‘Israël denkt en hoopt – het is historisch een zwaarbeladen term maar toch – dat het nu een eindoplossing kan vinden voor de Palestijnse kwestie,’ zegt Maurits Berger, hoogleraar islam en het Westen aan de Universiteit Leiden.
‘Het is revanchisme van de zuiverste soort. Natuurlijk ook omdat er zo veel pijn, woede en wanhoop is na de aanval van Hamas’, zegt de Nederlandse Midden-Oostendeskundige Maurits Berger. ‘Om die reden wil Israël Hamas in Gaza nu letterlijk de grond in bombarderen.’
Bij de Israëlische bombardementen en represailles in Gaza kwamen volgens Hamas al meer dan 9000 Palestijnse burgers om het leven. Inmiddels is het Israëlische leger ook fysiek de Gazastrook binnengetrokken.
Na de nooit eerder vertoonde grondaanval van Hamas in Israël, waarbij in het weekend van 7 en 8 oktober 1400 Israëlische burgers werden vermoord en meer dan 200 gijzelaars naar Gaza meegenomen, wil Israël immers voorgoed afrekenen met Hamas.
Maar wat is Hamas nu juist?
Maurits Berger: Hamas is verschillende dingen tegelijkertijd. Hamas is begonnen als een verzetsbeweging tegen de Israëlische bezetting tijdens de Eerste Intifada in 1987. Ze heeft ook een grote civiele tak, die zorgt voor een bevolking waar in feite niemand voor zorgt.
In de jaren 1990 transformeerde Hamas van verzetsbeweging naar terreurorganisatie. Ze begon in 1994 met zelfmoordaanslagen in Israël en raketaanvallen vanuit Gaza op burgerdoelen in Israël. Het antwoord van Israël was het ommuren van Gaza. De raketten van Hamas verbeterden in bereik en in aantal.
Maar Hamas was ook een politieke organisatie. In 2006 won ze de verkiezingen met een enorme meerderheid en vestigde zich als de politieke en bestuurlijke autoriteit in Gaza. Het Westen heeft Hamas echter nooit erkend, want het staat vanwege zijn paramilitaire tak op de lijst van terroristische organisaties.
Is er een wezenlijk verschil tussen het seculiere verzet van de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO) vroeger en het islamitische karakter van Hamas, dat ideologisch in de traditie van de Moslimbroederschap staat?
Berger: Het conflict tussen Joden en de Palestijnen in die regio is ongeveer 100 jaar oud en gaat in wezen over twee volkeren die strijden om eenzelfde stuk grond. Het is dus vooral een territoriaal conflict, waar het bestaansrecht van die twee volkeren van afhangt. De eerste 50 jaar, tot begin jaren 1980, is dat territoriale conflict ideologisch vooral in nationalistische termen verpakt, zowel aan Israëlische als aan Palestijnse kant. Later is de ideologie aan beide kanten meer religieus geworden. Maar het conflict zelf is onveranderd gebleven.
Ook de PLO en Hamas ontlopen elkaar niet zoveel. Zowel bij de PLO als bij Hamas noemen ze zich vrijheidsstrijders en beide organisaties hebben in de loop der jaren gewapend verzet georganiseerd tegen Israël. Ook de PLO heeft lang op de lijst van terroristische organisaties gestaan. Iedereen vond de PLO verschrikkelijk, daar mocht je niet mee praten.
Maar uiteindelijk is dat de groep waarmee vrede is gesloten. Daar moest Israël het mee doen. Ook met de IRA in Noord-Ierland is vrede gesloten, net zoals met het ANC in Zuid-Afrika. En voordat Israël werd gesticht, waren er in dat gebied ook Joodse terroristische organisaties, waarvan de leiders later premier werden. De combinatie van verzet en terrorisme komt in de beste families voor, zullen we maar zeggen.
Vanwaar de populariteit van Hamas in Gaza?
Berger: Na de Oslo-akkoorden, de vredesakkoorden tussen de PLO en Israël in 1993, heb ik zelf een tijd in Gaza gezeten. Zijn populariteit had Hamas toen te danken aan het feit dat het jarenlang met en naast de Palestijnen in de bezette gebieden had gestaan, tegenover de Israëlische bezetter. De PLO niet, die zat ver weg in Tunis, de leiders leefden in veiligheid en luxe en hun kinderen gingen naar internationale scholen.
Toen de PLO in de Palestijnse gebieden kwam na de Oslo-akkoorden, heeft Hamas dat scherp bekritiseerd. De PLO had te veel weggegeven in de onderhandelingen, luidde de kritiek. Kort na die Oslo-akkoorden begon Hamas zelfmoordaanslagen te plegen en is hun imago beginnen te wankelen. Hamas gold in de ogen van veel Palestijnen als een bedreiging voor de broze vrede én het uitzicht op een eigen Palestijnse staat.
