Kan de Israëlische economie een totale oorlog met Hezbollah overleven?

Israël kampt met een kapitaalvlucht en sommige sectoren krijgen het zwaar te verduren. En het zal alleen maar erger worden als de oorlog met Hezbollah escaleert.

De Israëlische economie had op weg moeten zijn naar herstel: veel van de 300.000 werknemers die hun baan hadden opgegeven om te gaan vechten in Gaza, zijn immers weer aan het werk. In de plaats daarvan krijgt de economie het almaar moeilijker. Volgens het persagentschap Bloomberg groeide het Israëlische bbp tussen april en juni met slechts 0,7 procent op jaarbasis, 5,2 procentpunten minder dan wat economen hadden voorspeld. Op 16 september vroeg minister van Financiën Bezalel Smotrich het parlement een verhoging van het tekort goed te keuren. Het was de tweede keer dit jaar dat hij zo’n verzoek deed.

De spilzucht van Smotrich baart investeerders zorgen, net zoals de mogelijkheid dat de gevechten heviger worden. Op 23 september begon Israël met luchtaanvallen over de grens met Libanon. Daarbij kwamen volgens lokale functionarissen 558 mensen om. De aanvallen volgden na incidenten waarbij piepers en walkietalkies van Hezbollah-militanten waren ontploft, en na maandenlange raketaanvallen van de Libanese militiegroep op Israëlische nederzettingen.

Hoe kon Israël explosieven plaatsen in duizenden beepers?

Het gevolg is een kapitaalvlucht. Tussen mei en juli stroomde tot 1,8 miljard euro van Israëlische banken naar buitenlandse instellingen, een verdubbeling vergeleken met dezelfde periode vorig jaar. De economische beleidsmakers van het land maken zich meer zorgen dan bij het begin van het conflict.

In oorlogstijd danst elke economie op de slappe koord. Om haar strijdkrachten te financieren, bouwt een regering vaak tekorten op. Tegelijk moet ze ervoor zorgen dat haar economie sterk genoeg blijft om haar schulden af te lossen nadat er vrede is bereikt. Het nachtmerriescenario voor Israël is een conflict dat zich uitbreidt naar Jeruzalem en Tel Aviv, de commerciële centra van het land. Maar zelfs een oorlog waarbij de gevechten beperkt blijven tot het noorden van het land, kan al voldoende zijn om de Israëlische economie over de rand te duwen.

Het helpt niet dat de Israëlische regering zo vrijgevig is. In maart, toen de strijdkrachten nog hoopten op een staakt-het-vuren in juli, schatten de generaals dat ze 60 miljard sjekel (15 miljard euro of 3 procent van het Israëlische bbp) extra nodig zouden hebben om de veiligheidssituatie onder controle te houden, gevolgd door een permanente stijging van 30 miljard sjekel per jaar. Terwijl de gevechten voortduren, blijven de tekortprognoses stijgen. Verwacht wordt dat het tekort dit jaar zal oplopen tot 8,1 procent van het bbp – bijna drie keer zoveel als voor de oorlog was voorspeld. Hoe langer de oorlog duurt, hoe meer dat tekort nog zal oplopen.

Wat betekent dat voor Israëlische beleidsmakers? In januari bedroegen de schulden 62 procent van het bbp, ruim onder het gemiddelde van de OESO, een club van voornamelijk rijke landen. Smotrich heeft dus wat speelruimte, maar groot is die niet. Als de gevechten volgend jaar aanhouden, zal de financiële situatie verslechteren. Obligatiehouders willen de geruststelling dat er nog ruimte is voor meer oorlogsinvesteringen. Ook de kredietratingbureaus worden nerveus. Fitch en Moody’s zeggen dat ze de kredietwaardigheid van Israël waarschijnlijk opnieuw zullen verlagen. Dat hadden ze dit jaar al een keer gedaan.

Israël en Hezbollah stap dichter bij openlijke oorlog

Smotrich – een extreemrechtse politicus die als kolonist op de Westelijke Jordaanoever woont – maakt de problemen alleen maar erger. Niemand gelooft dat hij het leger zal vragen in de uitgaven te knippen. Hij weigert ook het tekort in te dijken door elders te bezuinigen, of door belastingen te verhogen. De Israëlische welvaartsstaat blijft intact. Smotrich’ bondgenoten, de ultraorthodoxen en kolonisten, kregen subsidies en uitkeringen zodat ze mannen niet naar het front hoefden te sturen. Smotrich belooft volgend jaar 35 miljard dollar aan besparingen, maar hij heeft nog niet precies aangegeven waar hij dat geld zal halen.

Een sterkere groei zou de pijn kunnen verzachten. Hoewel veel reservisten weer aan het werk zijn en de consumptie weer op het niveau van voor de oorlog is, blijft de Israëlische economie kleiner dan voor 7 oktober 2023, de dag van de terroristische aanval van Hamas op Israël. Smotrich heeft de minst productieve delen van de samenleving ontzien en de industrie middelen ontnomen. De arbeidsmarkt is zeer krap: slechts 2,7 procent van de Israëli’s is werkloos. Vacatures raken moeilijk ingevuld en kleine technologiebedrijven staan onder druk. Ze lopen financiering mis door de oorlog, waarschuwt de denktank Startup Nation.

Zo’n 80.000 Palestijnse werknemers kregen na 7 oktober geen werkvergunningen meer, en die arbeidskrachten zijn nooit vervangen. Daardoor is de bouwsector 40 procent kleiner dan in dezelfde periode vorig jaar, wat het bouwen en renoveren van woningen ernstig belemmert. Als de aanvallen van Hezbollah toenemen, zal het nog moeilijker worden om bouwvakkers te vinden.

Investeerders twijfelen eraan of Israël zich hiervan kan herstellen. De sjekel is volatiel, Israëlische banken kampen met kapitaalvlucht en de drie grootste banken melden een forse toename van klanten die vragen om hun spaargelden over te maken naar andere landen of om ze aan de dollar vast te koppelen. Hoewel de inflatie boven het streefcijfer blijft, koos de centrale bank ervoor vast te houden aan haar eerdere rentebeleid, uit angst om het herstel te ontsporen.

En dan is er nog het nachtmerriescenario. Sommige investeerders bereiden zich voor op een oorlog die heel Israël zou verzwelgen, inclusief Jeruzalem of Tel Aviv – hoewel het maar de vraag is of Hezbollah in staat is zo’n aanval te lanceren. In dat scenario zou de economie zwaar geraakt worden, misschien nog zwaarder dan na 7 oktober 2023. De legeruitgaven zouden fors stijgen. Banken zouden ineenstorten en de sjekel zou kelderen, waardoor de Israëlische centrale bank gedwongen zou worden haar reserves aan te spreken.

Israëlische economen zijn ervan overtuigd dat de economische situatie zal verergeren. Zelfs de doorgaans optimistische Smotrich maakt een uitgeputte indruk: ‘We zitten in de langste en duurste oorlog in de geschiedenis van Israël.’ Eerdere conflicten hebben Israël veel geld gekost. Dat zal nu niet anders zijn.

Na de beeperaanval in Libanon: ‘De Iraanse strategie valt in duigen’