Israëlische historica Fania Oz-Salzberger: ‘Israël voert een lelijke en vuile oorlog in Gaza, maar geen genocide’

Netanyahu’s ‘staatsgreep’ baart Fania Oz-Salzberger grote zorgen. De Gaza-oorlog is ‘lelijk en vuil’ maar nodig, vindt de schrijfster, die boycots hekelt. ‘Ik hoop oprecht hoop dat de internationale gerechtelijke onderzoeken uiteindelijk zullen uitwijzen dat dit geen genocide is.’

Op de vraag hoe het met haar gaat, antwoordt historica en schrijfster Fania Oz-Salzberger (64) dat ze het persoonlijke van het politieke moet scheiden, zoals iedere Israëliër die deze vraag vandaag de dag beantwoordt.

Israël moet nog steeds bekomen van het trauma van 7 oktober 2023, de kwelling van de 59 overgebleven gijzelaars in het tunnelnetwerk van Hamas, en de brute oorlog in Gaza. Tegelijk maken veel Israëliërs, onder wie Oz-Salzberger, zich grote zorgen over wat zij zien als een staatsgreep van premier Benjamin Netanyahu, die probeert de rechterlijke macht te ontwapenen en de Israëlische democratie te ondermijnen. 

Progressief activisme zit in de familie Oz-Salzberger. Haar vader, de gevierde romanschrijver Amos Oz, was een fervent voorstander van een vreedzame twee­statenoplossing, haar zoon begon de studentenbeweging die op straat protesteert tegen de regering. De volgende generatie is al onderweg: ze verwacht grootmoeder te worden. Dus ja, op persoonlijk vlak gaat het uitstekend. Maar in wat voor ­wereld zal haar kleinkind opgroeien? 

Israël zit in een ernstige politieke crisis. U schreef op X dat het land in een ‘worstcase­scenario’ is terechtgekomen. Wat veranderde er afgelopen weken in negatieve zin?

Fania Oz-Salzberger: ‘Het drama nadert zijn hoogtepunt. We komen heel dicht bij de constitutionele botsing die we verwachten sinds ­Netanyahu meer dan twee jaar geleden werd herkozen. Het is een combinatie van hypernationalisme, corruptie en een regering die vastbesloten is om de Israëlische democratie over te nemen. Netanyahu hanteert het draaiboek van Viktor Orbán en Donald Trump. Al voor 7 oktober kon je zien dat de extreemste kolonisten de Westelijke Jordaanoever overnamen. Natuurlijk maakte de oorlog de situatie veel erger.

‘Het einddoel van deze staatsgreep? De Israëlische democratie afbreken, elke controle uitschakelen, de rechterlijke macht monddood maken en alle waakhonden ontslaan. Vorige maand ontsloeg Netanyahu het hoofd van de geheime dienst Ronen Bar, de week erop was procureur-generaal Gali Baharav-Miara aan de beurt. Daarnaast willen ze zich ontdoen van de meeste Arabische Palestijnen die “tussen de rivier en de zee” wonen. Te beginnen met Gaza en de Westelijke Jordaanoever, maar uiteindelijk willen ze ook de burgerrechten van Arabieren in Israël zelf inperken. 

‘Voor Netanyahu persoonlijk gaat het natuurlijk om pure corruptie. Zijn einddoel is om aan de macht te blijven, omdat er drie rechtszaken tegen hem zijn aangespannen.’

Hoe ziet u de diverse facties in Netanyahu’s coalitie en hoe ze de democratie bedreigen?

Oz-Salzberger: ‘Er zijn drie hoofdgroepen. De eerste zijn de “bibisten”, de sekte van Netanyahu. Het enige wat zij willen, is dat hij aan de macht blijft, wat er ook gebeurt. De tweede groep zijn de ultranationalisten die de Gazastrook en de Westelijke Jordaanoever willen overnemen, zoveel mogelijk Palestijnen willen verdrijven en uiteindelijk ook de rechten van Arabische burgers willen ontnemen, waaronder het recht om zich verkiesbaar te stellen in de Knesset.’ 

‘De derde groep is eigenlijk totaal niet geïnteresseerd in dit soort politiek. Dit zijn de ultraorthodox­­en, en zij vormen de spil die de coalitie bij elkaar houdt. Zij willen enkel veel geld voor hun eigen gesloten samenlevingen, geen verplicht curriculum op hun scholen en vrijstelling van militaire dienstplicht. De ultraorthodoxen zijn uitgegroeid tot bijna 20 procent van de bevolking en houden Netanyahu nu aan de macht.’