Maar weer veel later bleek dat al meteen na de Oslo-akkoorden de bouw van de nederzettingen aan Israëlische kant is versneld. Steeds meer Palestijnen kregen toen het gevoel dat Hamas gelijk had en dat Israël helemaal geen vrede wilde.
Als je kijkt naar de afgelopen tien jaar, blijkt dat de Palestijnse Autoriteit, zoals de PLO nu heet, helemaal niks doet voor de Palestijnen. Op de Westelijke Jordaanoever, waar ze aan de macht is, heerst enorme corruptie. De Palestijnen vinden ook dat de Palestijnse Autoriteit bij de Israëliërs op schoot zit. Hamas was daarin juist het tegendeel: tegen corruptie, tegen een zwakke vrede. Hun islamitische signatuur staat voor eerlijkheid en rechtvaardigheid en ook dat maakte Hamas populair. Of het dat nog steeds waarmaakt, is echter de vraag.
Nu lees je dat de leiders van Hamas een luxeleventje zouden leiden in vijfsterrenhotels in Qatar.
Berger: Dat zou heel goed kunnen, maar evengoed kan dat Israëlische propaganda zijn: kijk die arme Palestijnen, terwijl de Hamasleiding in weelde zit te feesten. Let wel: het is heel goed mogelijk. Maar de leiders van Hamas verblijven ook zo vaak in het buitenland omdat ze in Gaza voor hun leven moeten vrezen. Israël is er decennialang heel goed in geweest om via geheime missies het leiderschap uit te schakelen.
(Lees verder onder de preview)
Dat roept de vraag op waarom Israël met al zijn intelligence en militaire hightech niet opnieuw doelgericht Hamas-mensen probeert uit te schakelen, in plaats van de Gazastrook kapot te bombarderen.
Berger: Omdat Hamas inmiddels zo diepgeworteld en vertakt is in Gaza dat de Hamasstrijders, verscholen tussen de inwoners van Gaza, op die manier door Israël niet meer te pakken zijn. Bedenk ook dat Gaza een van de dichtstbevolkte gebieden ter wereld is. De Israëliërs hebben ook de overmoed gehad te denken dat ze alles konden monitoren en zien, boven en onder de grond. Nu hebben ze gemerkt dat dat niet zo was. Samen met de boosheid over wat Hamas heeft aangericht, is dat de reden waarom ze nu Hamas letterlijk de grond in willen bombarderen. Ook al weten ze dat dat nooit zal lukken.
Omdat je de beweging op die manier niet uitgeroeid krijgt?
Berger: Zelfs als je alle mensen die zich tot Hamas rekenen zou uitroeien, blijft het gedachtegoed van Hamas leven. En dat zal alleen maar dubbel versterkt terugkomen. Je kunt de volgende opstand al uittekenen. Een jonge man in Gaza van wie de hele familie is weggebombardeerd: je weet al wat die straks gaat doen. Ook vóór deze oorlog was het leven voor de Palestijnen overigens al vele malen ondraaglijker dan in de jaren tachtig en negentig.
Waarom gaat Israël toch door met deze oorlog?
Berger: Het is revanchisme van de zuiverste soort. Natuurlijk ook omdat er zo veel pijn, woede en wanhoop is na de aanval van Hamas. Maar het is vooral emotie die hier opspeelt. Militairen en veiligheidsmensen in Israël zeggen dat deze oorlog niet verstandig is en niet goed voor de veiligheid van Israël.
U hield in een opiniestuk twee weken geleden een pleidooi om de Hamasleiders vrije aftocht naar het buitenland te verlenen en de achterblijvende, gewone Palestijnen te beschermen.
Berger: Dat is wat met de PLO is gebeurd in 1982. De situatie toen was bijna identiek aan die van vandaag – althans, aan de situatie bij het begin van de oorlog tussen Hamas en Israël. In 1982 had Israël zo genoeg van alle guerrilla-acties en aanslagen die de PLO uitvoerde vanuit Libanon, dat het een grote legermacht naar Libanon heeft gestuurd. Die heeft toen Beiroet omsingeld en bestookt vanuit de bergen. In Beiroet zaten, net als in Gaza nu, ook twee miljoen mensen. Israël dreigde alles plat te gooien, met een slachting van burgers en complete destructie van gebouwen tot gevolg. Het was hetzelfde soort woede als nu.
Met verwoed diplomatiek overleg is toen besloten de PLO en haar strijders vrije aftocht te verlenen naar een plek ver weg van Israël. Ze zijn toen per boot naar Tunesië gegaan. Resultaat: Beiroet was gered en Israël tevreden. Alleen zijn de Palestijnse vluchtelingen onbeschermd achtergebleven en het slachtoffer geworden van vreselijke moordpartijen. Mijn idee met Gaza was om op soortgelijke wijze de Hamasleiding te laten vertrekken, maar ditmaal mét bescherming voor de achterblijvende Palestijnse burgers. Het is immers voorstelbaar dat woedende Israëliërs alsnog hun gram willen halen. Maar goed, voor zo’n internationaal compromis, dat had moeten voorkomen wat je nu hebt in Gaza, is het jammer genoeg al te laat.
