Nu de Amerikaanse president Donald Trump vier bedrijven prototypes laat bouwen voor zijn veelbesproken muur, komt de scheiding tussen Mexico en de VS weer een stap dichterbij. Het kan gouverneur Jaime Rodríguez Calderón weinig schelen. In de Mexicaanse deelstaat Nuevo León bindt hij met succes de strijd aan met de drugskartels. Zijn tactiek? Burgers kunnen hem aanklampen via Facebook en WhatsApp. Knack trok naar Mexico en sprak met de man die in 2018 wellicht een gooi doet naar het presidentschap.
Nuevo León is de meest welvarende deelstaat van Mexico en het industriële hart van het land. Toch ontsnappen ook zijn inwoners niet aan het drugsgeweld en de hoge werkloosheid die het hele Mexicaanse grensgebied plagen. Op deze deelstaat heeft Jaime Rodríguez Calderón zijn stempel gedrukt. Als burgemeester van García rekende hij, zonder geweld te gebruiken, af met de plaatselijke vertegenwoordigers van Los Zetas, een van de grootste drugskartels van Mexico, en maakte hij de stad weer leefbaar. In 2014 keerde hij de Institutionele Revolutionaire Partij (PRI) van president Enrique Peña Nieto de rug toe, na drieëndertig jaar. Als onafhankelijk kandidaat won hij, met grote voorsprong, de gouverneursverkiezingen van Nuevo León.
Calderón groeide op in een klein bergdorp. Zijn moeder kon niet lezen of schrijven, zijn vader was een arme boer. Toch konden hij en zijn negen broers naar de universiteit gaan. Net zoals Trump werpt hij zich op als politicus-tegen-het-establishment. Hij neemt geen blad voor de mond, schuwt de grootspraak niet en vertoont zich in het openbaar vaak met cowboylaarzen en -hoed – vandaar zijn bijnaam: El Bronco (‘de Ruige’). En net zoals Trump is hij een fervent gebruiker van sociale media. ‘Antwoordt meestal binnen het uur’: dat staat te lezen op Calderóns Facebookpagina, die meer dan 1,2 miljoen volgers telt. Vroeger belden de burgers hem op, nu sturen ze hem berichten via Facebook of WhatsApp.
Toen u nog campagne voerde om burgemeester te worden, werd uw dochter ontvoerd. Vlak nadat u de burgemeesterssjerp had omgegord, kwam uw zoon om het leven door toedoen van een bende criminelen. Is de politiek u zulke offers waard?
Jaime Rodríguez Calderón: Laat ik het zo zeggen: als mijn zoon niet was gestorven, was ik waarschijnlijk op mijn ranch gebleven. Dan zat ik hem nu wellicht klaar te stomen om het bedrijf over te nemen. Toen ik zijn lijk groette, heb ik hem beloofd: ‘De rest van mijn leven zal ik vechten voor een betere samenleving.’ Ik ben niet uit op macht, het is me niet om luxe of weelde te doen. Ik wil het gedrag van mensen veranderen. Van die ambitie is mijn zoon de motor. Er gaat geen dag voorbij dat ik niet aan hem denk – mijn engel. Wie achter zijn dood zat, dat wil ik niet meer uitzoeken. Dat is te pijnlijk, en het brengt hem niet terug.
Ook op uw eigen leven is al twee keer een aanslag gepleegd, door het drugskartel Los Zetas.
Calderón: Als burgemeester van García had ik besloten om mijn stad te zuiveren van delinquenten, van de maffia en de drugskartels. Die geven zich natuurlijk niet zonder slag of stoot gewonnen. De tweede aanslag was de zwaarste: ik heb toen één bodyguard verloren, vier anderen zijn gewond geraakt. Mijn auto was met 2800 kogelschoten doorzeefd.
Later hebt u een van de daders zelfs bezocht in de gevangenis. U koesterde geen wrok?
Calderón: Wie met woede blijft zitten, vernietigt zijn leven. Op een dag komt die man vrij en zal hij me opnieuw proberen te vermoorden – dat weet ik. Maar ik weet ook: als God vindt dat mijn einde gekomen is, heb ik dat te aanvaarden. Ik probeer me niet te veel zorgen te maken. Dat is niet goed voor mij en mijn familie. Ik ga nog altijd met een gerust gemoed slapen als mijn vrouw ’s avonds naar een concert gaat. We proberen zo normaal mogelijk voort te leven. Doe je dat niet, dan geef je je alsnog over aan die bandieten.
Om uw stad te zuiveren, hebt u ook niet naar de wapens gegrepen.
Calderón: In plaats van vuur met vuur te bestrijden, heb ik de bevolking vertrouwen gegeven en in mijn strijd laten participeren. Zijn burgers zo bang dat ze liever zwijgen, dan winnen de criminelen. Maar als je het vertrouwen van de mensen wint, als je hen kunt mobiliseren, zijn ze in staat om zich te verzetten.
Waarom bellen mensen niet naar noodnummers? Omdat ze niet weten wie er opneemt. Daarom heb ik in García algauw mijn persoonlijke telefoonnummer uitgedeeld. Opeens weerklonk er wél gerinkel. Dan vertrouwden ze me toe wie er stal, wie drugs verkocht, wie slechte bedoelingen had. En dan schakelde ik de politie in. Probleem was: veel agenten lieten zich omkopen door de kartels. Op een dag heb ik er 47 laten gevangenzetten, maar corrupte rechters lieten hen weer vrij. Zo ging het kat-en-muisspel door, tot het leger de politietaken overnam en het weer rustiger werd. Na een tijd heb ik nieuwe agenten aangeworven. Daarmee was het tij definitief gekeerd. Andere burgemeesters hebben mijn voorbeeld gevolgd.
Kunt u zich nog een dag zonder smartphone inbeelden?
Calderón: Nee. Al mijn medewerkers zijn via WhatsApp met mij en met elkaar verbonden. Papier heb ik uit onze kantoren geweerd: iedereen moet mee met de nieuwe technologie. Zo spelen we kort op de bal.
Om je een voorbeeld te geven: op de Dag van de Nationale Vlag, in februari, heb ik een bericht gestuurd naar een WhatsApp-groep met alle 56.000 schooldirecteurs van de staat Nuevo León. Sommigen grijpen dat dan aan en vertellen me over hun school. Melden ze me iets waarmee wij aan de slag moeten, dan stuur ik het bericht door naar de secretaris van Onderwijs en maan hem tot spoed aan. Of neem nu de vrouw die me liet weten dat de griepvaccins op waren in een ziekenhuis: zo’n bericht forward ik naar de secretaris van Volksgezondheid. Vaak gaat het om kleine zaken die snel opgelost kunnen worden, maar het creëert wél vertrouwen bij de bevolking.
Het kan niet anders of u ontvangt ook geregeld scheldkanonnades. Hoe gaat u daarmee om?
Calderón: Door te blijven beseffen dat rechtstreeks communiceren met burgers meer voor- dan nadelen heeft. De meeste gouverneurs, overal ter wereld, sluiten zich af van de bevolking. Dat maakt mensen kwaad, omdat ze zich niet gehoord voelen – en terecht.
Word ik geconfronteerd met boze burgers, dan probeer ik naar het achterliggende verhaal te peilen. Vaak gaan ze over de rooie omdat ze de school van hun kinderen niet kunnen betalen, omdat de bussen te laat komen, omdat ze ontslagen zijn. Álles is dan de schuld van de overheid. Advies geven: daar komt mijn reactie vaak op neer. Er zijn dagen waarop ik me meer psycholoog dan politicus voel.
Mensen betrekken me ook bij hun privésituatie. Vanochtend klampte een vrouw me aan op WhatsApp: ze stond op het punt om te bevallen, maar haar man dreigde haar in de steek te laten. ‘Bezorg me het nummer van je man’, heb ik haar gevraagd. Waarop ik die kerel uit zijn bed heb gebeld: ‘Hier de gouverneur. Ik hoorde van je vrouw dat je haar wilt verlaten. Neem je verantwoordelijkheid, luierik!’ Even later kreeg ik een dankbericht van de vrouw. Ik vind het helemaal niet erg dat mensen zo direct met mij communiceren. Dan weet ik tenminste wat er bij hen leeft.
Met de traditionele media loopt u ondertussen niet hoog op, en dat gevoel is wederzijds. Waarom?
Calderón: Ze zijn kwaad op mij omdat ik hen, in weerwil van de traditie in dit land, niet betaal om positief over me te berichten. Een groot deel van hun inkomsten hangt af van politici die dat wel doen. Dan hoeft het niet te verbazen dat het op televisie en in kranten vooral over de overheid gaat. En dat de media ondertussen geen oog hebben voor bedrijven die goed presteren, voor de laatste nieuwe wetenschappelijke uitvindingen, medische successen enzovoort: aan zulk nieuws valt niets te verdienen.
Elke ochtend om vijf uur bezorgt mijn assistent me een overzicht van berichten uit de traditionele media. Meestal zit daar voor mij weinig nieuws tussen. Ik bén dan al op de hoogte, omdat ik om halfvijf al mijn Facebookberichten heb gelezen. Ik heb geen tussenpersonen meer nodig om aan nieuws te raken of om signalen van de bevolking op te vangen.
Uw liefde voor de nieuwe media – en uw wantrouwen tegen de oude – deelt u met Donald Trump. Die loopt niet hoog op met uw land: hij wil een muur bouwen ‘om de VS te beschermen tegen Mexicaanse drugshandelaars, moordenaars, verkrachters en illegalen’. Voelt u zich aangesproken?
