Kan Israël Hezbollah volledig vernietigen?

Met de dood van Hassan Nasrallah heeft Israël Hezbollah een mokerslag toegediend. Het Israëlische leger is nu ook begonnen met ‘beperkte, gelokaliseerde en gerichte grondaanvallen’ in Libanon. Hoe veel verder wil Israël nog gaan?

Lange tijd leek Hassan Nasrallah te denken dat hij de zaak onder controle had. Ondanks de moeilijke positie waarin hij zich bevond, leek hij de perfecte balans gevonden te hebben. Hezbollah reageerde fors genoeg om Israël te intimideren en om respect te oogsten in de hele Arabische wereld. Maar tegelijk leek hij nooit zodanig ver te gaan dat hij de verpletterende wraak van Israël zou ontketenen.

De voorbije tien maanden liepen de spanningen aan de Israëlisch-Libanese grens nochtans hoog op. Sinds de bloedige Hamasaanval van 7 oktober 2023 vanuit Gaza, waarbij militanten 1139 Israëlische burgers en militairen vermoordden, vuurde Hezbollah volgens Israëlische bronnen minstens 8000 raketten op Israël af. Bij de onderlinge schermutselingen kwamen aan Israëlische zijde 26 burgers en 22 soldaten om het leven. De aanvallen dwongen Israël om 68.000 burgers uit de grensstreek te evacueren en zijn troepen te spreiden, zodat het Israëlische leger minder soldaten in de Gazastrook kon inzetten. Nasrallah herhaalde ook meermaals dat de Hezbollahaanvallen onmiddellijk zouden stoppen als Israël tot een staakt-het-vuren met Hamas zou instemmen.

‘Hoe vreemd het ook klinkt: Hezbollah had véél forser kunnen reageren’, zegt Didier Leroy, Libanonkenner aan de Koninklijke Militaire School. ‘Nasrallah hoopte vooral tijd te rekken, in de hoop dat hij versterking vanuit Iran zou krijgen. Hij wilde absoluut de indruk vermijden dat Hezbollah dit conflict was begonnen.’

Wie is Hassan Nasrallah, de Hezbollah-leider die een regionale oorlog in het Midden-Oosten kan ontketenen?

Meer dan een terreurbeweging

Met de dood van Hassan Nasrallah komt er een eind aan 32 jaar ononderbroken leiderschap van Hezbollah (letterlijk ‘Partij van God’). Onder zijn leiding evolueerde Hezbollah van een handvol haveloze partizanen met kalasjnikovs tot de zwaarst bewapende militie ter wereld. Het beschikt over een fenomenaal arsenaal met tienduizenden raketten, gesofisticeerde drones en antitankwapens. In totaal zou de beweging 50.000 strijders onder de wapens kunnen roepen.

Tegelijk zou het niet correct zijn om Hezbollah louter als een militie te beschouwen. ‘Hezbollah is een organisatie die deel uitmaakt van een brede sociale beweging die opkomt voor de rechten van sjiieten in Libanon’, stelt Joas Wagemakers, islamoloog aan de Universiteit Utrecht. ‘Hezbollah pleegt terroristische aanslagen, maar het doet méér dan dat. Het is een politieke partij die deelneemt aan parlementsverkiezingen, ze hebben een eigen tv-zender, ze hebben scholen en ziekenhuizen. Het is een organisatie die breed vertakt is binnen de Libanese samenleving.’

Sinds 2006 genoot Nasrallah een bijna mythische status over de hele Arabische wereld, een eer die zelden voor sjiieten is weggelegd. In de Libanees-Israëlische oorlog van 2006 was Hezbollah erin geslaagd het Israëlische leger zo veel verliezen toe te brengen dat het zich finaal had teruggetrokken. Het was de eerste keer dat het Israëlische leger een oorlog niet-winnend afsloot.

Tegelijk was ook die oorlog het resultaat van een misrekening. Israël startte een invasie nadat Hezbollah twee Israëlische soldaten had gegijzeld. Nasrallah zelf erkende dat Hezbollah er indertijd niet klaar voor was. ‘We hadden nooit gedacht, zelfs niet voor één procent, dat dit tot een oorlog van deze schaal kon leiden’, gaf hij later toe op de Libanese zender Al Jadeed. ‘Als ik had geweten dat die operatie tot zo’n oorlog zou leiden, zou ik het absoluut niet gedaan hebben.’

