelgeving.

“Waar zit het conflict?”, vroeg Rubio in een gesprek met de New York Times, die had berekend dat Braman de Rubio’s honderdduizenden dollars aan persoonlijke bijstand had geschonken, onder meer om privéschulden weg te werken. “Ik herinner me niet dat Norman Braman me ooit iets voor hemzelf gevraagd heeft”. Hij had de projecten die Braman voorstond “op hun verdienste” bekeken, en vervolgens beslist ze te ondersteunen.

Met de steun van figuren als Bush en Braman wist Rubio snel hoge politieke toppen te scheren. Hij werd voorzitter van het Huis van Afgevaardigden in Florida. Werd nationaal senator en trok naar Washington.

Als senator deed hij twee memorabele dingen. In 2013 mocht hij het Republikeinse antwoord geven op Obama’s state of the union. Zo’n antwoord is een visitekaartje voor een aankomend politicus, en van Rubio had men niets dan gladheid verwacht. Maar zijn stem stokte, hij wreef herhaaldelijk zweet van zijn slaap en hij moest, half buiten beeld, water zoeken en zich laven. In de reacties ging het alleen over zijn zweet, zijn droge mond en zijn watermoment – hij werd onder meer bedankt door de waterproducent, die zijn verkoop zag stijgen. Sindsdien weten vriend en vijand dat Rubio bij bakken zweet, en heel veel water drinkt.

Het tweede was belangrijker. De Tea Party had hem onder meer ondersteund omdat hij tegen illegale migratie was, en tegen een pad naar legalisering. Maar eens verkozen werkte Rubio mee aan een compromis – naar werd gezegd omdat zijn geldschieters voor legalisering gewonnen zijn. Dat compromis kwam er nooit, maar sindsdien is Rubio verdacht voor de harde rechterzijde, en heeft hij moeite om zijn standpunt over migratie uitgelegd te krijgen. Dat is, in tijden van Donald Trump, een serieus probleem.

‘Meneer goed genoeg’

Toen hij in april 2015 zijn kandidatuur bekendmaakte, omschreef The Atlantic hem als “meneer goed genoeg”, en “de favoriete tweede keus”. Dat is sindsdien een constante gebleken. Waar hij ook staat in de peilingen voor eerste keus, Rubio staat steevast aan de leiding voor tweede keus – wat hem groeipotentieel geeft, maar wat ook misschien aangeeft dat het enthousiasme voor zijn kandidatuur nog niet fenomenaal is. Althans niet was tot Iowa, waar hij, met een felle, van religie doorspekte laatste rechte lijn enig momentum creëerde. Hij zei onder meer dan bij conflict tussen God en overheid, wat hem betreft God moet winnen.

Hij werd uiteindelijk derde, met veel meer stemmen dan verwacht, een dichte derde na een verrassende Ted Cruz en een tegenvallende Donald Trump.

Rubio riep zichzelf in een hapklare speech uit tot overwinnaar. En wat nog opmerkelijker was: het lukte hem nog ook. Ted Cruz, die echt en ten minste lichtelijk verrassend de overwinning had weggekaapt, ging eindeloos door met zijn overwinningsspeech – tot niemand hem nog wilde uitzenden, zelfs Fox News niet. En naderhand had iedereen het over Rubio, of toch veel meer over Rubio dan over Cruz.

Sindsdien springt hij omhoog in de peilingen in wat met een gruwelijke nieuwvorming ‘Marco-mentum’ wordt genoemd, momentum voor Marco. In New Hampshire, waar dinsdag wordt gekozen, sprong hij sinds Iowa van 10 naar 18 procent in een CNN-peiling, van 11 naar 15 procent in een andere poll. Met zijn 18 procent, als het dat wordt, staat hij nog altijd ruim achter Donald Trump, die in dezelfde peiling van CNN voor New Hampshire 29 procent behaalt, maar komt hij zo langzamerhand binnen schietafstand. En wat meer is: hij krijgt niet alleen meer kiezers, ook partijbonzen beginnen hem meer en meer te ondersteunen, en de financiers staan klaar. Er gaan al enige tijd geruchten dat de Koch-broers overwegen hun steun te geven. Een van de met de Kochs werkende financiers, Paul Singer, verantwoordelijk voor beleggingsfondsen, is al over de brug en steunde Rubio met meerdere miljoenen.