Israël wordt beschuldigd van etnische zuivering in de bezette gebieden, volgens sommigen pleegt het daar zelfs genocide op de Palestijnen.
Berger: Genocide, het doelgericht uitmoorden van een heel volk, vind ik een veel te zwaar woord. Als Israël dat had gewild, had Israël dat allang gekund. Wel was er – en Israëlische historici bevestigen dat ook – al van bij de stichting van de staat Israël sprake van etnische zuivering. 700.000 Palestijnen zijn toen van hun land en huizen verdreven, want men wilde dat Israël zo Joods mogelijk was. Vervolgens gebeurt nu hetzelfde in de Westelijke Jordaanoever. Het gebied waar Palestijnen wonen, wordt steeds meer ingeperkt door nederzettingen en landonteigeningen. Ze worden als het ware teruggedreven naar een soort richeltje waarop ze nog mogen blijven zitten. Dat mag je etnische zuivering noemen.
Er was ook het uitgelekte beleidsdocument van een Israëlisch ministerie met een scenario om alle Palestijnen uit Gaza naar de Sinai-woestijn in Egypte te verplaatsen.
Berger: Eigenlijk is dat een heel oud plan, dat dateert uit de jaren 1950-1960. Het idee is: waarom gaan al die Arabieren niet gewoon bij elkaar zitten? Vertaald naar vandaag wordt dat: we sturen alle Palestijnen uit Gaza naar Egypte, dan zijn ze Arabieren onder elkaar, zijn wij ervan af, en is iedereen tevreden. Ook dat is een vorm van zuivering of verdrijving, en dat is wat Israël graag zou zien als gevolg van deze oorlog. (zucht)
Het is dezelfde tactiek als die bij de stichting van Israël in 1948. Gewoon zo veel geweld hanteren dat mensen zo hard schrikken dat ze wegrennen. Maar in dit geval zijn alle poorten dicht en kunnen Palestijnen alleen maar naar Egypte rennen. En Egypte houdt voorlopig alles dicht. Omdat het geen gedonder wil, of omdat het op de lange termijn toch meedenkt met de Palestijnse zaak? Want als dat scenario bewaarheid zou worden, zijn de Palestijnen dus ook geen Palestijn meer en is het over en uit met de Palestijnse identiteit.
Over de hoofden en ruggen van Palestijnen heen wordt vandaag ook een soort hogere politiek bedreven, waarvan nog niet duidelijk is welke kant het uitgaat. Maar de internationale gemeenschap zal niet echt bewegen, vrees ik. Ze zal waarschijnlijk nog harder roepen dat het verdrijven van de Palestijnen uit Gaza niet mag, maar dat heeft ze ook gedaan met de nederzettingen en dat maakt in Israël geen indruk.
Wat zijn nog de andere opties? Is een tweestatenoplossing, waar ook vredesactivisten in Israël nog steeds voor ijveren, definitief achterhaald?
Berger: Maar wat is die tweede staat dan? Waar ligt die? Het grondgebied dat daarvoor in aanmerking zou kunnen komen stelt niet veel meer voor, vanwege de nederzettingenpolitiek. Ik denk ook dat Israël een tweestatenoplossing vanuit veiligheidsoverwegingen niet wil. Ik zie op korte termijn twee scenario’s.
Eén is dat Israël echt denkt en hoopt – het is historisch een zwaarbeladen term maar toch – dat het nu een eindoplossing kan vinden voor de Palestijnse kwestie. Doordat de Palestijnen in Gaza eruit gewerkt worden. Deze Israëlische regering van premier Netanyahu is ook militair bereid om dat uit te voeren en hoopt dat de internationale gemeenschap dat ook als beste oplossing zal zien.
Het tweede scenario is dat Israël zichzelf daarbij in de voet schiet. Niet alleen omdat de hele wereld meekijkt, maar ook omdat er zo veel woede zal ontstaan, bij de Palestijnen, maar ook in de Israëlische samenleving. Nu nog niet, maar straks gaat die zich het hoofd breken over de vraag: waar staan wij nog voor? Wat zijn we in Israël aan het doen als enige democratie in het Midden-Oosten? Wat is nog onze status in de wereld?
In 1948 is de staat Israël na het verdrijven van de Palestijnen door de wereld met open armen ontvangen. Maar zal dat nu opnieuw het geval zijn? Want het enige wat Hamas wel voor elkaar heeft gekregen, is dat de hele wereld nu eindelijk weer echt toekijkt. En we zien dat de afschuw voor wat Hamas heeft gedaan, langzaam maar zeker opgaat in de afschuw voor wat Israël aan het doen is.
Israëlisch-Palestijns conflict
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier