Isabel Allende in 5 opvallende citaten: ‘Sterke vrouwen zijn geen krijgers, maar volhouders’

Op 24 maart krijgt de Chileense succesauteur Isabel Allende een eredoctoraat van de Universiteit Gent omwille van de maatschappelijke impact van haar literatuur. Gie Goris (MO*) sprak begin deze maand met Allende in San Francisco.

Isabel Allende is de auteur van bestsellers als Het huis met de geesten, Eva Luna, Paula, De Japanse minnaar, Liefde en schaduw… Het eredoctoraat aan de Universiteit Gent leverde een storm verontwaardigde commentaren op over haar voorbijgestreefde magisch-realisme, de nefaste gevolgen van exotiek en de moeilijke verhouding tussen grote verkoopscijfers en literaire waarde.

‘De meeste commentaren op mijn werk verschijnen in talen die ik niet begrijp’, zegt de auteur tijdens een gesprek dat we begin deze maand met haar hadden in Sausalito, bij San Francisco. Allende schrijft haar verhalen in het Spaans, maar haar boeken werden vertaald in 35 talen en miljoenen mensen kopen en lezen haar werk over de hele wereld.

Over waarheid, fictie en fake news

Isabel Allende: Ik was als journalist al een verhalenverteller, veel meer dan een onderzoeker of een berichtgever. Journalistiek is heel onmiddellijk en jachtig, literatuur biedt mij de vrijheid om de waarheid te vertellen zonder beperkt te worden door bewijzen of feiten, of door de eenzijdigheid van mijn eigen standpunt. Anderzijds werkt fictie die niet geworteld is in de werkelijkheid niet. Lezers hebben die grondlaag aan waarheid en geloofwaardigheid nodig om zich over te geven aan de fictie.

De ‘alternatieve feiten’ en het ‘fake news’ zijn hedendaagse varianten van de oude censuur die bestond onder de militaire dictaturen van de jaren zeventig. Kunst probeert daarentegen het leven op te tekenen en er zin aan te geven. Dat is een manier om waarheid te zoeken.

Over krachtige vrouwen en feminisme

Isabel Allende: De kracht van vrouwen zit niet in macht of fysieke kracht, maar in veerkracht en compassie. Elke keer dat ze verdrukt wordt, staat ze weer recht. Duizendmaal. Ze draagt zorg voor anderen, ook al krijgt ze zelf te weinig zorg. Sterke vrouwen zijn geen krijgers, maar volhouders. Ze zijn niet noodzakelijk leiders, maar degenen die mensen samenbrengen.

Feminisme gaat over keuzes, over de mogelijkheid voor vrouwen om elke keuze te maken die ook mannen kunnen maken: vrouwen moeten kunnen kiezen voor een leven als thuiswerkende moeder, maar ook voor een carrière als president of paracommando. We moeten keuzes kunnen maken over onze reproductieve gezondheid, maar ook over onze intellectuele of artistieke capaciteiten. Vrouwen moeten nog altijd vechten om hun rechten te krijgen of om keuzes te kunnen maken, voor mannen geldt dat veel minder.

Over migratie, ongelijkheid en geweld

Isabel Allende: Massaal veel mensen migreren vandaag, en de meesten zijn op de vlucht voor oorlog en geweld, maar ook voor armoede en honger. Dat vraagt een antwoord op wereldschaal. Het meest fundamentele antwoord moet gericht zijn op het dochten van de kloof tussen de have’s en de have-not‘s. Als we die tegenstelling laten bestaan en verder laten groeien, dan is gewelddadig conflict onvermijdelijk. In een wereld waarin de grenzen voor kapitaal, goederen en kennis steeds meer wegvallen, is het versterken van grenzen voor mensen onaanvaardbaar. Dit is de eeuw van migratie en echte mondialisering voor iedereen.

Migratie is een symptoom van iets dat dieper gaat en erger is. Syriërs zouden liever in Syrië blijven wonen en elke Guatemalaanse familie die ik ken, was liever in Guatemala gebleven. Mensen leven liever op een plaats waar ze zich thuis voelen, de taal spreken en relaties hebben, dan op een plaats waar ze geen rechten, geen geschiedenis en geen familie hebben. Het geweld of het onrecht dat deze mensen op de vlucht drijft, moet ter plaatse aangepakt worden. En daarnaast zouden we veel minder nadruk moeten leggen op verschillen en grenzen, en veel meer op het feit dat we allemaal mensen zijn, met dezelfde behoeften, angsten, hoop.

Over religie en spiritualiteit

Isabel Allende: Ik ben zelf niet religieus, maar ik zie hoe belangrijk religie is voor anderen. Mensen hebben blijkbaar de behoefte om ergens in te geloven, en wat mij betreft kan dat geloof in god perfect een opstap zijn om samen te werken aan een betere wereld. Ik vertrouw vooral de georganiseerde religies niet, wegens de potentie om van mensen fanatici te maken. Religie kan een verschrikkelijk wapen worden voor verdrukking, maar ze kan ook een kracht voor het goede vormen.

Over taal en verhaal

Isabel Allende: De verhalen die ik vertel, zijn geen verpakte boodschappen, maar ervaringen die ik wil doorgeven. Verhalen zijn de essentie van taal, en mensen hangen aan elkaar van verhalen. Muziek is verhaal, geschiedenis is verhaal. En elk verhaal biedt inzicht. Ik schrijf in het Spaans, omdat een roman meer ontstaat in de buik dan in het hoofd, en daar regeert de moedertaal. Ik droom in het Spaans, ik vloek in het Spaans, en als ik bid, bid ik in het Spaans. Ik leerde het belang van verhalen kennen in de keuken van het huis van mijn grootvader. Daar speelde de hele tijd een radio -wat in de rest van het huis verboden was, uit afschuw voor de vulgariteit die het toestel in huis zou brengen- en ik raakte er verslingerend aan de hoorspelen die tussen de muziek door uitgezonden werden. Verhalen zijn voor mij een kompas dat me helpt mijn plaats in het universum te vinden.