Hoe machtig zijn de massa’s die op straat demonstreren? U slaagde er diverse keren in Netanyahu te doen terugkrabbelen, bij zijn eerdere pogingen om defensieminister Yoav Gallant te ontslaan en de rechterlijke macht te muilkorven. In de Verenigde Staten en Hongarije zien we zulke massademonstraties niet, ondanks de overeenkomsten. Is het maatschappelijk middenveld sterker in Israël?

Oz-Salzberger: ‘Israël heeft misschien wel het sterkste maatschappelijk middenveld ter wereld. Dat betekent niet dat we gaan winnen, maar het is indrukwekkend. In het Vietnam-tijdperk waren er in de Verenig­­de Staten wel van die enorme massademonstraties. Misschien heb je een soort kantelpunt nodig. Wellicht leunt Polen nog het dichtst tegen ons aan. Dat land slaag­­de er uiteindelijk in zijn antidemocratische regering weg te stemmen en een democratische politieke cultuur te hervatten.’

‘Een grote meerderheid van de Israëlische academische wereld, misschien wel tweederde, staat volledig achter het protest en neemt eraan deel. Hetzelfde geldt voor de juridische sector en voor high-tech-professionals.’

Sommige mensen beweren dat Israël niet langer een liberale democratie is. Bent u het daarmee eens?

Oz-Salzberger: ‘Nee, Israël is nog steeds een liberale democratie. Maar wel een worstelende, wanhopige en gebrekkige democratie.’

Talrijke gerespecteerde ngo’s en internationale organisaties, zoals Amnesty International, Human Rights Watch, Artsen zonder Grenzen en de Verenigde Naties, beschuldigen Israël van genocide. Hoe kunnen ze ­allemaal ongelijk hebben? Ze zijn toch niet allemaal antisemitisch?

Oz-Salzberger: ‘Israël voert een lelijke en vuile oorlog in Gaza, maar geen genocide en hopelijk ook geen etnische zuivering, tenzij Trump de verschillende partijen daartoe zal dwingen. Ik weet persoonlijk van vele pogingen van het leger om de burgerbevolking te waarschuwen voor nakende aanvallen. Er zijn schrijnende gevallen van mishandeling en tragische fouten, zelfs oorlogsmisdaden, maar elke oorlog kent fouten en oorlogsmisdaden. Kijk maar naar de Amerikaanse oorlogen in Afghanistan en Irak, waar meer burgers omkwamen per strijder. 

‘Het enige wat ik wil zeggen, is dat ik oprecht hoop dat de internationale gerechtelijke onderzoeken uiteindelijk zullen uitwijzen dat dit geen genocide is. Ik hoop dat we vanuit dit dieptepunt in onze morele geschiedenis zullen opstaan en dat we zullen heropbouwen, samen met de Palestijnen.’

Hoeveel verantwoordelijkheid draagt de regering-Netanyahu voor de verwoesting en het lijden in Gaza? Had een andere regering de gijzelaars eerder teruggebracht, Hamas sneller verslagen en minder burgerslachtoffers gemaakt?

Oz-Salzberger: ‘Ik was woedend op de regering na 7 oktober, en in het begin waren we allemaal diep geschokt. Toch realiseerde ik me vanaf het begin dat er een oorlog moest komen tegen Hamas, dat moet worden verslagen en verdreven uit de ­Gazastrook. Niet alleen in het belang van Israël, maar ook in het belang van de ­Palestijnen en de kans op vrede in Midden-Oosten.’ 

‘Maar ik moet eerlijk zijn. Elke andere Israëlische premier, van Menachem Begin en Yitzhak Shamir tot Ehud Olmert, zou deze oorlog anders hebben gevoerd en zou zich hebben geconcentreerd op het welzijn van de staat Israël, zowel civiel als militair. Benjamin Netanyahu doet het op de slechtst mogelijke manier, want hij is maar op één doel uit: aan de macht blijven. Hij moet de extreemrechtse partners in zijn coalitie houden, omdat er anders verkiezingen komen – zijn ergste nachtmerrie, hij kan dan zelfs in de gevangenis belanden vanwege de drie corruptiezaken. 

‘Kijk, ik heb ook mijn bedenkingen en kritiek op onze oorlogsvoering, daarom protesteren we op straat. Maar ik kan mijn leger niet kiezen. Ik heb deze oorlog niet gekozen. Hamas heeft ervoor gekozen, en Hamas moet worden verslagen.’ 

U zei dat veel academici betrokken zijn bij de protesten. Zoals u weet, is er een groeiende campagne in Europa om Israël te boycotten. Mijn eigen Universiteit Gent besloot alle banden met Israëlische universiteiten te verbreken. Hoe reageert u, als progressieve Israëliër, op deze boycots?

