Jimmy Carter (100) overleden: ‘Hij was de beste ex-president van de VS ooit’
Ex-president Jimmy Carter is overleden. Dat meldt zijn zoon. Hij werd 100 en leed al langer aan kanker, die hij sinds begin 2023 niet meer liet behandelen. Als president werd Jimmy Carter vaak verguisd. Hij kreeg de inflatie niet onder controle, hij onderging het lot dat de ayatollahs hem toebedeelden. Maar hij kreeg meer gedaan dan critici hem toedichtten. En hij kende na zijn presidentschap een wedergeboorte.
Jimmy Carter was een buitenbeentje in de politiek, of zo schilderde zijn campagne hem toch af: een goedlachse, bescheiden pindaboer uit het piepkleine Plains in de staat Georgia, een man met principes, een born again-baptist met God en vrede in het hart.
Aan zo iemand had het land behoefte in 1976, kort na het einde van de desoriënterende Vietnamoorlog, na het cynisme van minister van Buitenlandse Zaken Henry Kissinger en vooral na het gedwongen ontslag van president Richard Nixon, die met Watergate een zwarte pagina had toegevoegd aan de geschiedenis van de Verenigde Staten.
Playboy
Carter kon zich opwerpen als een nieuw gezicht (hij was weliswaar eerder gouverneur van de staat Georgia geweest), als iemand die het publiek niet zou beliegen. Bij de Democratische voorverkiezingen haalde hij het onverwacht van bekendere figuren, zoals de racistische politicus George Wallace.
‘Ik heb in mijn hart vaak overspel gepleegd’
Hij deed tijdens de presidentscampagne soms tenen krullen, zoals toen hij in Playboy zijn eigen zondigheid beschreef. ‘Ik heb vele vrouwen met lust bekeken’, biechtte hij op, ‘Ik heb in mijn hart vaak overspel gepleegd’. Time Magazine rangschikte het bij de ‘10 meest ongelukkige politieke uitspraken’ aller tijden. Het citaat deed de Democratische Partij huiveren. Carter schreef zelf dat de uitspraak, die kort voor de verkiezingen gepubliceerd werd, hem bijna zijn overwinning had gekost, en in elk geval de voorsprong die de peilingen toonden, fel had beknot. Anderen vermoedden dat de uitspraak hem menselijker maakte, minder belerend voor de kiezers die niet meteen tuk waren op een born again-president. Carter werd nipt verkozen voor Gerald Ford, de Republikein die na het ontslag van Nixon gepromoveerd was tot president.
Zonnepanelen
Carter was 52 op het moment van zijn verkiezing. Hij kon als president zeker enkele belangrijke verwezenlijkingen op zijn balans schrijven. Hij kreeg Israël en Egypte zover, na vier oorlogen, een duurzaam vredesakkoord te sluiten, het Camp David-akkoord. Hij voerde als eerste Amerikaanse president expliciet een mensenrechtenpolitiek, weliswaar met ruimte voor hypocrisie. Hij diversifieerde de benoemingen door aanzienlijk meer zwarten en vrouwen aan te stellen. Volgens Jonathan Alter stelde de president vijf keer zoveel vrouwelijke rechters aan als alle presidenten voor hem samen hadden gedaan. Alter, die in 2020 His Very Best publiceerde, de eerste onafhankelijke biografie van Carter, somt in zijn boek nog meerdere verwezenlijkingen op. Carter verdubbelde het areaal van de nationale parken. Hij liet experimentele zonnepanelen installeren op het Witte Huis – Ronald Reagan liet ze later tijdens herstellingswerken aan het dak weer weghalen – en stelde in 1978 tot doel dat tegen 2000 20 procent van de energie uit hernieuwbare bronnen zou gehaald worden. (Ook die doelstelling sneuvelde onder opvolger Reagan.)
Maar dat alles verzonk in het niets bij de lamentabele tweede helft van zijn ambtstermijn. De Amerikaanse economie ging zwaar in recessie. Er ontstonden, mede door de machtswissel in Iran, tekorten bij de petroleumbevoorrading. Automobilisten stonden eindeloos in de rij aan benzinestations, de benzineprijs klom naar ongekende hoogten, inflatie en intrestvoeten stegen vergelijkbaar, de levensstandaard daalde zienderogen.