Calderón: Trumps woorden schudden ons wakker. Ze scherpen ons zelfbewustzijn aan, ze zorgen ervoor dat de Mexicanen hun onafhankelijkheid van de VS opnieuw claimen. Waarom zouden we onze economie nog op onze noorderburen richten? Nuevo León is tenslotte even groot als Duitsland. Veel Amerikaanse ondernemers komen nu al naar hier, omdat de lonen lager liggen, omdat de Mexicanen harder werken en omdat ze kwaliteit leveren.
Als u het mij vraagt, heeft Trump ons meer nodig dan wij hem. Zestig procent van de klanten van Amerikaanse supermarkten aan de grens komt uit Mexico: elke dag maken er duizenden de oversteek. Plooien de Mexicanen terug op zichzelf in plaats van met Amerikaanse merkkledij te willen pronken, dan gaan die winkels één na één failliet. Overigens, al hun producten kun je nu al bij ons krijgen. Alleen de naam verschilt.
Komt Trumps muur er, dan zullen mannen en vrouwen met goede bedoelingen overigens nog altijd over de grens kunnen, in beide richtingen. Ook voor ons kan dat een goede zaak zijn: hij kan ons bijvoorbeeld beschermen tegen de Amerikaanse drugsmaffia, die onze burgers komt vergiftigen en vermoorden. Nee, Trump mag die muur bouwen. Maar hij zal hem moeten betalen.
Wat gebeurt er als Trump miljoenen mensen zonder papieren naar Mexico deporteert?
Calderón: Dan zullen de gringo’s zonder werkvolk zitten! De gemiddelde Amerikaan weet niet hoe hij moet werken. Wie werkt zich in Amerika in het zweet? Immigranten uit Mexico, Honduras, Venezuela, Peru… Overal, van de horeca tot de landbouw, maken latino’s de dienst uit. Verdrijft Trump hen, dan schiet hij zichzelf in de voet. Zover zal het dus nooit komen. Die man beseft niet wat hij uitkraamt.
Terug naar uw eigen land en uw eigen ambities: vanwaar uw keuze, in 2014, om als onafhankelijk kandidaat naar het gouverneurschap van Nuevo León te dingen?
Calderón: Ik besefte dat de politieke partijen die al decennia de plak voeren in Mexico – de Institutionele Revolutionaire Partij (PRI), waarvan ikzelf 33 jaar lid ben geweest, en de Partij van Nationale Actie (PAN) – het land niet hadden vooruitgeholpen. Integendeel: ze zijn als een tweekoppig beest dat alleen zichzelf bedient. In Mexico, net zoals in andere Latijns-Amerikaanse landen, hebben machthebbers de slechte gewoonte om te focussen op grootse openbare werken. Liefst nog met hun eigen naam erop. Witte olifanten baren ze niet, maar zo zijn ze tenminste zeker dat de bevolking zich hen nog zal herinneren. Soms zijn gebouwen nodig, maar een gouverneur moet vooral aan een samenleving bouwen. Eerlijk, participatief en actief.
De corrupte politici van Nuevo León naar de gevangenis sturen: dat was een van uw verkiezingsbeloftes. Hoe staat het daarmee?
Calderón: Het is een work in progress. Er lopen processen tegen ex-gouverneur Rodrigo Medina de la Cruz (PRI) en zijn medewerkers. Ze profiteren van de straffeloosheid in dit land. De rechters staan aan hun kant, waardoor het allemaal trager loopt dan verhoopt. Maar we laten ons daar niet door tegenhouden. Ondertussen leg ik aan ongeduldige burgers uit dat er nu een andere rechtspraak is dan vroeger. Via een accusatoir strafproces, waarbij de onschuld van alle partijen wordt verondersteld, wordt de waarheid naar boven gehaald. Ook dat vraagt tijd. Iedereen wéét natuurlijk dat Medina schuldig is. En eigenlijk leeft hij nu al als een gevangene: de samenleving heeft hem verworpen.
Weet u, een land komt niet in de problemen door systemen of modellen. De houding van de mensen, van politici en burgers: díé kan het doen wankelen. Daarom moeten we kansen creëren voor onze jongeren. Anders zetten we de poort naar drugs en misdaad wijd open.
Uw woorden ronken als die van een president. Ziet u zichzelf in 2018 al de opvolger worden van Peña Nieto?
Calderón: Ik denk erover na. Maar eerst wil ik in Nuevo León mijn beloftes waarmaken. Bovendien wil ik campagne voeren zonder overheidsgeld – de Mexicanen mogen hun centen niet verspild zien aan verkiezingen. De nieuwe president moet op een transparante manier winnen, met de steun van eerlijke en verantwoordelijke burgers. Alleen zo kunnen we Mexico echt veranderen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