Hezbollah onthoofd

Ook deze keer lijkt Nasrallah zich verkeken te hebben op zijn tegenstander. Lange tijd leek zijn aanpak te werken. Hezbollah en Israël vuurden geregeld over en weer, zonder dat de zaken echt uit de hand liepen. Nasrallah hield zijn gebruikelijke vurige speeches, maar kon steeds moeilijker verbergen dat zijn beweging noch de zin noch de mogelijkheden had om volop de strijd aan te gaan. Tegelijk lijkt Nasrallah ook de politieke druk in Israël zelf onderschat te hebben. Binnen de Israëlische samenleving leeft een breed ongenoegen over de toestand van de 68.000 geëvacueerde Israëli’s. Ook bij de Israëlische centrumpartijen oogstten de acties tegen Hezbollah goedkeuring.

Eind juni veranderde Israël het geweer van schouder. De ‘terughoudende’ opstelling van Hezbollah bleek plots een aanleiding om keihard terug te slaan. De voorbije maanden richtte Israël een ware slachting aan onder de militaire kaders van de Libanese terreurbeweging. Zo werd eind juli nog Fuad Shukr gedood bij een luchtbombardement, de militaire opperbevelhebber van Hezbollah en rechterhand van Nasrallah. Minstens zo gênant was de Israëlische aanslag op Hamastopman Saleh al-Arouri, die begin januari werd gedood in een buitenwijk van Beiroet.

Maar al die aanslagen verzinken in het niet bij de massale aanval van 17 en 18 september, waarbij Israël vanop afstand honderden beepers en walkietalkies tot ontploffing bracht. Die aanslag zorgde voor een ware hecatombe onder de militaire kaders van Hezbollah, schakelde de interne communicatie van de beweging uit, en deelde een psychologische klap uit onder zijn strijders. Plots snapte elke Hezbollah-strijder dat het gevaar van zowat elk elektronisch apparaat kon komen, dat zijn beweging vermoedelijk geïnfiltreerd was door Israëlische agenten, en dat niemand hen te hulp zou schieten. Ook Nasrallah kan niet anders dan het gevoel hebben gehad dat ook zijn dagen geteld waren.

Het tweede Libanon

Een nieuwe oorlog dreigt Libanon op de rand van de instorting te brengen. De humanitaire situatie is er nu al catastrofaal. Uit recent onderzoek van het onderzoeksnetwerk Arab Barometer blijkt dat 80 procent van de Libanezen problemen heeft om aan voedsel te komen. 92 procent kampt minstens eenmaal per week met een elektriciteitspanne, 65 procent van de Libanezen meldde dat ze minstens eenmaal per week geen water ter beschikking hadden. Volgens een onderzoek van Unicef, dat dateert van november 2023, kan meer dan een kwart van de Libanese gezinnen de kinderen niet naar school te sturen.

In tegenstelling tot de Gaza-oorlog, waar Israël expliciet aankondigde dat het eropuit was Hamas te vernietigen, formuleert het zijn doelstellingen nu voorzichtiger. De legerstaf lijkt er niet in te geloven dat Hezbollah vernietigd kan worden. Toch is de verleiding om verder te gaan vermoedelijk groot. De ultranationalist Itamar Ben-Gvir heeft er al mee gedreigd de regering te laten vallen als Israël een staakt-het-vuren zou afsluiten met Hezbollah. Sowieso heeft het Israëlische leger de komende weken nog het unieke voordeel dat Hezbollahs communicatiesystemen nog niet hersteld zijn.

Bovendien maakt de Israëlische legerleiding zich al langer zorgen over het enorme tunnelnetwerk dat Hezbollah de voorbije achttien jaar uitbouwde. Precieze cijfers over dat netwerk zijn niet voorhanden, maar het lijdt geen twijfel dat het netwerk enorm is. ‘Hezbollah heeft een tweede Libanon onder de grond gebouwd’, zegt Didier Leroy. ‘Het heeft achttien jaar lang aan die tunnels kunnen bouwen. Als je ziet wat voor tunnelnetwerk Hamas in Gaza kon bouwen terwijl Gaza sinds 2007 onder een blokkade ligt, moet je ervan uitgaan dat het tunnelnetwerk van Hebollah nog veel uitgebreider is.’

Halverwege augustus verspreidde Hezbollah een video waarin het uitpakte met zijn tunnels. Met achtergrondmuziek als in een actiefilm is te zien hoe Hezbollahstrijders op een crossmotor door een netwerk van ondergrondse gangen razen. De video toont ook een konvooi trucks met raketlanceerders, die vanuit de tunnels hun raketten kunnen lanceren. Daar komt nog bij dat het bergachtige zuiden van Libanon, waar de rotsachtige grond een soort natuurlijke bescherming biedt tegen luchtbombardementen, zich nog beter leent om een grootschalig ondergronds netwerk uit te bouwen dan de dichtbevolkte Gazastrook. Tijdens de Israëlisch-Libanese oorlog van 2006, toen het tunnelnetwerk nog veel minder uitgebouwd was, leed het Israëlische leger er al heel wat verliezen.

