‘Jammer genoeg zijn de gebeurtenissen in Catalonië geen verrassing’

Bart De Valck, voorzitter van de Vlaamse Volksbeweging, reageert op de huizoekingen bij verschillende departementen van de Catalaanse regering in Barcelona: ‘De onafhankelijkheidsstrijd gaat niet om het ontwringen van een portie grondgebied aan Spaans gezag.’

Wat er vandaag gebeurt in Catalonië is niet onverwacht. Ik hield mijn hart al vast: de Spaanse staat kennende had die nog wel iets achter de hand om het Catalaanse referendum op 1 oktober te verhinderen. Of pogen te verhinderen, want je zal héél veel politieagenten en militairen nodig hebben om het referendum daadwerkelijk te stoppen.

Vanuit het standpunt van Madrid zijn er ook weinig andere opties meer. Zo simpel is het wel degelijk. De Catalanen hebben twee jaar geleden besloten zich niet meer met een kluitje in het riet te laten sturen en hebben voor hun onafhankelijkheidsproces een soort ’tunnel’ gecreëerd. Een stappenplan dat een eigen leven ging leiden en ook weifelaars uit de Catalaanse samenleving en politiek aan het handje nam en meetrok richting definitieve exit uit Spanje.

Geen samenzwering

Deze ultieme clash tussen Madrid en Barcelona zat ingebakken in het DNA van het onafhankelijkheidsproces, in de blauwdruk zelf. De Catalanen zijn er daarom ook op voorbereid. Ze weten dat ze het ergste – een of andere noodtoestand met opschorting van het Catalaanse autonomiestatuut – zullen voorkomen door de wereldwijde zichtbaarheid van hun stappenplan naar onafhankelijkheid. Heel slim gespeeld. Die internationale openheid en mededeelzaamheid over de eigen plannen heeft er altijd voor gezorgd dat het Catalaanse nationalisme onmogelijk verward kan worden met een soort van ‘samenzwering’ tegen de Spaanse staat.

Het leger voluit inzetten om de Catalaanse zelfbeschikking neer te slaan is ondenkbaar. De schade die Spanje zou oplopen op alle gebied is dan niet te becijferen. Het machtsvertoon vandaag zou de bovengrens moeten zijn. Maar het beoogt wel degelijk het referendum op 1 oktober te stoppen.

De Madrileense politieke klasse draait voortdurend het riedeltje af dat Catalaanse onafhankelijkheid de rechten en vrijheden van álle ingezetenen van Catalonië in gevaar brengt, of die nu vóór of tégen Catalaanse autonomie zijn. In die optiek is het manu militari platleggen van Catalaanse politieke instellingen een manier om een soort van ‘platte’ rechtszekerheid ‘voor iedereen’ te waarborgen. Een soort van ‘civiele noodtoestand’ dus.

Een fundamentele vraag is dus of de exit van Catalonië uit Spanje ongrondwettelijk is? Over de letter van de grondwet kan getwist worden. Ook in Catalonië loopt dat debat verder.

Waar wel eensgezindheid in Catalonië over bestaat, is dat de Spaanse grondwet op ‘gewelddadige’ manier wordt toegepast. Er is sprake van ‘constitutioneel geweld’, in de woorden van de Catalaanse hoogleraar Antoni Abat. De Spaanse grondwet laat geen ruimte voor de zelforganisatie van historische gemeenschappen, voor zelfbeschikking. Toch een internationaal erkend beginsel, of niet?

Inclusief

Het is net dat wat mij het ergste verontrust: te lauwe reacties van leden van de Europese Unie (EU). Ik ben maar een heel koele minnaar van een juridisch vastgelegd Europees burgerschap, maar wat de Catalanen willen met hun onafhankelijkheid is net dat: meebeslissen in de EU, op grond van zelfbeschikkingsrecht.

In die EU maken staten zoals Spanje nog altijd het mooie weer. In de Europese Commissie en het Europees Parlement hebben de gevestigde staten graag de mond vol van civiele verantwoordelijkheid, het uitoefenen van democratische rechten en tolerantie. Voor dit alles staat het Catalaanse nationalisme. Het is een inclusief project voor iedereen die woont, werkt, leeft in Catalonië. Maar het verandert wel de machtsverhoudingen in de EU, dat klopt. De economische motor (Catalonië) van een lidstaat (Spanje) wil cultureel worden erkend en dat ligt moeilijk. Bijgevolg zouden sommigen graag een oogje dicht knijpen voor de Spaanse repressie.

Vroeger dienden staten om samenlevingen te organiseren rond gedeelde belangen. De beweging die ook in Vlaanderen, Schotland en elders leeft, ziet soevereiniteit als een pad om wat cultureel en identitair waardevol is, wat nu (in de tijd) samen wordt beleefd, een stem te geven in de wereld. Uiteraard kan je daarbij niet voorbij aan een territoriale omschrijving (een plaats), maar het gaat niet om het ontwringen van een portie grondgebied aan Spaans gezag. Het gaat om thuiskomen in de eenentwintigste eeuw.