Even onpopulair als Nixon
De internationale situatie was al even belabberd. De Sovjet-Uunie viel Afghanistan binnen. Carter legde economische sancties op en kondigde een boycot af tegen de Olympische Spelen in Moskou. Onder de nieuwe leider van Iran, ayatollah Khomeini, bezetten studenten in Teheran de Amerikaanse ambassade. Gedurende 444 dagen werden 52 Amerikanen in de ambassade gegijzeld. Carter liet een reddingsmissie uitvoeren, maar ze mislukte, en acht militairen kwamen om. Dag na dag toonde de gijzelingscrisis – dat was ook de bedoeling van de ayatollah – de onmacht van de president.
Carter was ineens even onpopulair als Richard Nixon was geweest op het moment dat hij ontslag moest nemen. Het hielp niet dat hij, in een beroemde ‘malaisetoespraak’ – het woord malaise kwam in de toespraak nochtans niet voor – de schuld voor de problemen eerder bij de ‘vertrouwenscrisis’ in het land had gelegd dan bij zijn eigen onvermogen om efficiënte politieke besluiten door te voeren en het Congres aan zijn kant te krijgen. Het lachen was hem vergaan.
Guineaworm
Carter overleefde nog wel Democratische primary’s van 1980, na winst tegen Ted Kennedy. Maar hij leed in november van dat jaar een klinkende nederlaag tegen de optimistische, wel nog lachende Ronald Reagan, die het land en de westerse wereld resoluut een andere kant zou uitsturen. Op de dag dat Reagan de macht overnam, liet Iran de Amerikaanse gijzelaars vrij.
Carter werd het symbool van presidentiële mislukking. Maar vrijwel meteen na wat hij zijn ‘ongewenst pensioen’ noemde, gooide hij het over een andere boeg.
In 1982 startte hij het Carter Center, een ngo, die tot doel had mensenrechten te verspreiden en levens te verbeteren. De ngo was onder meer actief bij de succesvolle bestrijding van guineaworm in Afrika. Carter was sinds 1984 actief in Habitat for Humanity, een groep die goedkope huizen bouwt voor mindergegoede mensen in de VS en elders. Naar eigen zeggen was Carter zelf betrokken bij het optimmeren van 4000 huizen. Hij deed dienst als monitor bij buitenlandse verkiezingen. Hij voerde diplomatieke missies uit namens de VS.
Nobelprijs
Toen Carter in 2002 voor het werk van het Carter Center de Nobelprijs voor de Vrede ontving – de toekenning was gedeeltelijk een reactie op de oorlogsplannen van toenmalig VS-president George W. Bush – kondigde Gunnar Berge, lid van de Nobelcomité, hem aan. ‘Jimmy Carter zal wellicht niet de geschiedenis van de VS ingaan als de meest effectieve president’, zei Berge. ‘Maar hij is zeker de beste ex-president die het land ooit gehad heeft.’
Zijn biograaf Jonathan Alter is het niet helemaal eens met die tweedeling (gruwelijke president/schitterende ex-president), maar hij moet toegeven dat Carter een indrukwekkend parcours heeft afgelegd als ex-president. Alter citeert in zijn boek een andere uitspraak van het Nobelcomité tijdens de zitting in Oslo: ‘Carter zelf nam als motto: “Het ergste wat je kunt doen, is niet proberen”. Slechts weinigen hebben harder geprobeerd.’
Alter hield er de titel van zijn boek aan over. In zijn gebeden, meermaals per dag, vroeg Carter zich af: ‘Heb ik mijn best gedaan?’ Dat was wat hij 100 jaar lang wou doen met zijn leven: zijn allerbest.
In het voorjaar van 2023 zette hij zijn medische behandelingen, onder meer voor kanker, stop. Toen werden hem nog hooguit weken toegedicht. Zijn echtgenote Rosalynn stierf vorig jaar nog voor hem. Carter stelde zich de voorbije zomer een nieuw doel: hij wilde op Kamala Harris kunnen stemmen. Dat deed hij, al kon hij haar niet aan de verhoopte overwinning helpen. Hij was te koppig om dood te gaan, stelde een supporter. Uiteindelijk overleed hij toch.
Oktober 1924 Geboren in Plains, Ohio.
1946 Huwelijk met Rosalynn Smith, zijn levenslange partner
1946 Tot 1953 carrière bij de zeemacht
1953 Na het overlijden van zijn vader neemt hij de pindaboerderij over
1963 Verkozen in de Senaat van de staat Georgia
1971 Verkozen tot gouverneur van Georgia
1976 Verkozen tot president van de VS
1980 Verliest presidentsverkiezingen van Ronald Reagan
2002 Nobelprijs voor de Vrede
2024 Overlijdt als de oudste ex-president van de VS ooit
Uit ons archief
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier