Een analyse van de moeizame Italiaanse regeringsvorming. ‘De markten en populariteitspeilingen hebben de partijen wakker geschud, maar Italië heeft miljarden en een deel van zijn vertrouwen op de markten verloren.’
Het Italiaans akkoord over de nieuwe lijst met ministers is het orgelpunt van een woelige vierdaagse, waarin politieke hoogspanning, tactisch bochtenwerk, plotwendingen en zenuwachtige financiële markten de aanblik boden van een chaotische vaudeville met goede afloop.
Voormalig formateur Giuseppe Conte werd donderdagavond op het Quirinale ontvangen met zijn lijst van ministers en kreeg groen licht van een zichtbaar opgeluchte president Mattarella. Maar het is nu al duidelijk dat niet hij maar Luigi Di Maio en Matteo Salvini de sterke mannen zijn van dit kabinet, klinkt het eensluidend in de Italiaanse pers.
De nieuwe minister van Economie en Financiën wordt niet Paolo Savona, waartegen president Sergio Mattarella zijn veto had uitgesproken, maar Giovanni Tria. Tria is hoogleraar Economie aan de Romeinse universiteit Tor Vergata en zou een gematigd pro-Europees profiel hebben. De eurokritische Savona krijgt de post van Europese Zaken. Voormalig formateur Giuseppe Conte wordt eerste minister, geflankeerd door de vicepremiers Luigi Di Maio (economische ontwikkeling en sociale zaken) en Matteo Salvini die minister van Binnenlandse Zaken wordt. Voor Buitenlandse zaken werd geopteerd voor de ervaren Enzo Moavero Milanesi, die al minister was in de regering van Mario Monti.
Een reconstructie
President Mattarella had zijn fiat al gegeven voor een ‘regering van verandering’ tussen de partijen van Luigi Di Maio en Matteo Salvini. Zondagavond sprak hij echter zijn veto uit tegen de mogelijke minister van Economie en Financiën, de erg eurokritische Paolo Savona. Zowel Di Maio als Salvini noemden dat veto een aanslag op de parlementaire democratie en trokken de stekker uit de regeringsvorming. Hun premier-formateur Giuseppe Conte leverde zijn opdracht in en ze eisten onmiddellijk vervroegde verkiezingen. Di Maio eiste op Facebook de afzetting van de president. Ook de sociaaldemocratische Partito Democratico (PD) bleek al vlug bereid om opnieuw naar de stembus te trekken. Het idee leefde bij de PD om met alle pro-Europese krachten één Republikeinse lijst te vormen. De drie partijen planden ook massale demonstraties op de ‘piazze’. Het beloofde een bijzonder woelige campagne te worden met de euro als inzet.
Bij de populistische regeringspartijen was de heftige marktreactie een wake-up call
Omdat de president de reactie van de financiële markten vreesde, gaf hij Carlo Cottarelli een voormalige IMF-topman, de opdracht om subito presto een zakenkabinet te vormen. Dat kalmeerde de markten aanvankelijk wat. Maar toen het de beleggers begon te dagen dat zo’n regering van technocraten nooit het vertrouwen zou krijgen van de M5S- en Lega-meerderheid en er sowieso dus toch nieuwe verkiezingen zouden komen met felle anti-Europese campagnes, begonnen ze twee dagen lang massaal Italiaanse staatsobligaties en aandelen te dumpen. De verkoopgolf breidde zich uit tot alle Europese beurzen en zelfs Wall Street. Dat riep herinneringen op aan de eurocrisis van 2011, die toenmalig premier Berlusconi tot aftreden dwong. Men vreesde toen voor het uiteenvallen van de eurozone. In de perceptie van de beleggers leek dat risico ook nu weer te stijgen, vooral omdat de anti-Europese stemming nooit eerder zo heftig was in Italië. Ook de vrees dat Italië andere Zuid-Europese landen zou besmetten, groeide. In Griekenland, Spanje en Portugal klom de rente fors.
