Joodse vredesactiviste Ilana Sumka: ‘Een tweede Nakba? Ik durf het niet uit te sluiten’

De Amerikaans-Belgische Ilana Sumka ageert al twintig jaar tegen het Israëlische bezettingsregime. ‘Dit Israël vertegenwoordigt mijn Joodse waarden niet.’

Een verkeersluwe straat vol geparkeerde bakfietsen in Leuven. Het lijkt onmogelijk om je mentaal verder te verwijderen van het oorlogstheater in het Midden-Oosten, maar ten minste één bewoner weet beter. Ilana Sumka, die hier met man en zoon een gelukkig onderkomen heeft gevonden, had zichzelf op 7 oktober een mediapauze opgelegd. ‘Maar toen keek ik toch naar een dringend bericht uit Israël’, zegt ze. ‘Een verrassingsaanval van Hamas, volgens de eerste geruchten waren er 40 doden gevallen. Mijn sabbat was meteen afgelopen, ik heb de volgende drie dagen onafgebroken naar nieuwssites zitten kijken, compleet in shock.’

Sumka groeide op in een orthodox-joods gezin in Washington DC en werkte na haar studie voor een vakbond in New York. In 2004 verhuisde ze naar Jeruzalem om zich spiritueel en religieus te verdiepen. Ondanks haar progressieve achtergrond waren haar denkbeelden over het conflict in het Heilige Land traditioneel. ‘Net zoals mijn ouders zag ik Israël als het enige land ter wereld waar Joden echt veilig zijn’, zegt ze. ‘Dat heeft natuurlijk met de geschiedenis te maken, mijn voorouders zijn in de jaren 1920 vanuit Oekraïne en Polen naar Amerika verhuisd om aan het antisemitisme te ontsnappen. Toen ik naar Jeruzalem verhuisde, was de tweede intifada nog aan de gang, ik heb lange tijd geen bus durven te nemen. In mijn ogen bewezen de zelfmoordaanslagen dat de Palestijnen ons haatten en geen vrede wilden. Dat beeld is pas gekanteld toen ik tijdens een workshop politiek de situatie van de Palestijnen in Oost-Jeruzalem en op de Westelijke Jordaanoever leerde kennen.’

Een nieuw Hamas zal weinig moeite hebben om te rekruteren onder de kinderen die deze verschrikkingen overleven.

Daarna ging het snel. Sumka kwam in contact met Encounter, een organisatie die Israëliërs en Amerikaanse Joden met de realiteit in de Bezette Gebieden confronteert. Van 2006 tot 2011 werkte ze er als directeur en bracht ze de helft van haar tijd op de Westelijke Jordaanoever door. ‘Ik heb er veel vrienden gemaakt. In Bethlehem werd ik zelfs door een Palestijnse familie geadopteerd.’ Toch verhuisde ze naar het land van haar Belgische man, deels uit frustratie over het politieke klimaat in Israël en de verslechtering van de levensomstandigheden in de Bezette Gebieden. ‘Ook mijn kinderwens speelde een rol’, nuanceert ze. ‘Ik wilde vermijden dat mijn zoon of dochter ooit in het Israëlische leger zou moeten dienen.’

Pendelend tussen Leuven, New York en Jeruzalem begon ze aan een nieuw hoofdstuk. Als stichter en directeur van het Center for Jewish Nonviolence (CJN) organiseerde Sumka een bijzondere vorm van burgerlijke ongehoorzaamheid. Joodse activisten, veelal ingevlogen uit de VS, Canada en Europa, probeerden met lijf en leden te beletten dat het Israëlische leger met bulldozers Palestijnse huizen of akkers zou vernietigen.

Het internationaal humanitair recht is haar kompas, maar haar drive puurt ze uit een andere bron. ‘Een diepe liefde voor zowel het Joodse als het Palestijnse volk’, verklaart ze. ‘Dat gevoel is onvoorwaardelijk, ook na een verschrikkelijke gebeurtenis zoals 7 oktober.’ Toch werd dat credo zwaar op de proef gesteld door de raid van Hamas. ‘Die eerste dagen stuurde ik koortsachtig berichten naar mijn Israëlische vrienden om te checken of ze oké waren’, vervolgt ze. ‘Merkwaardig genoeg kon ik dat niet opbrengen voor mijn Palestijnse vrienden, terwijl ik toch onmiddellijk besefte hoe moeilijk de situatie voor hen was. Ik vond er geen mentale ruimte voor, de afschuw over de slachtpartij van Hamas stond medeleven met Palestijnen in de weg. Pas na vier dagen heb ik contact opgenomen met mijn adoptiefamilie in Bethlehem.’

Nog een week later, op 18 oktober, publiceerde ze op de progressieve nieuwssite Jewschool een opiniestuk met een oproep voor een onmiddellijk staakt-het-vuren. Geen gemakkelijke boodschap voor Israël en zijn pleitbezorgers, net zomin als de waarschuwing dat het Israëlische leger in Gaza op weg was een genocide te plegen.

Wat hoopte u daarmee te bereiken?

Ilana Sumka: De dodentol in Gaza stond op dat moment al op 3000. Ik ken de macabere verhoudingen in het conflict: in de twintig jaar voor 7 oktober zijn er ongeveer 300 Israëlische slachtoffers gevallen tegenover 6000 Palestijnen. My God, dacht ik, we stevenen af op een nog veel groter bloedbad, de Israëlische vergelding gaat dit keer wel 15.000 tot 20.000 slachtoffers vergen. Dat leek toen apocalyptisch, maar inmiddels is het al zover (dit interview werd begin december opgetekend, nvdr).

Het Israëlische plan om Hamas uit te roeien, zal volgens u niets oplossen. Hoezo?

Sumka: Ik heb operatie Gegoten Lood meegemaakt, de eerste Gazaoorlog die rond de jaarwisseling van 2008-2009 aan 1400 Palestijnen het leven heeft gekost. Ook toen was Hamas het doelwit, maar in de praktijk vielen de bommen vooral op willekeurige burgers. Bij een vredesactivist als ik kwamen de beelden extra hard aan, de verwoesting maar ook de ontreddering van de kinderen. Op een dag zullen die ons ter verantwoording roepen, dacht ik toen al. Tragisch genoeg hebben diezelfde kinderen in 2012, 2014 en 2021 opnieuw zo’n oorlog meegemaakt. Onder hen zaten ongetwijfeld heel wat van de Hamas-strijders die de gruwelen van 7 oktober hebben gepleegd. Deze nieuwe oorlog is van een nog veel zwaarder kaliber, maar de geschiedenis dreigt zich te herhalen. Militair kan Israël Hamas wel uitroeien, maar er zal een nieuw Hamas ontstaan, een nog radicalere beweging die weinig moeite zal hebben om te rekruteren onder de kinderen die deze verschrikkingen overleven.

Ik checkte meteen of mijn Israëlische vrienden oké waren. Vreemd genoeg kon ik dat niet opbrengen voor vrienden in Gaza.

U hing een genuanceerd beeld op van Hamas: wel een terreurorganisatie, maar geen nazi’s. Mag dat worden gelezen als een vorm van begrip?

Sumka: Nee, ik beoordeel de leiders en strijders van Hamas op hun woorden en daden. Ze laten er geen twijfel over bestaan dat ze Israël van de kaart zouden vegen, mochten ze er de vuurkracht voor hebben. De Hamas-leiding is als enige rechtstreeks verantwoordelijk voor 7 oktober. Maar dat maakt de reactie van Israël niet minder verwerpelijk. Miljoenen Palestijnen hebben niets met de aanval op Israël te maken, maar toch worden ze gestraft. En uiteraard speelt de context mee. Wat had Israël gedacht? Dat je 2 miljoen mensen jarenlang in ellendige omstandigheden op een lapje grond kunt opsluiten, zonder dat ze reageren?

Het blijft verbijsterend hoe het Israëlische veiligheidsapparaat zich zo heeft laten verrassen. Kunt u dat verklaren?

Sumka: Ik geloof niet in samenzweringstheorieën. Het klopt wel dat de focus naar de Westelijke Jordaanoever was verschoven. Kolonisten waren de Palestijnen al maanden aan het provoceren, aangemoedigd door racistische, extreemrechtse leden binnen de Israëlische regering. Op 6 oktober werd het Loofhuttenfeest gevierd. Kolonisten hadden er niet beter op gevonden dan een loofhut op te trekken in Huwara, een Palestijns dorp waar ze in februari al een gewelddadige razzia hadden gehouden. Het leger had de handen vol, niet met het tegenhouden maar met het beschermen van de kolonisten. Intussen hebben Israëlische media nieuwe onthullingen uitgebracht. De grenzen van Gaza worden wel degelijk bewaakt met de modernste surveillancetechnologie. Blijkbaar was er meermaals gewaarschuwd dat er iets groots op til was, men had verdachte oefeningen door Hamas-strijders waargenomen. Volgens insiders werden die waarschuwingen door superieuren genegeerd omdat ze afkomstig waren van jonge, vrouwelijke dienstplichtigen. Een machoreflex dus, des te pijnlijker omdat heel wat van die vrouwelijke dienstplichtigen tijdens de raid van Hamas zijn vermoord.

Een uitgelekt beleidsdocument van het ministerie van Inlichtingendiensten pleit voor het deporteren van de Gazaanse bevolking naar de Egyptische Sinaïwoestijn. De zeer verregaande suggestie werd door premier Benjamin Netanyahu als een theoretische denkoefening afgedaan, maar de extreemrechtse minister van Financiën Bezalel Smotrich verwelkomde het idee. Moeten de Palestijnen vrezen voor een tweede Nakba, 75 jaar na de grote verdrijving uit hun grondgebied?

