Is Russische diamant in Antwerpen weldra verleden tijd?

In geen tijd is Armenië een draaischijf geworden van Russische diamant. In Antwerpen en in de Wetstraat willen ze dat niet zomaar laten gebeuren.

In het Armeense stadje Abovjan, een tiental kilometers ten noorden van de hoofdstad Jerevan, zijn ze druk in de weer. Zo’n vierhonderd werknemers van VDA Diamond verwerken er duizenden diamanten per jaar. Tien miljoen euro heeft VDA Diamond naar eigen zeggen in de slijpsite gepompt, maar een bedrijfslogo is nergens te zien. Met twee zware metalen poorten, metershoge muren en tientallen camera’s is de onderneming uitstekend beveiligd.

Ook in de Hoveniersstraat, het hart van de Antwerpse diamantwijk, krioelt het van de camera’s. Aan de voorkant van het Antwerpse Diamantcentrum hangen er maar liefst tien. In twee kantoren van het grijsgrauwe gebouw uit de jaren 1980 zit het bedrijf KGK Diamonds, dat in 2016 in de Panama Papers opdook en onderdeel is van het overkoepelende KGK Group. Dat laatste bedrijf is een Indiase multinational met meer dan 1200 werknemers, die naar eigen zeggen ongeveer 10 procent van de globale handel van afgewerkte diamant beheert.

Op het eerste gezicht hebben het Armeense VDA Diamond en het Antwerpse KGK Diamonds weinig met elkaar te maken. Volgens een woordvoerder van KGK Diamonds is dat ook niet het geval. De vraag is of dat klopt. Aan het persagentschap ARKA vertelde de Armeense adjunct-minister van Economie twee weken geleden nog het tegendeel, namelijk dat VDA Diamond net zoals het Antwerpse KGK Diamonds onderdeel is van de KGK Group – niet toevallig kleven er in de toegangshal van de Armeense onderneming Indiase vlaggetjes tegen de ramen. Sterker nog, volgens ingewijden worden de diamanten die VDA Diamond in Armenië slijpt door KGK Diamonds in Antwerpen doorverkocht, al dan niet nadat ze via Botswana zijn gepasseerd. Ook kunnen ze in de winkels van onder meer Hermès en Cartier belanden, die hun diamanten rechtstreeks in Armenië aankopen.

De diamanten die VDA Diamond in Armenië slijpt, worden volgens ingewijden door KGK Diamonds in Antwerpen doorverkocht.

Sunil Jain, de Indiase financiële manager van VDA Diamond, die volgens zijn LinkedIn-profiel bij KGK Group werkt, was geruime tijd actief in de Russische diamantsector. Bij de opening van VDA Diamond verklaarde hij aan het Russische propagandamedium Sputnik dat de keuze voor Armenië snel was gemaakt. ‘De lonen zijn competitief en met de ervaren Armeense specialisten hebben we al meermaals in Rusland samengewerkt’, zei Jain. Ook de Armeense regering klopt zichzelf op de borst: de komst van VDA Diamond is namelijk het logische gevolg van haar recente investeringen in de diamantindustrie, klinkt het.

Dat is hooguit de halve waarheid.

Behalve competitieve lonen, ervaren specialisten en overheidsinvesteringen speelde de grootschalige inval van Rusland in Oekraïne een doorslaggevende rol in de beslissing om in Armenië een vestiging uit de grond te stampen. De KGK Group heeft twee dochterondernemingen in Rusland. In 2017 opende de Russische president Vladimir Poetin hoogstpersoonlijk een diamantslijperij van KGK Group in Vladivostok. Twee jaar later bracht de Indiase premier Narendra Modi een bezoek aan de site. De Indiase onderneming heeft ook langetermijncontracten met de Russische diamantreus Alrosa, die voor een derde in handen is van de Russische staat. KGK Group beweert dat het geen activiteiten meer heeft in Rusland. Op zijn website staat daarentegen dat dat wel nog het geval is.

Sluiproutes

Moskou verdient grof geld met de uitvoer van ruwe diamanten. Jaarlijks gaat het naar schatting om een kleine vier miljard euro. Met dat geld kan het Kremlin zijn oorlogskas spijzen – eind vorig jaar trok Rusland de belastingen voor Alrosa nog met een kleine 200 miljoen euro op. Met de grootste en meest waardevolle diamantvoorraad ter wereld kan Rusland dat in principe nog lang volhouden. Maar de oorlog in Oekraïne zorgt voor imagoschade, die de Russische diamant op heel wat plekken minder gewild maakt. Terwijl Rusland in 2020 nog naar elf landen of regio’s ruwe diamant exporteerde, daalde dat aantal in 2022 naar zes.

