‘Johnsons elastische relatie met de waarheid maakt van Partygate een constitutionele crisis’

Boris Johnson heeft er een primeur bij, schrijft Lia van Bekhoven, ‘hij is de eerste premier die tijdens zijn ambtstermijn met een boete gestraft is. Hij had pers en parlement verzekerd zich aan de lockdownregels gehouden te hebben tijdens de coronaperiode, maar had, tenminste een keer, een feest bijgewoond.

Zijn eigen verjaardagsfeest was georganiseerd door zijn vrouw die hem met een taart in de ministeriële vergaderkamer wilde verrassen. De premier was minder dan tien minuten aanwezig, maar het waren tien minuten teveel.

Johnson brak de regels die hij invoerde. Daarnaast leidde hij het parlement om de tuin. Hij verzekerde de volksvertegenwoordigers meerdere keren geen wet geschonden te hebben en van geen feesten en borrels te weten. Een regeringsleider die zich niet houdt aan de regels moet aftreden, volgens opponenten. En een die liegt helemaal. Door te blijven zitten bevestigt Johnson het vermoeden dat in de Britse rechtsstaat niet iedereen gelijk is. Dat de wetten voor de doorsnee Brit door politici aan de laars gelapt kunnen worden.

Essentiele vraagstukken kunnen beslecht worden op de ogenschijnlijk kleinste variabelen. In het verleden splitsten kerkgenootschappen die zich af op fundamenteel theologische kwesties als: was de slang in het paradijs bij machte te praten? In Londen is de politieke equivalent van de slangentong de vraag of de regeringsleider het Lagerhuis wel dan niet opzettelijk heeft voorgelogen. Johnsons toekomst hangt af van de term opzettelijk. Als de premier de volksvertegenwoordiging willens en wetens besjoemelde, heeft hij geen keus. Onder de ministeriële gedragscode zal hij Downing Street uitgebonjourd worden.

Buiten de lijntjes kleuren

En daarmee wordt Partygate pas echt interessant. Johnson elastische relatie met de waarheid heeft van Partygate een constitutionele crisis gemaakt. Het heeft de Britse grondwet onder hoogspanning gezet. Het toetst de weerbaarheid van de constitutie en het functioneren van het democratisch bestel. Een land als het VK, dat geen geschreven grondwet heeft waartegen het ministeriele overtredingen kan afzetten, maar stoelt op precedent, gewoonterecht en herenakkoorden, kan effectief werken. Totdat het een regeringsleider treft die geneigd is buiten de lijntjes te kleuren. Iemand die het niet zo nauw neemt met ‘integriteit, eerlijkheid, objectiviteit, verantwoordelijkheid, transparantie, en leiderschap in het publiek belang’, zoals Johnson schreef in het voorwoord van de ministeriele gedragscode waarmee hij beloofde ‘het vertrouwen terug te winnen van het Britse volk’.

Een Britse premier met een parlementaire meerderheid is een machtig persoon. Machtiger dan zijn ambtsgenoten in andere Europese democratieën. Hij heeft uitvoerende, wetgevende en juridische zeggenschap. Een Britse eerste minister kan gemeentes, landelijke instituten en de politie uitbreiden of ze aan de beademing leggen. Hij kan een opperste rechtbank het leven geven of opdoeken. Johnson is niet bang in al die velden zijn macht aan te wenden. Sinds zijn aantreden in 2019 tart hij de werking van het landsbestuur. Hij gaat daarin verder dan zijn recente voorgangers.

Afglijdende schaal

De parlementaire regels hebben geen weerwoord op Partygate. Ze waren niet berekend op een premier die met gespleten tong spreekt. Sommigen ijveren voor een parlementair onderzoek naar de aard van Johnsons leugens. Dat is, zegt parlementair verslaggever van de tv-zender ITV News Robert Peston, een minimale vereiste. Als de Conservatieve fractie een eerste premier in het zadel houdt zonder grondig, openbaar onderzoek naar hoe het parlement werd misleid, ‘dan blijft de beschuldiging plakken dat iedere partij met een grote meerderheid niet meer is dan een gekozen dictatuur en dat de grondwet niets voorstelt’, zegt Peston. ‘Dit is geen afglijdende schaal naar het dieptepunt. Dit is het dieptepunt’.

Partygate heeft de periodieke discussie aangezwengeld over de noodzaak van een geschreven grondwet. Want als dit schandaal iets gedaan heeft, is het de gaten laten zien in een systeem dat niet berekend is op onvoorziene omstandigheden en op onconventionele regeringsleiders. Het heeft blootgelegd hoe kwetsbaar een constructie is die geen gecodificeerde constitutie kent, maar afhankelijk is van controles in de vorm van oude gewoontes en conventies.

Wat Boris Johnson betreft, die zal doorgaan alsof er niks aan de hand is. Ook dat is een oude gewoonte.