In principe moet het Israëlische leger dus beseffen welke risico’s er aan een eventueel grondoffensief zijn verbonden. Het is alleen maar de vraag of de huidige Israëlische regering die waarschuwing ook ter harte zal nemen. ‘Israël heeft vaak de neiging om disproportioneel te reageren, vaak op een manier waarbij elke vorm van rede ontbreekt’, waarschuwt Leroy. ‘Na de Hamasaanval van 7 oktober had niemand verwacht dat Israël zo hard en vernietigend zou terugslaan. Zelfs als het Israëlische leger begrijpt dat het een enorm risico loopt om grote verliezen te lijden, blijft de vraag of de huidige Israëlische regering daar ten volle rekening mee wil houden.’

Iraanse passiviteit

De bijna weerloosheid waarmee Hezbollah moet toelaten dat het door Israël aan gruzelementen wordt gebombardeerd, stemt tot nadenken. Hezbollah maakt deel uit van de zogenaamde As van het Verzet, het door Iran gedomineerde informele verbond waartoe onder andere ook Syrië, Hamas en de Jemenitische Houthibeweging horen. Die As diende voor Iran als een vorm van voorwaartse verdediging. Door problemen te creëren voor Israël in zijn onmiddellijke omgeving hoopte Iran een directe confrontatie met Israël te vermijden.

Wat lange tijd een relatief eenvoudige en goedkope strategie leek, lijkt de problemen voor Iran nu net te vergroten. Ondanks de enorme hoeveelheid wapens die het aan Hebzollah leverde, lijkt Iran niet van plan om zijn voornaamste bondgenoot te helpen. Wanneer het er écht toe doet, staat zelfs het kroonjuweel van de As van het Verzet er alleen voor.

Ook Iran lijkt namelijk niet in staat om terug te slaan na de aanvallen die Israël al lanceerde. Zelfs toen Israël erin slaagde om Hamasleider Ismail Haniyeh te doden in Teheran, nota bene op de dag van de inauguratie van de nieuwe Iraanse president, kwam er nauwelijks een antwoord vanuit Teheran. Toen Israël in april het Iraanse consulaat in Damascus bombardeerde en Iran als antwoord een reeks raketten afvuurde, werden ze stuk voor stuk uit de lucht geschoten. .

‘Het Iraanse regime is bang om zichzelf te blameren’, zegt Leroy. ‘Het gemak waarmee de raketten onderschept werden was ronduit gênant.’ Die ervaring speelt mee in de Iraanse passiviteit, vermoedt Leroy. ‘Teheran wil alleen ten strijde trekken als het weet dat het Israël ernstige verliezen kan toebrengen. Het wil absoluut vermijden dat het vernederd wordt.’

Officieel wil Israël Hezbollah dwingen om zich terug te trekken en de beschietingen op Noord-Israël te stoppen. Maar tegelijk suggereren de toenemende aantallen Israëlische grondtroepen aan de Libanese grens dat het misschien grotere plannen heeft. ‘Israël zegt al vier decennia dat het Hezbollah wil vernietigen’, zegt Leroy. ‘Eigenlijk gebeurt elke keer hetzelfde: Israël brengt Hezbollah een serie zware verliezen toe en vernietigt een groot deel van zijn wapenarsenaal, waardoor Hezbollah op korte termijn wordt verzwakt. En vervolgens komt Hezbollah telkens sterker terug. Ook nu is het maar een kwestie van tijd voordat Hezbollah Israël weer bedreigt.’

Ook Joas Wagemakers acht het uiterst onwaarschijnlijk dat Hezbollah vernietigd kan worden. Dat heeft vooral te maken met de armetierige positie van de sjiieten binnen Libanon. ‘Sjiieten zijn een van de grootste religieuze gemeenschappen in Libanon, maar ze zijn van oudsher wel de armste en hebben het minste macht van alle grote sektarische groepen’, zegt Wagemakers. ‘Zolang dat onevenwicht bestaat, zal er altijd een voedingsbodem bestaan voor een organisatie die opkomt voor sjiieten en strijdt tegen Israël. Zelfs als Hezbollah morgen wordt opgeheven, komt er ongetwijfeld iets vergelijkbaars in de plaats.’