De westerse financiële steun aan Oekraïne is in 2024 minder vanzelfsprekend dan ze was in 2022. Pro-Russische propaganda speelt daarop in met verzonnen verhalen over dure luxeaankopen door Oekraïense regeringsleden.
Na bijna twee jaar oorlog en een stagnatie aan het front taant de bereidwilligheid in Europa en de Verenigde Staten om fondsen uit te trekken voor het Oekraïense verzet tegen de Russische invasie. Parallel daarmee probeert pro-Russische propaganda de geesten in het Westen te beïnvloeden.
Dat gebeurt opvallend vaak met nepverhalen over recente miljoenenaankopen door de Oekraïnse president Volodymyr Zelensky en zijn familie, of door Oekraïense regeringsleden. Zo circuleerde in juli 2023 een verzonnen verhaal over een ‘villa in Cannes’ die zou zijn aangekocht door Oleksiy Reznikov, de voormalige Oekraïense minister van Defensie. In september 2023 klonk het dat ‘de schoonmoeder van Zelensky een vakantievilla had gekocht in een Egyptisch luxeresort’. En al meer dan anderhalf jaar circuleren berichten dat Zelensky zelf stiekem een landgoed in Florida heeft verworven. Telkens gaat het om verzinsels.
Sommige van die nepverhalen bestaan uit weinig meer dan foto’s van chique villa’s en de simpele bewering dat ze zijn aangekocht door Zelensky of iemand uit zijn omgeving. Een telefoontje naar de eigenaar volstaat daarbij meestal om aan te tonen dat de panden in kwestie helemaal niet in Oekraïense handen zijn. Maar andere nepverhalen over luxeaankopen worden opvallend uitgebreid onderbouwd, met allerlei vervalste getuigenissen en documenten.
Juwelen en luxejachten
Toen de Oekraïense first lady Olena Zelenska in september 2023 haar echtgenoot vergezelde naar een VN-top in New York, dook enkele dagen later het verhaal op dat ze tijdens dat bezoek voor 1,1 miljoen dollar aan juwelen had gekocht bij luxeboetiek Cartier op Fifth Avenue. In een videogetuigenis beweerde een anonieme verkoopster dat Zelenska bij een bezoek aan de winkel ervoor gezorgd had dat ze ontslagen werd. Uit wraak had ze daarom een kopie van haar aankopen uitgeprint en verspreid.
De factuur was echter nep. Op de datum die vermeld stond, waren de Zelensky’s al doorgereisd naar Canada. De drie items die Zelenska bij Cartier gekocht zou hebben, waren toevallig de duurste beschikbare items. De videogetuigenis die aan de basis lag van het verhaal kwam van een Instagramaccount met welgeteld nul volgers. Ten slotte ontdekten factcheckers via gezichtsherkenningssoftware dat de ‘verkoopster’ in het Russische Sint-Petersburg bleek te wonen.
In november 2023 dook nog zo’n spectaculair verhaal op: Zelensky zou, via tussenpersonen, twee mediterrane luxejachten hebben gekocht met de veelzeggende namen Lucky Me en My Legacy. Ook hier moesten ‘gelekte aankoopcontracten’ dat bewijzen, maar bleken de documenten nep. De vervalsers hadden een online sjabloon gebruikt waarop nog het oude, in onbruik geraakte logo van de scheepsmakelaar stond. En vooral: beide jachten bleken gewoon nog te koop te zijn.
De villa van Goebbels
Het recentste nepverhaal in dezelfde trant is helemaal te gek voor woorden: via een van zijn bedrijven zou Zelensky voor 8 miljoen euro de nieuwe eigenaar zijn geworden van het Haus am Bogensee, een vakantiewoning nabij Berlijn die vanaf 1936 gebruikt werd door nazipropagandaminister Joseph Goebbels.
