Joe Biden: de grijze muis overtreft de verwachtingen

In de midterms presteerde president Joe Biden beter dan verwacht. Dat wordt een patroon. ‘Hij heeft op de juiste momenten een beetje geluk.’

De prognoses waren eerder slecht. Een onpopulaire president, hoge inflatie, dure benzine, een oorlog in Oekraïne die maar niet stopt en die elk moment kan escaleren. Kiezers vonden redenen om de president en zijn Democraten af te straffen. En de verwezenlijkingen van Joe Biden – grote investeringspakketten rond infrastructuur en milieu – laten zich nog niet voelen. Hoe slaagde Biden er dan toch in een ‘overwinningsnederlaag’ uit de brand te slepen?

Berwood Yost, directeur van het opinieonderzoekscentrum van de Franklin & Marshall-universiteit in Pennsylvania, zag het volgende: in elk kiesdistrict van de staat presteerden de Democraten tijdens de tussentijdse verkiezingen (midterms) beter dan Biden zelf in 2020. Dat had met tegenvallende trumpiaanse kandidaten te maken bij de Republikeinen, maar er speelde ook iets anders. ‘Normaal is een midterm een referendum over de president. In dat geval stond de Democraten het voorspelde electorale bloedbad te wachten. Maar Biden maakte er een verkiezing van keuzes van, in plaats van een referendum over hemzelf. Hij speechte over democratie, over ondemocratische trumpianen, en hij had het over abortus. Die tactiek heeft gewerkt’, zegt Yost. ‘Een meerderheid van gematigden en onafhankelijken belandde in het Democratische kamp. Ze vonden de Democraten beter verteerbaar dan de trumpiaanse Republikeinen’.

De factor ‘geluk’

Bij Yost is het een vaststelling, op basis van exitpolls. Bij presidentieel historicus Mark Updegrove verdient het een uitroepteken. ‘De opkomst lag ongewoon hoog voor een midterm. Biden had er twee onderwerpen uitgekozen – democratie en abortus – waarover een meerderheid van de Amerikanen aan zijn kant staat. Zo boog hij een historische trend om: het werd geen afstraffing.’

Updegrove is in Austin, Texas, voorzitter van de LBJ Foundation. Hij was ook al directeur van de Presidentiële Bibliotheek van Lyndon B. Johnson. Voor CNN maakte hij recent een documentaireserie over LBJ. Hij schreef onder meer boeken over president J.F. Kennedy en over vader en zoon Bush.

Maar niet iedereen is even enthousiast als Updegrove. De Nederlandse opiniemaker Joshua Livestro heeft het over de factor geluk. Livestro, die gewerkt heeft voor rechtse partijen als de VVD in Nederland en de Conservatives in Groot-Brittannië, is al lange tijd waarnemer van de politiek in de VS. ‘Biden heeft op de juiste momenten een beetje geluk’, zegt hij. ‘Hij heeft geluk met Trump en de Republikeinen als tegenstander.’ Want Trump is nog minder populair dan Biden. En ten tweede: ‘Voor het land is het erg wat er met de abortuswetgeving gebeurde, maar voor Biden kwam die uitspraak van het Hooggerechtshof precies op het juiste moment. Net toen zijn partij wat apathisch de verkiezingen inging, gebeurde er iets wat iedereen wakker schudde.’Geluk hebben is één ding. ‘Maar geluk moet je afdwingen. Op cruciale momenten presteert Biden wel. Dat maakt hem moeilijk te verslaan voor tegenstanders, ook binnen de eigen partij. Als hij er niet in geslaagd was het laatste pakket (met onder meer milieumaatregelen, nvdr) door de Senaat te krijgen, zouden de critici binnen de partij toch de messen zijn gaan slijpen. Dit was Bidens 25e verkiezingscyclus of zo. Hij kwam in de Senaat toen ik in de luiers zat. Hij zal intussen wel een extra zintuig hebben voor wat werkt.’

Livestro signaleert een recent artikel in het webmagazine Politico, waarin Republikeinse strategen hun nood klagen. Ze konden Barack Obama aanvallen (hautain, schoolmeesterachtig), ze konden brandhout maken van de Clintons (seksschandalen, corruptie), ze wisten Nancy Pelosi te demoniseren als radicaal. Maar met Biden weten ze zich geen raad. Niets werkt. Zelfs Trumps scheldnaam ‘Sleepy Joe’ leek hem geen grote schade te berokkenen. Hij heeft een teflonvel, bijna zoals Donald Trump zelf.

De kracht van saaiheid

Updegrove had in de eerste maanden van Bidens presidentschap een halve dagtaak aan mediaoptredens waarin hij Biden en Lyndon B. Johnson moest vergelijken. De twee presidenten waren allebei eerst vicepresident geweest voor iemand die stukken charismatischer was dan zijzelf. Ze waren allebei gepokt en gemazeld in de Senaat. LBJ won na de moord op Kennedy de verkiezingen op overdonderende wijze, en kon regeren met een supermeerderheid. Biden, daarentegen, had zijn veel geringere winst niet kunnen omzetten in een ruime parlementaire overwinning.

Voor Updegrove is het feit dat Biden de verkiezingen van 2020 won zijn voornaamste bijdrage: ‘Hij belette de herverkiezing van een president die de democratie in gevaar bracht.’ Hij noemt Biden ‘een overgangspresident op een cruciaal punt in onze geschiedenis’.

De vraag is dan: hoe moeten we zijn positie inschatten nadat hij werd verkozen?

Richard Pacelle jr. hoofd van de dienst politieke wetenschappen aan de University of Tennessee in Knoxville, vindt dat Biden beter en meer presteert dan verwacht. ‘In het begin leek hij iemand die op de meubelen zou passen, een president-huisbewaarder. Dat werd ook met zoveel woorden gezegd: hij zou de erfenis van Obama beschermen. Maar zijn pakketten rond covid, infrastructuur en klimaat die hij door het Congres goedgekeurd kreeg, zijn behoorlijk indrukwekkend. Zelfs de linkervleugel van de partij erkent dat. Tegelijk houdt hij de boodschap van de Democraten weg bij de extremen, die Republikeinen kunnen uitspelen.’ De boodschap ‘Defund the Police’ is bijna helemaal verdwenen. Bovendien wist hij de NAVO nieuwe leven in te blazen, en de coalitie rond Oekraïne bijeen te houden.

Lindsay Chervinsky, docent aan het Centrum voor Presidentiële Geschiedenis van de Southern Methodist University in Dallas, is ook positief. ‘Biden is heel efficiënt’, zegt ze. ‘Zijn saaiheid – dat hij niet de hele tijd op Twitter zit, dat hij niet altijd het middelpunt van de aandacht wil zijn – werkt in zijn voordeel. Dat stelt mensen in staat zonder veel afleiding hun werk te doen. Hij liet veel van de verantwoordelijkheid over aan zijn bondgenoten in het Congres. Hij leek soms helemaal geen centrale rol te spelen bij onderhandelingen. En in enkele gevallen kon hij pakketten laten goedkeuren met steun van beide partijen. Dezer dagen wordt een wet op het homohuwelijk met steun van beide partijen goedgekeurd (zodat het Hooggerechtshof dat huwelijk niet ongedaan kan maken, nvdr). Dat wordt mogelijk omdat hij niets op de spits drijft, hij doet geen uitspraken die een compromis bemoeilijken. Hij wil geen punten scoren binnen zijn eigen partij. Dat geeft manoeuvreerruimte aan de Republikeinen die hun nek uitsteken om mee te werken. Zij kunnen ook punten binnenhalen.’

Chervinsky vindt dat het Congres onder Biden ‘een van de meest productieve perioden sinds de jaren zestig had’. En dat is grotendeels te danken aan grijze muis Biden.

