Na de nipte goedkeuring van een controversiële justitiewet in het Israëlische parlement de Knesset, werd er massaal betoogd in het land. Vele manifestanten waren tot tranen toe bewogen omdat ze vrezen dat hun democratie existentieel onderuitgehaald wordt. Vandaag, dinsdag, worden er stakingen en boycots georganiseerd. In de VS noemde president Biden de stemming ‘teleurstellend’.
De wet, die de steun kreeg van 64 van de 120 parlementsleden, komt er na 7 maanden van massaprotesten. Ze wordt beschouwd als een eerste etappe in een brede justitiehervorming die de regering-Netanyahu wil doorvoeren.
In die eerste etappe wordt het Hooggerechtshof de mogelijkheid ontnomen om beslissingen van de regering te beoordelen en tegen te houden op basis van redelijkheid. Premier Benjamin Netanyahu, die tijdens het weekend een pacemaker kreeg ingeplant, noemde de maatregel nodig om buitensporige inmenging van de rechterlijke macht op basis van het subjectieve begrip ‘redelijkheid’ te voorkomen.
Maar een breed deel van de bevolking – en volgens peilingen een ruime meerderheid – was tegen die ingreep gekant. De redenering is simpel. In de woorden van de Israëlische historicus en succesauteur Yuval Noah Harari: ‘Israël heeft geen grondwet, geen senaat, noch andere vormen van controle op de macht van de regering behalve één: het Hooggerechtshof’. De wetswijziging, aldus Harari in een opiniestuk voor The Financial Times dat aan de vooravond van de beslissing verscheen, is de eerste stap in de richting van ‘onbeperkte macht’ voor de uitvoerende macht.
(lees verder onder de preview)
‘De afgelopen decennia’, stelt Harari, ‘heeft premier Netanyahu campagne gevoerd om Iran te beletten kernwapens te verwerven. Hij waarschuwde de wereld over de gevaren van een fundamentalistisch regime met nucleaire mogelijkheden. Nu probeert Netanyahu exact zo’n regime te vestigen in Israël. Dat zou het vuur aan de lont kunnen steken in het hele Midden-Oosten en gevolgen hebben die ver buiten de regio strekken. Het zou ontzettend dom zijn van Israël om zoiets te doen, maar zoals we leerden uit de Russische invasie in Oekraïne: we mogen nooit menselijke domheid onderschatten. Het is een van de grootste krachten in de geschiedenis.’
David Horovitz, oprichter en CEO van The Times of Israel, formuleerde het anders: ‘Alleen een regering die erop uit is het onredelijke te doen, zou in actie schieten zodat rechters niet langer in staat zijn de redelijkheid van haar beslissingen te onderzoeken’.
‘We vechten niet voor een dictatuur’
Volgens een ooggetuigenverslag in de Franse krant Le Monde zouden sommige manifestanten nog wel die ene ingreep rond redelijkheid kunnen accepteren. Maar ze beseffen dat, op basis van uitspraken van ministers in het kabinet-Netanyahu, het niet bij die ene aanpassing zal blijven. De ene minister wil sjorren aan de selectieprocedure voor rechters, de andere wil ronduit naar believen rechters kunnen vervangen.
En er is meer.
Harari in The Financial Times: ‘Leden van Netanyahu’s regering hebben al hun intenties onthuld om wetten te stemmen en maatregelen uit te vaardigen die discrimineren tegen Arabische mensen, vrouwen, lgbtq+-mensen en seculieren. Eens het Hooggerechtshof uit de weg is, kan niets hen nog stoppen. Onder dergelijke omstandigheden kan de regering toekomstige verkiezingen vervalsen’.
De titel van het artikel van Harari: ‘De Israëlische democratie vecht voor haar leven’.
Het opiniestuk van Horovitz ging onder de titel: ‘Netanyahu voert Israël naar de afgrond’.
