‘Israël heeft geen enkel motief voor een aanslag op de Iraanse president’

De Iraanse president Ebrahim Raisi is omgekomen bij een helikoptercrash. Dat Israël erachter zit is uitgesloten, meent Israëlische Iran-expert Raz Zimmt.

Hoe waarschijnlijk acht u het dat de Israëlische inlichtingendienst Mossad, of de Israëli’s in het algemeen, achter de helikoptercrash van president Raisi zitten?

Raz Zimmt: Heel onwaarschijnlijk, onmogelijk zelfs.

Waarom bent u daar zo zeker van?

Zimmt: Israël heeft geen enkel motief om dat te doen. De crash werd duidelijk veroorzaakt door de combinatie van slecht weer en een oud toestel.

Blijkbaar vloog Raisi met een Amerikaanse helikopter uit de jaren zeventig.

Waarom zou Israël geen motief hebben gehad om Raisi en buitenlandminister Hossein Amir-Abdollahian uit de weg te ruimen? Een paar weken geleden viel Iran Israël aan, onder hún leiding.

Zimmt: Israël executeert geen politici. Het is meer geïnteresseerd in het uitschakelen van atoomdeskundigen, of bevelhebbers van Iraanse milities in het Nabije-Oosten.

Raisi kwam terug van een ontmoeting met de president van Azerbeidzjan, Ilham Aliyev. Ze hadden een stuwdam bij de grensrivier Aras geopend. Onder Aliyev is Azerbeidzjan ook een nauwe bondgenoot van Israël geworden. Kunt u die relatie uitleggen?

Zimmt: Iran maakt zich zeker zorgen over de strategische relaties tussen Israël en Azerbeidzjan, maar dat was vanuit het standpunt van het regime nooit een nulsomspel. We hebben gezien dat er de afgelopen maanden, zeker sinds het recente grote conflict tussen Armenië en Azerbeidzjan, pogingen zijn ondernomen om de relaties met het buurland te verbeteren.

Zo probeerde men ook de relaties tussen Israël en Azerbeidzjan op de een of andere manier in evenwicht te brengen. De opening van de dam maakte daar waarschijnlijk deel van uit. De relaties tussen Israël en de Verenigde Arabische Emiraten zijn vergelijkbaar, ook die hebben geen invloed op de relaties met Iran.

Na de dood van Raisi zal vicepresident Mohammad Mokhber het overnemen. Wat zal er dan gebeuren?

Zimmt: Volgens de Iraanse grondwet moeten er binnen 50 dagen verkiezingen plaatsvinden. Maar het is enorm moeilijk om die te organiseren, dus het zal waarschijnlijk wat langer duren. Ik denk niet dat Mohammad Mokhber na die tijd op post zal blijven.

De laatste verkiezingen waren een farce. Kandidaten die ook maar enigszins als liberaal of pragmatisch werden beschouwd, werden niet eens toegelaten. Zou er zich nu een nieuwe kans kunnen voordoen?

Zimmt: Ik kan u nu al zeggen dat het regime er alles aan zal doen om het conservatieve presidentschap in stand te houden. Het is onwaarschijnlijk dat pragmatische kandidaten toegelaten zullen worden. Maar het zal niet makkelijk zijn, want het was de bedoeling dat Raisi volgend jaar herverkozen zou worden. Het wordt zeer moeilijk om iemand als hij te vinden.

Waarom moeilijk?

Zimmt: Sinds 1989, toen Ayatollah Khamenei de opperste leider van Iran werd, is Raisi de trouwste president geweest. Khamenei wilde er zeker van zijn dat zo’n loyaal figuur op die stoel zat tijdens de verwachte strijd om zijn opvolging.

Wie ziet u als kanshebber?

Zimmt: Als ik die vraag een paar weken geleden gekregen had, zou ik Mohammad Bagher Ghalibaf gezegd hebben, de voormalige burgemeester van Teheran en de huidige voorzitter van het parlement. Maar hij deed het niet goed bij de recente parlementsverkiezingen. Het is zeer moeilijk om specifieke kandidaten aan te wijzen. De Raad der Hoeders heeft in het verleden al verhinderd dat de voormalige voorzitter van de Opperste Nationale Veiligheidsraad, Ali Shamkhani, en de voormalige voorzitter van het parlement, Ali Larijani, zich kandidaat stelden voor het presidentschap.

Stond het vast dat Raisi Khamenei zou opvolgen als opperste leider?

Zimmt: Daar bestaat geen duidelijk antwoord voor. Je hoorde dat weleens na zijn verkiezing tot president drie jaar geleden. Er werd gezegd dat het regime op zijn overwinning had aangedrongen, omdat het de weg vrijmaakte voor zijn opvolging. Maar ik ben daar niet zo zeker van.

Raisi was zeker een van de belangrijkste kandidaten voor de opvolging, maar zijn gebrek aan charisma en zijn economische mislukkingen als president in de afgelopen drie jaar hebben twijfels veroorzaakt. Het zal nu erg moeilijk worden om een opvolger voor de hoogste leider te benoemen.

Wie ziet u als alternatief?

Zimmt: Een van de kandidaten is natuurlijk Mojtaba, de zoon van Khamenei, maar ik denk dat het moeilijk te realiseren valt. Wie weet wordt er wel een geestelijke uit het middenkader gekozen. Het is heel moeilijk te zeggen.

Ook buitenlandminister Amir-Abdollahian is omgekomen. Welke gevolgen zal dat hebben op het buitenlandse beleid van Iran?

Zimmt: Het Iraanse buitenlandbeleid wordt niet bepaald door de president of de minister van Buitenlandse Zaken, maar door de opperste leider en de Nationale Veiligheidsraad. De strategie zal dus niet veranderen.

Kan Israël ervan uitgaan dat Iran zijn steun aan de milities in Libanon, Syrië en elders vermindert?

Zimmt: Nee, want Iran is een sterk geïnstitutionaliseerde staat. De Quds-brigade van de Revolutionaire Garde wil de macht in de regio behouden. De helikoptercrash is heel belangrijk voor het binnenlandse beleid, maar voor het buitenlandse beleid zal er waarschijnlijk niet veel veranderen.

Der Spiegel