EU-commissaris voor begroting Günter Oettinger gooide nog wat olie op het vuur door in een interview met Deutsche Welle te stellen dat de financiële markten Italiaanse kiezers wel zouden leren om af te zien van een stem te geven aan de populisten. Het leverde hem een forse terechtwijzing op van Donald Tusk, de voorzitter van de Europese Raad en van Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker. Oettinger excuseerde zich publiekelijk. Ook Pierre Moscovici, de eurocommissaris voor Economie en Financiën, begreep dat de anti-Europese gevoelens beter niet op de spits werden gedreven. Hij maande aan tot respect voor de democratie en voegde eraan toe dat ‘de politieke keuzes in Rome worden gemaakt, niet in Brussel’.
Hoe de markten en populariteitspeilingen de partijen wakker schudde
Bij de populistische regeringspartijen was de heftige marktreactie een wake-up call. De Nationale Bank, het ministerie van Financiën en de belangrijkste werkgeversorganisatie Confindustria waarschuwden voor een uittreding uit de eurozone en de gevolgen daarvan op de Italiaanse Financiën en Economie. Ze wezen de Lega en M5 op hun verantwoordelijkheid. Een heftige anti-Europese verkiezingscampagne kon nieuwe verkoopgolven op de markten triggeren.
Het zag ernaar uit dat de technocratenregering van Cottarelli nooit het vertrouwen van het parlement zou krijgen
Dinsdagavond maakte M5S-leider Luigi Di Maio een bocht van 180 graden. Terwijl hij had opgeroepen om massaal te demonstreren tegen de ondemocratische instellingen van de tweede republiek, zag hij in een peiling van maandag 28 mei zijn M5S fors zakken en de Lega pieken. De gemiste kans om een regering te vormen en zijn impulsieve aanval op de populaire Mattarella stootte op steeds meer kritiek en gemor in eigen rangen. ‘Di Maio heeft het verknoeid’, klonk het her en der. Uiteindelijk nam hij het besluit om de gesprekken met de Lega weer op gang te brengen
Intussen zag het ernaar uit dat de technocratenregering van Cottarelli nooit het vertrouwen van het parlement zou krijgen. Dat betekende dat de EU in een lidstaat zonder regering geen legitieme gesprekspartner zou hebben in Rome en dat bij een aanwakkerende financiële crisis ook de ECB die niet zou hebben. Even werd geopperd om Cottarrelli de kans te geven tot het najaar te regeren om de begroting op te stellen. In het nationaal belang zouden de tegenstemmers op het moment van de vertrouwensstemming dan het halfrond moeten verlaten. Maar ook dat plan was geen lang leven beschoren. Dat dreigende vacuüm was voor Mattarella de reden, aldus de Corriere della Sera, om woensdag opnieuw pogingen te ondernemen om de ‘Regering van de verandering’ nieuw leven in te blazen. De technocratenregering van Cottarelli werd even on hold gezet en Mattarella startte opnieuw informele gesprekken met Luigi Di Maio en Matteo Salvini.
De benarde toestand van de Italiaanse staatsfinanciën
Italië heeft 2.300 miljard euro schulden, 132 procent van zijn bbp. Door die enorme schuld is de kredietwaardigheid van het land bijzonder laag. Bij de belangrijkste rating agentschappen varieert de quotering van Italiaanse staatsobligaties van BBB (Fitch en Standard & Poor’s) tot Baa2 (Moody’s). Dat is net iets hoger dan rommelobligaties. Zakt de quotering naar die status, dan raakt Italië zijn obligaties zelfs niet meer kwijt aan de Europese Centrale Bank (ECB)
Momenteel heeft de ECB voor 340 miljard euro Italiaanse staatsobligaties in zijn bezit, die ze heeft opgekocht in het kader van haar kwantitatieve easing programma om de te lage inflatie aan te zwengelen. Die aankopen van staatsobligaties inde verschillende landen van de eurozone bedragen vandaag nog 30 miljard euro maandelijks volgens een vaste verdeelsleutel tussen de eurolanden en dat tot september. Dan wordt het opkoopprogramma herbekeken. Dat verklaart waarom obligatiebeleggers zo wantrouwig staan tegenover een regering die zich niet lijkt te zullen storen aan de Europese begrotingsregels. Nu de politieke instabiliteit is geweken, kan een ontsporende begroting en spanningen met de EU voor nieuwe turbulentie zorgen.
