Voormalig premier Matteo Renzi van Italië heeft zijn vertrek uit de centrumlinkse Partito Democratico (PD) aangekondigd. Hij leidde die partij zelf ook vijf jaar lang, maar vormt nu een autonome groep in het parlement. Wordt Renzi de Emmanuel Macron van Italië?
De groep Italia Viva van Renzi krijgt 25 parlementairen en 15 senatoren, verklaarde Renzi in het Rai-programma ‘Porta a Porta’. Deze ‘Renziani’ zullen wel blijven deel uitmaken van de huidige meerderheid van de Vijfsterrenbeweging en de PD en de regering van Giuseppe Conte blijven steunen, zo beloofde Renzi.
In de Kamer heeft de coalitie 25 zetels op overschot, maar in de senaat bedraagt de marge slechts 9 zetels. Als Renzi wil kan hij de meerderheid dus wel onder druk zetten. Opvallend, aldus Davide Vampa, specialist internationale politiek aan de Aston Universiteit van Birmingham, is dat slechts een deel van de Renziani uit de PD hem zijn gevolgd. De huidige minister van landbouw, Teresa Bellanova heeft dat wel gedaan, maar de minister van Defensie Lorenzo Guerini niet en Dario Nardello, die hem opvolgde als burgemeester van Firenze al evenmin.
Volgens Il Corriere della Sera waren er minstens 60 Renziani in de kamer en 35 à 40 in de senaat. Dat Renzi de regering Conte zal blijven steunen, durft Vampa in twijfel trekken: ‘Conte moet voortaan rekening houden met drie in plaats van met twee partijen. Ik ben ervan overtuigd dat Renzi de rol zal spelen van een aparte stakeholder in de regering die zal proberen een rol te spelen in de dynamiek binnen de meerderheid.’
Premier Conte zelf vindt vooral de timing van de operatie verdacht. De regering, die Renzi trouwens zelf heeft gelanceerd, had veel meer garanties op duurzaamheid en levensvatbaarheid geboden, had hij zijn vertrek uit zijn partij voor de regeringsvorming aangekondigd, aldus de eersteminister.
Renzi, de hervormer
Renzi is een van oorsprong progressieve christendemocraat die behoorde tot La Margherita, de partij die met de socialistische partij in 2007 de overkoepelende Partito Democratico vormde. Binnen die partij maakte hij een stormachtige carrière. In 2013 won hij de voorzittersverkiezingen. Door zijn directe en weinig diplomatische aanpak maakte hij veel vijanden, vooral toen hij zich probeerde te ontdoen van het oude partij-establishment, aldus Vampa.
In 2014 werd hij al op 39-jarige leeftijd premier nadat hij het partijbestuur zijn voorganger en partijgenoot Enrico Letta liet wegstemmen. Al even moeilijk te verteren voor de syndicale linkervleugel van de PD was zijn omstreden Jobs Act, waarmee hij de arbeidsmarkt flexibeler en bedrijfsvriendelijker maakte. Daarna wilde hij ook nog eens de bezem halen door het inefficiënte en trage tweekamersysteem en de senaat hervormen. Hij organiseerde er een referendum over en verbond overmoedig zijn lot als premier aan de uitslag. Zijn hervorming werd echter weggestemd, waardoor hij tot aftreden werd gedwongen en de fakkel moest doorgeven aan partijgenoot Paolo Gentiloni. In maart 2018 verloor hij ten slotte met zijn PD ook nog eens de parlementsverkiezingen en zette een stap terug als partijvoorzitter.
Renzi zet Salvini een hak
Na een tijdje uit de schijnwerpers te zijn gebleven, kwam Renzi in augustus dit jaar weer op het voorplan met een verrassend voorstel om de vervroegde verkiezingen te vermijden die Lega-leider en minister van Binnenlandse Zaken Matteo Salvini had uitgelokt. Hij stelde voor dat de PD samen met de aartsrivalen van de Vijfsterrenbeweging een regering zou vormen in het nationale belang. Die regering moest onmiddellijk beginnen met een begrotingsopmaak en de automatische BTW-verhoging tegenhouden die op 1 januari van kracht zou worden. Op langere termijn moest ze een dam opwerpen tegen het klimaat van haat en onverdraagzaamheid dat Salvini had gecreëerd en tegen het anti-Europese soevereinisme waarmee Salvini Italië in Europa had geïsoleerd, zei hij.
De krampachtige zoektocht naar de eenheid als hoogste goed is meer een rem dan een zegen.
Renzi vond al snel gehoor bij de Vijfsterrenbeweging en haar charismatische stichter Beppe Grillo. En hoewel PD-voorzitter Nicola Zingaretti aanvankelijk voor verkiezingen pleitte, draaide ook hij bij. Renzi sloeg hierbij twee vliegen in een klap. Zo belette hij ook dat zijn ruime fractie in het parlement opeens veel kleiner werd. Onder Zingaretti had Renzi’s fractie namelijk bij vervroegde verkiezingen ongetwijfeld minder verkiesbare kandidaten gekregen.
Zijn initiatief werd een succes. Giuseppe Conte kon op 5 september een regering voorstellen, waarin de PD de helft min één van de ministerportefeuilles leverde, waaronder die van Financiën (Roberto Gualtieri), Cultuur (Dario Franceschini) en Defensie (Lorenzo Guerini), terwijl voormalig premier Paolo Gentiloni Eurocommissaris van Economie werd.
Persoonlijke vetes binnen de PD
In een interview met La Repubblica legt Renzi uit dat hij de PD heeft verlaten omdat ze een toekomstvisie mist. Ze is een verzameling stromingen en ‘de krampachtige zoektocht naar de eenheid als hoogste goed is meer een rem dan een zegen’, luidt zijn verdict. Met zijn vertrek en dat van zijn meer dan gehalveerde fractie wordt de taak van Zingaretti, waartegen hij naar eigen zeggen overigens geen enkele wrok koestert, eenvoudiger, voegt hij eraan toe.
Maar in Porta a Porta op Rai 1 noemt hij de PD, die hij zelf 5 jaar heeft geleid, al ‘een twintigste-eeuwse partij, die niet meer functioneert’. Voor hem blijft vandaag de strijd tegen het populisme van de Lega zijn grootste uitdaging en hij is ervan overtuigd dat hij dat beter kan buiten de PD.
Wat volgens Vampa ook meespeelt is dat zijn rivalen van weleer – oud-voorzitter Pierluigi Bersani, oud-senaatsvoorzitter Pietro Grasso, die zich in 2017 afscheurden met de partij Liberali e Uguali, uit onvrede met Renzi’s partijleiderschap – wellicht naar de PD terugkeren nu Zingaretti de teugels in handen heeft. Vampa: ‘Renzi’s beslissing is niet zozeer het gevolg van programmatorische meningsverschillen, maar veeleer van een vete tussen personen. Met tal van PD-kopstukken kan hij niet meer samen door eenzelfde deur.’
Een Republique en Marche op zijn Italiaans?
Mogelijk volgt een groot deel van de Renziani hem niet, omdat ze ook rekening houden met een andere optie, aldus Davide Vampa. ‘Renzi zou contacten onderhouden met politici van Forza Italia en er zou een project voor een centristische partij worden uitgedokterd dat ook centrumrechtse liberalen uit Forza Italia moet aantrekken. Op die manier zou Renzi ook stemmen wegtrekken van centrumrechtse kiezers die Salvini niet lusten. En dat zou een goede zaak zijn voor de huidige coalitie.’
Renzi’s beslissing is niet zozeer het gevolg van programmatorische meningsverschillen, maar veeleer van een vete tussen personen.
‘Volgens opiniepeilers zou een partij geleid door Renzi goed zijn voor 5 à 8% van het electoraat, maar opiniepeilers slaan wel vaker de bal mis met nieuwe partijen’, zegt Vampa. Onwillekeurig dringt de vergelijking zich op met Emmanuel Macron die in Frankrijk ‘La République en Marche’ op de sporen zette. Aanvankelijk verliet Macron de PS samen met een aantal gematigde socialisten en wist pas later ook politici uit het rechtse spectrum aan te trekken.
Maar het is duidelijk dat Renzi’s ‘Italia Viva’ niet de omvang en de dynamiek van LREM heeft. Evenmin is er van een implosie van de PD sprake zoals dat bij de Franse Parti Socialiste indertijd het geval was. En Renzi is lang niet meer de rijzende ster die Macron in 2017 was.
Electorale vooruitzichten
De volgende electorale test voor de regering Conte vormen de regionale verkiezingen in Umbria op 27 oktober en later in Emilia Romagna. De PD stuurt aan op regionale coalities met de Vijfsterrenbeweging, maar voorlopig is er nog geen akkoord. Renzi wil met zijn groep nog niet deelnemen aan de regionale verkiezingen, maar individuele kandidaten mogen van hem de PD steunen op zogenaamde ‘burgerlijsten’.
Voor de volgende parlementsverkiezingen (in 2023 of vervroegd) wil de Vijfsterrenbeweging het aantal parlementsleden terugbrengen van 630 naar 400 en het aantal senatoren van 315 naar 200. Het huidige kiessysteem dat dateert uit 2017, het zogenaamde Rosatellum bis, wijst 61 procent van de verkozenen in het parlement en de senaat proportioneel aan en 37 procent via een meerderheidsstelsel (first past the post, één verkozene per district).
Vampa benadrukt dat de keuze van het kiessysteem doorslaggevend kan zijn: ‘Met het huidige systeem en met de huidige peilingresultaten hangt alles ervan af of de Vijfsterrenbeweging en de PD een coalitie vormen of niet. Met een meerderheidsstelsel behaalt de Lega de meerderheid. Met een proportioneel systeem, dat de PD wil invoeren, wordt het resultaat minder voorspelbaar.’ Maar de PD wil ook een kiesdrempel van vijf procent en dan dreigt Renzi met zijn ‘Italia viva’ daaronder te belanden. Dat is alvast al een eerste PD-voorstel dat niet de steun van Renzi zal krijgen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