Onder meer vanwege Amerikaanse en Britse sancties zoeken Rusland en de diamantbedrijven naar andere manieren om de Russische steentjes op de westerse markt te krijgen. Dat kan vrij eenvoudig. Als ze in handelscentra gemengd worden met diamanten uit andere landen of elders bewerkt worden, komen ze formeel niet meer uit Rusland. En of dat gebeurt: uit cijfers van het Kimberly-Proces, een vrijwillig samenwerkingsverband om conflictdiamanten te weren, blijkt dat de uitvoer van Rusland naar China, India, de Verenigde Arabische Emiraten en Wit-Rusland in de eerste drie maanden van dit jaar flink is toegenomen tegenover 2022.

In Armenië, voor de inval in Oekraïne een vrij onbeduidende speler op de wereldmarkt, is de diamanthandel met een duizelingwekkende 63.524 procent gestegen. Behalve KGK Group openden nog drie diamantverwerkingsbedrijven dit jaar de deuren in het Kaukasusland. Het aantal diamanten dat de afgelopen twee jaar in Armenië werd verwerkt, steeg van 15.000 tot maar liefst 368.000 stuks. Het land wil in 2023 zijn diamantexport verdubbelen tot een waarde van 1 miljard dollar, stelde viceminister van Economie Narek Teryan.

(Lees verder onder de preview)

‘Voor Armenië, dat net zoals Rusland lid is van de Euraziatische Economische Unie, biedt de oorlog in Oekraïne ook economische opportuniteiten. Die probeert het net zoals andere voormalige Sovjetlanden te benutten’, zegt Benyamin Poghosyan, onderzoeker bij de onafhankelijke Armeense denktank APRI. ‘Sinds het begin van de oorlog en de Europese sancties fungeert Armenië voor Rusland als doorgeef- en witwasluik’, stelt een goed geïnformeerde ambtenaar van de Europese Commissie. Niet toevallig brengt David O’Sullivan, de speciale gezant voor de handhaving van Europese sancties, geregeld een bezoek aan het land.

Sancties

De Russische diamantsector heeft veel over voor zijn economische overleving. Volgens Antwerpen lag de prijs die India, China, Wit-Rusland en Armenië in 2022 per Russische karaat moesten betalen veel lager dan gemiddeld. In de Europese Unie lag die prijs daarentegen 20 procent hoger dan het gemiddelde, waardoor westerse diamanthuizen in een prijzenoorlog met de concurrentie uit het oosten verzeild raakten. Het verklaart onder meer waarom, volgens de Nationale Bank van België, de waarde van de Europese invoer van Russische ruwe diamanten in de eerste vier maanden van dit jaar met 55 procent is gedaald ten opzichte van 2021 – en intussen bijna helemaal is stilgevallen.

(Lees verder onder de preview)

Dat komt alvast niet door Europese sancties. Hoewel al sinds het begin van de oorlog de roep weerklinkt om de Russische diamant in het vizier te nemen, gebeurde er lange tijd nagenoeg niets. Volgens de diamantsector – Antwerpen op kop – zouden invoerbeperkingen alleen maar tot een verschuiving van de markt naar onder meer India en Dubai leiden. Voor Antwerpen als wereldwijde diamantdraaischijf zou dat de doodsteek betekenen. Die uitleg volstond voor velen niet: in het federale parlement liet de Oekraïense president Volodymyr Zelensky in april 2022 optekenen dat sommigen ‘diamanten belangrijker lijken te vinden dan vrede’.

‘Alrosa was voor de oorlog de grootste leverancier van de Antwerpse diamantsector waarvan het Antwerp World Diamond Centre (AWDC) de belangen vertegenwoordigt’, vertelt Hans Merket, die bij IPIS (International Peace Information Service) onderzoek doet naar diamantstromen en conflicten. ‘Aanvankelijk hoopte het AWDC waarschijnlijk dat de storm zou overwaaien en dat het nadien de zaken met Alrosa kon voortzetten alsof er niets gebeurd was. Maar nu de invoer van Russische diamanten stilvalt en er wereldwijd twee gescheiden handelsstromen zijn ontstaan, weegt dat niet meer op tegen de imagoschade die Antwerpen en België door de handel met Rusland lijden. De handelsstromen waar Merket naar verwijst zijn ruwweg de G7-landen, goed voor ongeveer 70 procent van de consumentenmarkt enerzijds, en Rusland, China, India, Wit-Rusland, de Verenigde Arabische Emiraten en Armenië anderzijds.’