Nog eens 750 miljard van de staatsobligaties is in handen van Italiaanse banken en verzekeraars. Daalt de koers van die obligaties in waarde en stijgt de rente dan verkleint ook de kapitaalbuffer op hun balans. Daarom zakt de koers van de bank- en verzekeringsaandelen zo fors bij de daling van de koers van de staatsobligaties
Lega-leider Matteo Salvini, die het meest onverzettelijk was geweest in zijn verdediging van Paolo Savona, wilde eerst van geen toegevingen weten. De gunstige opiniepeilingen en de anti-Europese stemming in het land boden hem het comfort dat hij na de verkiezingen zowel met M5S kon regeren of met zijn centrum-rechtse alliantie, die in de peiling op maandag boven 40 procent uitkwam, de drempel die volstond om alleen te regeren.
Waartoe heeft die onverzettelijkheid van Di Maio en Salvini gediend?
Inmiddels had hij ook een akkoord op zak met de kleine post-fascistische Fratelli d’Italia van Georgia Meloni om een regering Lega-M5S te steunen. Meloni hoopte met haar forse U-bocht een plaats in de regering te krijgen. Enkele dagen eerder was ze zelfs niet bereid om de ‘Regering van de Verandering’ het vertrouwen te geven. Toen Di Maio op de proppen kwam met het voorstel om de gecontesteerde Savona op een andere ministerpost te plaatsen, bleek Salvini ineens weer bereid om te onderhandelen. Want ook al wist hij zijn meerderheid door de verkiezingen te vergroten, in welke staat zou hij Italië erven na maanden onzekerheid en nieuwe turbulentie op de financiële markten ?
Waarom nu pas?
Donderdagmorgen trok Di Maio zelfverzekerd naar de onderhandelingen met de Lega in het parlementsgebouw van Montecitorio met in zijn tas de resultaten van twee opiniepeilingen van 31 mei, die een heel ander beeld toonden. In die peilingen van de bureaus Euromedia en Piepoli bleek dat niet de Lega, maar Cinque Stelle met respectievelijk 41 en 43% van de kiesintenties boven de drempel van 40 procent uitkwamen om alleen te regeren. Centrum-rechts bleef steken op 37,6 en 35 procent. Middenin de onderhandelingen op het Montecitorio lieten Di Maio en Salvini Giuseppe Conte overkomen die op dat ogenblik al weer aan het doceren was aan de rechtsfaculteit in Firenze. Een laatste netelige kwestie was de toetreding van Fratelli d’Italia tot de regering. Om de meerderheid te versterken, die vooral krap is in de senaat, wilde Salvini hen in de regering binnenloodsen, maar dat stuitte op het veto van Di Maio. Er werd afgesproken dat FdI de regering alleen extern zou steunen over wetsontwerpen waarmee ze het eens was.
Na vier uur onderhandelen was het akkoord rond en kon Conte met een nieuwe lijst ministers naar het Quirinale trekken en gaf Cottarelli zijn opdracht als formateur van een zakenkabinet terug aan de president. Vrijdag om 16 uur zou Conte zijn regering laten inzweren. De vraag blijft waarom dat allemaal zondagavond al niet kon gebeuren, vraagt La Repubblica zich af. Waartoe heeft die onverzettelijkheid van Di Maio en Salvini gediend? Italië heeft niet alleen miljarden, maar ook een deel van zijn vertrouwen op de markten verloren en een partij heeft tot de afzetting van de president opgeroepen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