Sumka: Ik durf het niet uit te sluiten. Natuurlijk is de internationale gemeenschap, inbegrepen Washington, tegen. Jordanië en Egypte willen al helemaal niet aan zo’n scenario meewerken. Maar wat als het putje winter gaat vriezen en Gazanen massaal van ontbering dreigen te sterven? Wie zal hen tegenhouden als ze de Egyptische grens bestormen? Zeker Israël niet, en al helemaal niet deze racistische regering met haar ideologie van Joodse suprematie die meent dat Joden recht hebben op het hele gebied tussen de Middellandse Zee en de Jordaan. Tijdens mijn verblijf in Israël heb ik ingezien dat de Nakba na 1948 nooit echt gestopt is. Israël heeft er altijd naar gestreefd zo veel mogelijk land met zo weinig mogelijk Palestijnen in te palmen. Zelfs op het hoogtepunt van het vredesproces in de jaren 1990 ging het door. Israël wekte wel de indruk naar vrede te streven, maar intussen bleef het Palestijnse grond bezetten.

Hoe eenzaam was het om als Amerikaans-Joodse voor een staakt-het-vuren te pleiten?

Sumka: Ik ben het gewoon om tegen de stroom op te roeien, maar ik voel me niet eenzaam. Wereldwijd hebben al 200 rabbijnen de oproep voor een staakt-het-vuren in Gaza ondertekend. Ik heb meegedaan aan een van de betogingen tegen de oorlog voor het Centraal Station in Brussel. Op een sabbat, maar het moest. We stonden er met een vijftigtal, veelal bekenden van progressieve organisaties zoals Een Andere Joodse Stem en de Union des Progressistes Juifs de Belgique. Een Joods blok in een zee van Palestijnse vlaggen. Eén betoger droeg een bord met een davidster en een swastika met daartussen een gelijkheidsteken. Iemand uit ons groepje is met die man gaan praten, hij heeft het bordje weggedaan. Eerlijk gezegd, ik heb gemengde gevoelens bij zo’n bijeenkomst. Zouden die witte, linkse, christelijke, pro-Palestijnse betogers even hard protesteren tegen uitingen van antisemitisme? Het vernielen van een Joodse begraafplaats in Charleroi is geen alleenstaand geval. Griezelig in het licht van de Europese geschiedenis. Ik maak me grote zorgen over de wereldwijde golf van antisemitisme. De Israëlische bombardementen op Gaza zijn geen excuus, net zomin als de IS een excuus is om moslims te discrimineren.

Ik verkies een Israëlisch-Palestijnse staat boven een staat die gebouwd is op Joodse suprematie.

Laten we even dromen: welke duurzame en rechtvaardige oplossing voor het conflict zou u bepleiten?

Sumka: Laat onmiddellijk alle politieke gevangenen vrij, te beginnen met Marwan Barghouti (Palestijnse Fatah-politicus, door Israël veroordeeld voor moord, nvdr). Palestijnen krijgen een volwaardige, onafhankelijke staat binnen de grenzen van 1967, wat tussen haakjes nog altijd betekent dat ze 78 procent van het historische Palestina opgeven. Joodse kolonies op de Westelijke Jordaanoever moeten minstens gedeeltelijk worden ontmanteld, ook al impliceert dat de hervestiging van zo’n 700.000 kolonisten. Ondenkbaar? Ik citeer Haaretz-journaliste Amira Hass, die erop wijst dat bij de stichting van Israël evenveel Palestijnen zijn moeten verhuizen, toen onder dwang van geweld. Er komt uiteraard een corridor tussen de Westelijke Jordaanoever en Gaza, en de internationale gemeenschap investeert massaal in de Palestijnse economie, onder meer in de bouw van een luchthaven. Bij dat scenario hoort onvermijdelijk een internationale vredesmacht die tijdens een overgangsperiode de grenzen bewaakt.

Dat lijkt politieke sciencefiction. Hebt u ook een plan B achter de hand?

Sumka: Eén staat tussen de Middellandse Zee en de Jordaan, waar iedereen gelijke rechten heeft en het one man, one vote-beginsel geldt. Dat er dan niet langer een Joodse meerderheid is? Niet erg, dit Israël vertegenwoordigt mijn Joodse waarden niet. Ik verkies een Israëlisch-Palestijnse staat boven een staat die gebouwd is op Joodse suprematie. Als eerste concrete stap moeten de Palestijnen in de Bezette Gebieden stemrecht in de Israëlische verkiezingen krijgen. Aangezien Israël het leven in de Bezette Gebieden volledig bepaalt, hebben ze recht op inspraak in het beleid. Dat is niet meer dan democratisch.