Updegrove: ‘Hij beloofde een terugkeer naar normaliteit na het presidentschap van Donald Trump, en dat is ook gebeurd.’

Blunders

Maar de tweespalt en de tegenstellingen zijn nog even scherp aanwezig. ‘Ongetwijfeld’, geeft Updegrove toe. ‘Dat is echter niet de schuld van president Biden, maar van het medialandschap. Dat is zoveel meer gespleten en minder pragmatisch dan vroeger. Media kunnen hun publiek beter mobiliseren met opinies, met verontwaardiging en woede, dan met feiten. Opiniemakers zwaaien de plak, verslaggeving komt op de tweede plaats. Dat is de modus operandi en het economische model van veel media – wereldwijd trouwens. Zo verzoen je niemand. Integendeel. Opjutten levert meer publiek op.’

Andere dingen had de president wel kunnen verhelpen. De terugtrekking van troepen uit Afghanistan verliep chaotisch en bloederig. Biden ontkende maandenlang het bestaan van inflatie, en schoot laat in actie om ze te beteugelen.

‘Hoeveel ervaring je ook hebt,’ zegt Cervinsky, ‘je zult nooit alle blunders vermijden. Afghanistan was een blunder. Inflatie lag anders. Ik denk dat hij bang was dat hij de schuld zou krijgen als hij zou toegeven dat er een probleem was. Dat draaide uiteindelijk slechter uit: hij kreeg niet alleen de schuld voor de inflatie, maar ook de schuld voor zijn laattijdigheid. Hij had beter op voorhand gezegd waar het op stond. Maar misschien was dat ook een les van zijn ervaring: oprechtheid wordt zelden beloond in de politiek.’

Livestro is minder vergevingsgezind. Hij vermoedt dat het in die twee gevallen – Afghanistan en inflatie – te maken kan hebben met de gemakzucht van establishmentpolitici. ‘Hij heeft te veel geluisterd naar mensen die hij al tientallen jaren kent. Soms moet je je buikgevoel volgen, of ook naar andere stemmen luisteren. Dat is misschien een zwakte, dat hij te veel op ervaring koerst.’

Historische plaats

Hoe rangschikken deze experts Biden in het rijtje van Amerikaanse presidenten?

Tijdens zijn bescheiden presidentscampagne liet Biden af en toe zelf vallen dat hij LBJ of zelfs Franklin D. Roosevelt (FDR) tot voorbeeld nam. In het geval van FDR was het de crisis die hen verbond: Roosevelt kwam aan de macht na de beurscrash van 1929. Biden begon zijn presidentschap in volle covidcrisis, terwijl de patiënten met duizenden sneuvelden.

Updegrove, die zeven presidenten geïnterviewd heeft, onder wie Biden, doet niet meer mee met vergelijkingen. ‘Halverwege een eerste ambtstermijn is het te vroeg om aan een ranking te denken’, zegt hij. Hij wil alleen kwijt dat Biden op basis van zijn overwinning op Trump een belangwekkende historische figuur wordt, los van wat hij presteert als president.

Livestro en Pacelle jr. klasseren hem lager dan Obama, en zeker lager dan Johnson. ‘LBJ heeft met zijn great society het land echt omgevormd’, zegt Pacelle. ‘Was de oorlog in Vietnam er niet geweest, dan zou hij thuishoren bij de allergrootste presidenten. Bidens pakketten zijn zeker aanzienlijk, maar je kunt niet zeggen dat hij het land echt fundamenteel verandert.’ En: ‘Zelfs als Biden meer klaarspeelt dan Obama, dan nog blijft Obama symbolisch belangrijker als de eerste zwarte president.’