Wetstraat

Daarom bestaat er zowel bij de Antwerpse diamantsector als in de Wetstraat plots wel bereidheid om sancties in te voeren. In februari toonden de G7-landen, goed voor ongeveer 70 procent van de consumentenmarkt, zich voor de eerste keer bereid om de Russische diamanten aan te pakken. Drie maanden later kondigden de G7 en de Europese Unie in Hiroshima aan om de handel van alle diamanten die in Rusland gemijnd, verwerkt of geproduceerd worden tegen het begin van 2024 te verbieden. ‘De tijd van Russische diamanten is voorbij’, zei de voorzitter van de Europese Raad, Charles Michel, na afloop van de topontmoeting.

De beperkingen die de G7 voor ogen heeft, moeten ook gelden voor ruwe diamanten uit Rusland die in andere landen – zoals Armenië – worden geslepen. Voorlopig laten de Amerikaanse sancties de import van Russische diamant nog toe als die elders wordt bewerkt. ‘De Verenigde Staten willen als ’s werelds grootste afnemer de verantwoordelijkheid liever bij de sector leggen’, verduidelijkt Merket. ‘Bovendien houdt Washington rekening met de belangen van India, waar momenteel 95 procent van de Russische ruwe diamant terechtkomt.’

In tegenstelling tot India en Dubai hoopt de Antwerpse diamantsector op een sluitend traceerbaarheidssysteem. Het Belgische bedrijf ITraceiT zegt een uniek paspoort van elke diamant te kunnen maken, terwijl diamantreus De Beers al een tijdlang met zijn eigen blockchaintechnologie werkt. ‘Als een van de belangrijkste diamantdraaischijven ter wereld bezit Antwerpen heel wat kennis en technologie’, aldus Merket. ‘Bovendien kreeg Antwerpen al voor de Oekraïne-oorlog te maken met stevige concurrentie uit Dubai, waardoor het nu een kans ziet om als enige diamant-handelscentrum van de G7-landen marktaandeel terug te winnen. Het is dus ook een zakelijke opportuniteit.’

Dat besef is ook doorgedrongen tot de Wetstraat. Zo werkt de regering-De Croo op technisch niveau mee aan de G7-voorbereidingen over de manieren waarop het verbod kan worden ingevoerd. Op een diamantbeurs die midden juni in Las Vegas plaatsvond, ontmoette een delegatie van de regering-De Croo vertegenwoordigers van de diamantsector en Brad Brooks-Rubin, de adviseur van de Amerikaanse regering wat sancties tegen de Russische diamantsector betreft. In juli was Brooks-Rubin opnieuw in België voor overleg met een Indiase en Belgische delegatie. Wie er aan het langste eind trekt, België of India, valt af te wachten – de Verenigde Staten spelen scherprechter.

België hoopt alvast dat Armenië mee aan boord stapt. Vorige week was minister van Buitenlandse Zaken Hadja Lahbib (MR) op bezoek in Armenië, waar ze met haar collega de kwestie heeft besproken. ‘We werken aan een reeks maatregelen om de winsten die Rusland maakt met diamanthandel aan te pakken, zoals een verbod op de import van alle Russische diamanten in de G7-landen. Dat vereist verregaande transparantie, want onze sancties bereiken alleen hun maximale effect als ze niet omzeild worden’, aldus Lahbib.

Of dat ook KGK Group en de vermeende dochteronderneming VDA Diamond zal overtuigen, is een ander verhaal. Naar alle waarschijnlijkheid heeft de Indiase multinational zijn vestiging in Armenië geopend net omdat de G7 binnen enkele maanden aanzienlijk wil ingrijpen. Het bedrijf reageerde niet op onze vragen daaromtrent. ‘De diamantbedrijven weten natuurlijk dat er sancties aankomen en anticiperen daarop. Tussenschakels komen handig van pas, want hoe complexer de diamantketen, hoe moeilijker het voor klanten is om de eventuele Russische oorsprong van diamanten nog te achterhalen’, verklaart Merket. Volgens ingewijden zijn heel wat bedrijven in afwachting van de sancties alvast Russische diamantvoorraden aan het inslaan, wat de sector opnieuw door elkaar schudt. Het spel is verre van gespeeld.