En dus is er massaal en breed verzet gemobiliseerd, dat gaat van lgbtq+-groepen tot de Mossad en de legerleiding. Artsen hebben uit protest voor vandaag, 25 juli 2023, een 24 urenstaking aangekondigd. Harari schrijft dat investeerders hun handen van Israël aftrekken. Naar schatting 12.000 reservisten zullen zich niet langer aanmelden voor legertaken als ze daartoe opgeroepen worden, wat de paraatheid van de troepen, en met name de luchtmacht, in het gedrang brengt. ’We vechten niet voor een dictatuur’, is de slagzin waar de reservisten zich achter scharen.
Oppositieleider Yair Lapid riep de reservisten op hun boycot uit te stellen tot… het Hooggerechtshof zich heeft kunnen uitspreken over de wetswijziging.
‘Een groep nullen en ultranationalisten’
De massale protesten gaan niet over één wet, het is een existentiële crisis, die ook vanuit de VS met argusogen wordt gevolgd.
Getuige daarvan een opiniestuk van columnist Thomas Friedman, dat op 11 juli in The New York Times verscheen. Friedman, die tot in zijn diepste vezels pro-Israël is, of toch proseculier Israël, en die in het verleden onder meer de Israëlische invallen in Libanon verdedigde, schreef een scheldtirade aan Netanyahu en zijn extreem kabinet (extreemrechts, extreem religieus). Hij had het over ‘onuitgegeven radicaal gedrag – onder het mom van een “hervorming” van justitie, dat onze gemeenschappelijke belangen met Israël ondermijnt’.
‘VS-diplomaten die te maken hadden met Netanyahu zijn geshockeerd’, aldus Friedman. Ze zijn van hun melk door de transformatie van de premier, die ooit werd beschouwd als iemand die, in de woorden van Friedman, voorzichtigheid, intelligentie en politieke behendigheid combineerde. ‘Ze vinden het moeilijk te geloven dat Bibi zich bij de neus zou laten nemen door figuren als Itamar Ben-Gvir (de extreemrechtse minister van Nationale Veiligheid, red.), dat hij Israëls verhouding met de VS zou riskeren en zelfs EEN BURGEROORLOG IN ISRAËL ZOU RISKEREN, gewoon om aan de macht te blijven met een groep nullen en ultranationalisten. Maar het is wat het is, en het is verfoeilijk.’ De hoofdletters zijn door Friedman geïntroduceerd.
De zogenaamde hervorming van justitie, aldus Friedman, ‘heeft alles te maken met een pure machtsgreep door elk segment van Netanyahu’s coalitie. De Joodse kolonisten willen het Hooggerechtshof uit de weg zodat ze over de hele Westelijke Jordaanoever nederzettingen kunnen bouwen en Palestijns land kunnen aanslaan. De ultra-orthodoxen willen het Hooggerechtshof uit de weg zodat niemand hun zonen kan vertellen dat ze militaire dienst moeten verrichten, of hun scholen kan opleggen Engels, wiskunde, wetenschappen en democratische waarden te onderwijzen. En Netanyahu wil het hof uit de weg zodat hij om het even wie op sleutelposities kan benoemen’.
Zo stelde Nethanyahu de ultra-orthodoxe leider Aryeh Deri aan tot vicepremier en minister van Binnenlandse Zaken. Deri zou vervolgens na 2 jaar minister van Financiën worden. Deri heeft in de gevangenis gezeten en is tot drie keer toe veroordeeld voor belastingontduiking en het aanvaarden van smeergeld. Het Hooggerechtshof vond zijn benoeming in het kabinet met 10 stemmen tegen 1 ‘extreem onredelijk’. Deri moest daarom in januari van dit jaar aftreden.
Netanyahu wordt natuurlijk zelf ook vervolgd wegens corruptie.
De zogenaamde hervorming, laat Friedman ook weten, gebeurt zonder voorafgaande studie naar de gevolgen, zoals het in een klassieke democratie zou gaan.