Dat verhaal werd verspreid door ‘Sabine Mels’, naar eigen zeggen een antifascistische ‘klokkenluider’ die er een YouTube-video over maakte. Ex-collega’s bij een Berlijns vastgoedkantoor hadden haar zogenaamd het verkoopcontract van de ‘nazivilla’ toegestuurd. Op de beelden is een jonge vrouw te zien, gekleed in een antifascistisch T-shirt, die Duits spreekt met een zwaar onbestemd accent.
Bij het bestuderen van de online profielen van ‘Sabine Mels’ en van de papieren in kwestie bleek ook hier van alles niet te kloppen. Haar X-profiel gebruikte een foto die gestolen was van een andere vrouw en communiceerde tot voor kort in het Arabisch. De naam van de notaris die op de aankoopakte vermeld stond, was een hoogbejaarde dame die al meer dan tien jaar met pensioen was. De oud-notaris bevestigde dat de akte een vervalsing was en heeft een klacht ingediend. Het genoemde vastgoedkantoor ontkende dan weer dat er ooit een ‘Sabine Mels’ voor hen had gewerkt. En vooral: de lokale overheid in Berlijn, eigenaar van het Haus am Bogensee, zei dat het gebouw niet verkocht noch te koop was.
Geldcomplot
Waarom wordt uit pro-Russische hoek zo veel moeite gedaan om valse verhalen in elkaar te flansen, inclusief vervalste documenten en profielen op sociale media? Deels komt dat omdat de sappige verhalen over vermeende miljoenenaankopen van Oekraïense dignitarissen gretig aftrek vinden in pro-Russische kringen in het Westen, of bij politici die er geen voorstander van zijn om geld naar Oekraïne te sturen.
Ten tijde van het nepnieuws over ‘Zelensky’s luxejachten’ werd in het Amerikaanse parlement gedebatteerd over een verlenging van de steun aan Oekraïne. De Republikeinse afgevaardigde Marjorie Taylor Greene verwees op X rechtstreeks naar het broodjeaapverhaal om haar tegenstem kracht bij te zetten: ‘Iedereen die stemt om Oekraïne te financieren, financiert het meest corrupte geldcomplot uit elke buitenlandse oorlog in de geschiedenis van ons land.’
Corruptie
In het geval van het nepverhaal over de villa van Goebbels was het duidelijk de bedoeling om Oekraïne te associëren met het naziregime. Poetins zelfverklaarde doel voor de oorlog in Oekraïne was en is nog steeds de zogenaamd noodzakelijke ‘denazificatie’ van het land. ‘Nu doet Zelensky zelfs geen moeite meer om zijn neonazi-aard te verbergen’, schreef de Russische ambassade in Zuid-Afrika op X toen ze het ‘nieuws’ over de aankoop van Goebbels’ villa deelde.
De stroom aan verzinsels voegt willens nillens een parfum van corruptie toe aan de discussies over westerse steun aan Oekraïne. Ook wanneer factcheckers kunnen aantonen dat het nepverhalen zijn, brengen ze daarbij vaak de lange geschiedenis van politieke Oekraïense corruptie en schimmige oligarchen in herinnering. Hetzelfde geldt voor persoonlijke beschuldigingen van belastingontwijking aan het adres van Zelensky zelf. De Oekraïense president, die vóór zijn politieke carrière een succesvolle acteur was, dook enkele jaren geleden op in de Pandora Papers: gelekte documenten van bedrijven die offshorefondsen geparkeerd hadden.
De ultieme bedoeling achter de nepverhalen over luxeaankopen is om in het Westen twijfel te zaaien over de besteding van de financiële steun aan Oekraïne. ‘Zijn jullie er wel zeker van dat er van die miljarden belastinggeld niets aan de verkeerde handen blijft kleven?’: dat is het sentiment dat de pro-Russische propaganda probeert op te wekken. En wanneer de zaadjes van die twijfel tot bloei komen, is het Rusland dat daarvan de vruchten plukt.