Livestro: ‘Bij zijn maatregelen zit niets van het niveau van Obamacare. Zijn pakket rond groene technologie zit op de lijn van wat in de rest van de westerse wereld gebeurt. En het is erop gericht te scoren in staten waar de Democraten dat goed kunnen gebruiken. In een staat als Michigan wordt dat nu al in stemmen omgezet.’ Biden is wat Livestro noemt een ‘goede transactionele president’. Van de andere kant: ‘Als je hem ziet, denk je: wel sympathiek maar niet een persoon voor wie ik een uur in de rij ga staan om hem aan het woord te horen. Hij komt niet met verbluffende ideeën.’ Als je mensen echt enthousiast wilt maken, is een meer charismatische figuur nodig.

Cervinsky doet niets liever dan lijstjes opmaken en rangordes vaststellen. Ze heeft daar zelfs een les over: de vergelijking van presidenten en kabinetten. Nadat ze het gebruikelijke voorbehoud heeft gemaakt – vaak weten we pas na afloop van de ambtstermijn hoe een president het ervan afbracht – plaatst ze Biden zonder aarzelen in de B-groep. Ze houdt slechts twee presidenten in de A-groep voor hun eerste ambtstermijn: FDR en George Washington. ‘FDR had verreweg de beste eerste termijn van alle presidenten. George Washington moest het presidentiële systeem uitvinden, dat verdient een speciale plaats.’ Maar zelfs Abraham Lincoln en Ronald Reagan waren gedeeltelijk op de sukkel in hun eerste ambtstermijn. Obama was zoekende – al aarzelt ze om Biden boven Obama te rangschikken. ‘Ze zijn onvergelijkbaar, de saaie Biden en rockster Obama.’

De tweede helft

Geen van allen durven ze te voorspellen wat de komende jaren brengen. Pacelle ziet interessante tijden in het verschiet, met de kans dat Biden de tweede helft van zijn ambtstermijn niet veel kan uitrichten. Hoewel ook dat niet zeker is: de meerderheid van de Republikeinen in het Huis van Afgevaardigden is klein, misschien kan hij voor bepaalde voorstellen enkele volksvertegenwoordigers overtuigen om voorstellen te ondersteunen. En via zijn meerderheid in de Senaat kan hij rechters benoemen die dan eventueel tientallen jaren een eerder progressieve interpretatie van de wet zullen huldigen. De Republikeinen, daarentegen, zullen Biden en zijn ploeg bedelven onder de onderzoeken en dagvaardingen.

Zal Biden kandidaat zijn om zichzelf op te volgen? Hij zegt zelf dat hij de intentie heeft om voor een tweede ambtstermijn te gaan.

Pacelle: ‘Ik denk nog altijd dat hij anders kan beslissen. Maar als hij opnieuw kandidaat wordt, zal dat samenhangen met Trump. Bidens boodschap zal zijn: ik heb hem verslagen in 2020, en je hebt me nodig om dat opnieuw te doen. Want niemand in de partij wil Trump een nieuwe kans geven. Als Trump de Republikeinse nominatie niet zou winnen, ligt de situatie weer anders. Als de doodsvijand niet voor de deur staat, is er misschien tijd om van paard te wisselen.’

Over dieren gesproken. Lindsay Cervinsky heeft haar hond John Quincy Dog Adams genoemd, kortweg Quincy, naar de zesde president van het land. ‘Ik vind John Quincy Adams een fascinerende figuur. Hij was enorm verstandig, buitengewoon ervaren, maar zijn presidentschap werd het dieptepunt van zijn lange carrière. Hij was zodanig slim dat hij bijna niet in staat was om meningen van anderen serieus te nemen of compromissen te sluiten. Tegelijk schreef hij daar grappig en vol inzicht over. Mijn hond is ook heel slim en heeft uitgesproken voorkeuren. Hij is nogal humeurig. Het was moeilijk om de gelijkenissen te missen. John Quincy Adams was geen B-president, bijlange niet. Hij heeft geen verraad gepleegd, hij was niet bewust wreed, maar een goede president was hij niet.’