Oz-Salzberger: ‘Dat is een goede vraag, ik heb het zelf gezien en gevoeld. In september was ik op een academische conferentie in Kaapstad. We moesten heel snel en dringend verhuizen naar een geheime locatie, omdat er mensenmassa’s tegen ons demonstreerden.’ 

‘Een van de mooiste romans van mijn vader is Een volmaakte vrede, over een voormalige kibboetsnik-soldaat die een andere manier zoekt om zijn menselijkheid uit te drukken. Er zou een off-Broadway-show komen in februari 2024, ge­baseerd op de roman. We waren uitge­nodigd voor de première en het gala in Man­­­­hattan, maar de hele productie werd geannuleerd. De acteurs waren te bang om te worden geassocieerd met iets Israëlisch.’

Hoe verklaart u dat de oproepen tot boycot voornamelijk van links komen, uw eigen politieke stam? Voelt u zich verraden?

Oz-Salzberger: ‘Mijn trouwste vrienden in deze catastrofe zijn mensen van oud links: de sociaal-democraten en humanisten. Maar een ander deel van links, dat welig tiert op sociale media, komt voort uit het postmodernisme en extreme postkolonialisme. Dat stelt niet alleen dat imperialisme of kolonialisme onrechtvaardig zijn, maar ook dat Israël zelf een kolonialistische staat is, terwijl de VN en de internationale gemeenschap die al in 1947 wettelijk goedkeurden. Van hen mogen de moordenaars en verkrachters van Hamas het bloed vergieten van de Joodse inwoners van Israël, omdat we het hebben verdiend, omdat we kolonisten zijn op gestolen land.’

‘Veel jongeren willen marcheren onder spandoeken met simplistische leuzen als “Free Palestine” en “From the river to the sea”, die elke context ontberen. Een tweestatenoplossing is daarentegen als een complexe vlag, die historisch begrip en compromisbereidheid vereist. 

‘Tegen de anti-Israël-studenten in het Westen zou ik willen zeggen: als je niet overtuigd bent door mijn wens om complexiteit te erkennen en compromissen te sluiten, dan zal je het deksel op de neus krijgen. Trumps herverkiezing is een direct gevolg van de extreme wokecultuur. Of je marcheert onder je simpele spandoeken en voelt je heel deugdzaam, of je maakt je handen vuil en probeert een echte oplossing uit te werken.’

Dat die kleine groep activisten marcheert onder simplistische leuzen is één ding. Maar wat zou u zeggen tegen de rectoren die zwichten voor hun eisen?

Oz-Salzberger: ‘Uw rector en veel mensen zoals hij, die ouder en wijzer zouden moeten zijn, bezondigen zich aan intellectuele luiheid. Als ik jullie rector recht in de ogen kon kijken en hem rechtstreeks zou aanspreken – wij Israëliërs zijn niet erg beleefde mensen – dan zou ik hem vragen: waar zijn jullie in godsnaam mee bezig? Door de Universiteit van Haifa te boycotten, waar ik zelf lesgeef, boycot u al onze Arabisch-Israëlische, Palestijnse en Bedoeïense studenten, die een kwart van onze studenten uitmaken, meer dan hun aandeel in onze populatie. Jullie straffen een zeer groot aantal Arabische professoren en onderzoekers. Jullie boycotten onze geweldige rector Mouna Maroun, een Arabische christen. 

‘Als ik mijn zaal binnenloop waar ik politieke filosofie ­doceer, zijn er onder die 150 jonge mannen en vrouwen 30 of 40 Arabieren. Uw rector straft al deze jonge mensen.’

De noodzaak tot een boycot wordt vaak ­onderbouwd met het werk van de Joods-­Israëlische academicus Maya Wind. In haar boek Towers of Ivory and Steel documenteert ze de medeplichtigheid van Israëlische universiteiten aan de bezetting, en hun ­samenwerking met de Israëlische strijdkrachten. Er zijn andere prominente anti­zionistische Joodse academici zoals Ilan Pappé en Norman Finkelstein. Hoe kijkt u naar deze auteurs?

Oz-Salzberger: ‘Natuurlijk zijn er antizionistische ­Joden, want er zijn anti-alles-Joden. Je begrijpt de Joodse cultuur totaal verkeerd als je denkt dat wij niet het volledige spectrum van ideeën bestrijken tussen [Trumps schoonzoon] Jared Kushner en [de linkse Amerikaanse Senator] Bernie Sanders.’ 

‘Ik zie deze auteurs niet als een soort verraders. Maar zelfs als je Joods bent, vrees ik dat het nog steeds antisemitisch is om te verkondigen dat de enige staat ter wereld met een Joodse meerderheid ­illegitiem is en moet worden ontmanteld. Ze creëren een van de meest afschuwelijke dubbele standaarden in de moderne geschiedenis.’