De hogere status van Rubio valt ook samen met toegenomen weerstand. Momenteel is Rubio de kandidaat tegen wie de meeste advertenties lopen.

Die advertenties gaan in meerdere richtingen. Jeb Bush, ooit zijn politieke vader, is gewoon nog altijd ziedend over wat hij beschouwt als diens ‘vadermoord’, het verraad van zijn poulain, die zonder zijn beurt af te wachten voor het presidentschap ging, en daarbij de kansen van Bush hypothekeerde. Bush noemt hem in advertenties ‘gewoon niet klaar. Hij heeft nooit een beslissing met gevolgen moeten nemen’. Bush noemt hem ook, in verschillende bewoordingen, lui – zoals hij lui was als student. Hij is zelden aanwezig in de Senaat, is ook niet zo actief in de campagne. Dat was een tijdje de vraag in New Hampshire: “Waar zit Marco Rubio?” Willen de VS echt iemand verkiezen die niet klaar is, en die niet hard werkt om het wel te zijn?

Het argument van de ervaring is dubbel. De kiezers willen geen klassiek politicus als Bush, maar de Republikeinen hebben tegelijk 8 jaar lang gehamerd op het feit dat Barack Obama, die net als Rubio eerstetermijnssenator was op het moment dat hij een gooi deed naar het presidentschap, niet klaar was voor de baan.

Chris Christie, de onopgesmukte, overgewicht torsende gouverneur van New Jersey, gaat te keer tegen de ‘gestroomlijnde Rubio’, zegt dat het tijd is dat Rubio uit zijn bubbel komt. Rubio, zegt hij met ampel bewijs (waar het kamp van Christie filmpjes van maakt), geeft steeds dezelfde korte toespraak, in dezelfde bewoordingen, met dezelfde grappen, en zonder mogelijkheid tot vragen. Hij is een praatmachine. Hij teert op zijn levensverhaal, dat hij in elke toespraak in herinnering brengt. Zijn familie leefde “van loonbriefje naar loonbriefje”, zoals hij telkens in precies dezelfde bewoordingen vertelt. “Dat Hillary me dus niet komt vertellen hoe het is om arm te zijn”. Maar president word je door de confrontatie met de kiezers aan te gaan, vindt Christie, door de controle te verliezen, en te tonen hoe je daarmee omgaat – niet door met schrik in een bubbel te leven, en je angstvallig aan een script te houden.

Jeb Bush en Chris Christie zijn wanhopige kandidaten. Voor hen is het dinsdag, als in de staat New Hampshire wordt gekozen, erop of eronder. Bush heeft bij verlies nog wel geld over – 50 miljoen dollar in een SuperPAC om precies te zijn – maar weinig perspectief. Voor de andere ‘gematigden’, Christie en John Kasich, is de bodem van de kassa in zicht, met respectievelijk nog 1 en 2 miljoen dollar aan reserves. Als zij geen opmerkelijk resultaat halen, is het zelfs financieel over en uit. De partijleiding wil zo snel mogelijk één ‘establishmentkandidaat’, die het kan opnemen tegen de vermaledijde anderen, Ted Cruz en Donald Trump. Zoals het er nu naar uitziet wordt dat Marco Rubio, die, dat is wellicht de meest verpreide omschrijving van hem, de rol van ideale schoonzoon kan vervullen (babyface, is de andere omschrijving die steeds weerkeert), waarbij hij met zijn echtgenote, een ex-cheerleader, een telegeniek en nooit uit de toon vallend politiek paar vormt.

En zo staat hij dan weer een stap dichter bij zijn doel. Hij wil de kandidaat zijn van geloof, van vrije markt, van de harde hand tegen terrorisme, en, zowaar, van buitenlandse interventies – van alle resterende kandidaten is Rubio het meest gewonnen voor interventie in Syrië en Irak, mét Amerikaanse troepen. Hij hoopt dat hij met zijn relatieve jeugd jongeren zal aantrekken, en met zijn eigen achtergrond latino’s. En dat hij, als hij inderdaad de nominatie wint, met zijn familie die leefde “van loonbriefje naar loonbriefje” een moeilijke tegenstander wordt voor een Democraat als Hillary Clinton. Dat was zijn plan in april 2015. Het is na Iowa een stukje dichterbij.