Een week nadat zijn column verscheen, werd Friedman naar het Witte Huis gehaald. President Biden wilde zijn zegje doen over de zaak, wat op zich niet evident is. Staatshoofden bemoeien zich doorgaans niet openlijk met de interne politiek van bevriende naties. Maar de VS-president wilde zijn ‘respect’ voor de demonstraties betuigen die volgens hem de ‘levenskracht van de Israëlische democratie’ tonen. Biden riep de Israëlische regering op om de tijd te nemen om een compromis te vinden. Die woorden waren bijna een doorslag van wat de huidige Israëlische president Isaac Herzog voorstaat, of wat Harari schreef. Een regering met een flinterdunne meerderheid mag een dergelijke wijziging van het systeem niet aan de minderheid/minderheden opleggen. Biden hield het niet bij Friedman. De justitiewet ‘leidt tot meer verdeeldheid, niet minder’, liet de president ook aan nieuwssite Axios weten.
De regering denkt dat democratie een dictatuur is van de meerderheid, waarbij degenen die de verkiezingen winnen onbeperkte macht toegekend krijgen.
Netanyahu ziet dat anders. Voor hem heeft de meerderheid in het parlement gesproken. Een lid van zijn kabinet zei dat de regering niet kon zwichten voor druk van het leger, of van de reservisten. Zijn opsomming zou nog een tijdje kunnen doorgaan: hij kan niet zwichten voor de Arabische bevolking, voor vrouwen, die bang zijn voor de regels die ultra-orthodoxen in petto hebben, voor artsen, de lgbtq+-gemeentschap…
Harari in The Financial Times: ‘Zoals andere autoritaire krachten snapt de Israëlische regering niet wat democratie betekent. Ze denkt dat democratie een dictatuur is van de meerderheid, waarbij degenen die de verkiezingen winnen onbeperkte macht toegekend krijgen’.
Twee staten versus annexatie
Wordt dit een keerpunt in de verhoudingen tussen de VS en Israël? Misschien een keerpunt in de relaties tussen Netanyahu en Biden. De regering-Biden had vorige week schoorvoetend aangekondigd dat er (eindelijk) een ontmoeting komt tussen de twee leiders, de VS-president en de Israëlische premier. Maar waar of wanneer ze ze zal doorgaan, en hoe officieel ze wordt, is nog onduidelijk. Maar tijdens het bezoek van president Isaac Herzog, ook vorige week, die wel met égards werd ontvangen, zegde het Huis van Afgevaardigden met overgrote meerderheid haar steun toe aan Israël.
En de militaire samenwerking door inlichtingendiensten wordt door de huidige crisis niet beïnvloed, meent Friedman.
Volgens hem kan die crisis wel invloed hebben op de politieke eensgezindheid tussen de landen inzake een Palestijnse staat. De fictie van de tweestatenoplossing, aldus Friedman, was een tijdlang handig voor beide partijen. De VS maakten zich niet te veel zorgen over de kolonisten, want uiteindelijk zou er een Palestijnse staat komen. De VS verdedigden Israël voor de VN. Maar deze Israëlische regering, aldus Friedman, ‘doet haar best om de fictie te vernietigen’, wat de VS haar schaamlapje ontneemt om het beleid te blijven verdedigen.
Sinds hij in december weer aan de macht kwam, heeft de regering-Netanyahu 7000 nieuwe wooneenheden in bezette gebieden goedgekeurd en de wet aangepast zodat kolonisten kunnen terugkeren naar vier nederzettingen die eerder door het leger waren ontruimd.
Bezalel Smotrich, de huidige minister van Financiën en leider van de Religieus Zionistische Partij, heeft in maart gezegd dat er ‘niet zoiets als Palestijnen bestaat, omdat er niet zoiets is als het Palestijnse volk’. Zijn partij wil annexatie van het Palestijns gebied in plaats van een tweestatenoplossing. De regering-Netanyahu bevat meerdere annexisten.
Het vernietigen van de fictie, aldus Friedman, verplicht de VS om te onderzoeken of de politieke steun voor Israël moet blijven duren. En dat Biden openlijk de regering-Netanyahu bekritiseert, in de aanloop naar belangrijke presidentsverkiezingen, betekent volgens de columnist dat een meerderheid van Amerikaanse Joden er zoals hun president over denken. Zoals trouwens, voegt hij toe, een meerderheid van de Israëlische Joden.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier