Is IS ondertussen al verslagen?

Islamitische Staat wordt langs alle kanten aangevallen. Sinds afgelopen weekend ligt het kalifaat niet op twee, maar vier fronten onder vuur. Is IS bijna verslagen?

Islamitische Staat (IS) lijkt ingesloten in een meerfrontenoorlog die het onmogelijk nog kan winnen. Betekent dat dat het einde van IS nabij is? Midden-Oostenexpert Chams Eddine Zaougui: ‘De eindstrijd is eigenlijk al maanden ingezet. Tegenover 2014 heeft IS heel veel terrein verloren en je kan niet meer spreken van een autonoom kalifaat. Wat er overblijft zijn geografische snippers.’

Meerfrontenoorlog

Op dit moment woedt de oorlog tegen de Islamitische Staat dan ook op vier fronten tegelijk. Terwijl de strijd tegen het kalifaat in IS-bolwerken Raqqa en Deir al-Zor onverminderd verder gaat, kwamen daar afgelopen weekend nog twee fronten bij.

Het Syrische leger en Libanese troepen proberen sinds zaterdag IS-strijders te verdrijven uit het Qalamoun-gebergte in het grensgebied met Syrië. Bovendien startte zondag Irakese troepen een offensief op de stad Tal Afar, het laatste IS-bolwerk op Irakees grondgebied.

In het Qalamoun-gebergte, op de grens tussen Syrië en Libanon, boekt het Libanese leger snel vooruitgang. Het vecht daar aan de zijde van Syrische leger en de Libanese milities van Hezbollah. Volgens berichten van persbureau AP dinsdag hadden die legers in de vier dagen sinds het begin van het offensief al 80 procent van het grondgebied dat IS daar onder zijn controle had, heroverd.

Al kunnen de laatste gevechten nog flink lastig worden: de overgebleven IS-strijders en hun wapens zitten verscholen in tunnels en holen van het gebergte. Bovendien liet de woordvoerder van het Libanese leger al verstaan dat de Libanese troepen zouden stoppen met het offensief eens ze de Syrische grens bereikt hadden.

Ook aan het tweede nieuwe front, bij Tal Afar in het noorden van Irak, vordert de strijd tegen de IS-jihadisten zienderogen. Dinsdag al bereikten de Iraakse overheidstroepen daar de buitenwijken van de stad, meldde BBC. Haider Fadhil, een commandant in het Iraakse leger, zei aan persagentschap AP dat zijn strijdkrachten nog niet op zwaar verzet gestoten waren, maar dat de gevechten waarschijnlijk heviger zouden worden naargelang de troepen het centrum van de stad naderen.

De inname van Tal Afar moet een van de belangrijke mijlpalen in de strijd tegen IS worden. De stad is namelijk het laatste grote IS-bolwerk op Iraaks grondgebied, nadat Mosoel begin juli na een maandenlange strijd door Iraakse troepen werd heroverd op IS.

Trage eindstrijd

Toch lijkt de ‘eindstrijd’ tegen IS maar te blijven aanslepen. Dat is opvallend volgens Zaougui: ‘Het offensief in Raqqa is al maandenlang bezig, ondanks de schijnbare overmacht van de internationale coalitie.’

Sinds juni vechten Arabisch-Koerdische strijdkrachten in de Syrische stad tegen IS. Daarbij worden ze vanuit de lucht gesteund door de internationale coalitie onder leiding van de VS. De strijd vordert er traag en er vallen veel burgerdoden. Dinsdag nog kwam het nieuws dat bij een luchtaanval van de internationale coalitie onder leiding van de VS boven de stad 42 burgers om het leven kwamen.

‘Het klopt wel dat IS zeer zware tegenslagen te verduren gekregen heeft en dat er nauwelijks nog sprake is van een staat, maar ze is zeker nog niet definitief verdreven’, aldus Zaougui.

De volledige herovering van Raqqa zou in dat opzicht een keerpunt kunnen zijn, aangezien de stad het laatste belangrijke bolwerk van IS vormt. Zaougui: ‘Als naast Mosoel ook Raqqa nog wegvalt, heeft IS geen grote, strategische stad meer in handen en wordt ze eigenlijk gereduceerd tot een guerilla-beweging.’

‘Wat ze trouwens vandaag tot op zekere hoogte ook al zijn. IS is gestart als een groep militante jihadisten. Op een zeker moment kreeg die groep een soort rudimentaire staatsvorm. Die is nu alweer grotendeels verdwenen. Eens ze Raqqa verliezen, zijn ze opnieuw bij af.’

Maar die volledige herovering van Raqqa lijkt nog niet voor meteen. Het Airwars Team, een non-profitorganisatie die zorgt voor meer transparantie over internationale luchtaanvallen boven Syrië, ziet de strijd nog wel even duren. ‘Afgaand op wat we voorlopig gezien hebben in Mosoel en Raqqa, zit de kans erin dat we nog tenminste een paar maanden grondgevechten te gaan hebben’, laat het team via mail aan Knack weten.

Voorlopig is Raqqa wel al voor ongeveer zestig procent herwonnen op IS. Intussen zouden veel IS-strijders uit Raqqa naar Deir al-Zor vluchten. Ook die stad ligt onder vuur van het Syrische leger en bondgenoot Rusland. Volgens het Russische ministerie van defensie vernietigde de Russische luchtmacht maandag een groot konvooi van de terreurorganisatie IS dat op weg was naar de stad. Daarbij stierven 200 jihadisten.

De tragiek van het Midden-Oosten

Het lijkt er dus op dat het einde van de oorlog tegen IS – zij het in de verte – in zicht is. Maar zelfs als IS militair volledig verslagen is, zijn de problemen in het Midden-Oosten allesbehalve opgelost, zegt Zaougui. ‘Het fenomeen van militant jihadisme zal uiteraard niet verdwijnen met de militaire overwinning op IS. Landen als Syrië en Irak kunnen wel opnieuw meer soevereiniteit krijgen, en het jihadisme zal misschien niet zo snel weer opflakkeren naar iets wat lijkt op de Islamitische Staat, maar de oorzaken voor het ontstaan van die groeperingen zijn daarmee niet weg.’

‘De Iraakse regering moet leren uit haar fouten. De regering slaagt er voorlopig niet in om alle groepen binnen het land het gevoel te geven dat ze deel uitmaken van de Iraakse staat. Veel soennieten voelen zich uitgesloten en gediscrimineerd onder het sjiitische regime. Het leven wordt hen zuur gemaakt door sjiitische milities. Zolang de Iraaks samenleving niet inclusiever wordt georganiseerd, zullen organisaties als IS een zekere aantrekkingskracht blijven hebben op groepen die zich uitgesloten voelen. En dergelijke scenario’s vermijden doe je niet met wapens.’

Een machtsvacuüm achtergelaten door IS kan in combinatie met gevoelens van rancune tegenover de staat dan ook een vruchtbare voedingsbodem worden andere militante groeperingen die aanhangers zoeken bij gemarginaliseerde groepen in Syrië en Irak. Experts zijn het erover eens dat nadat IS verdreven is, er mogelijk nog gigantische problemen wachten in de regio.

Daarin zit volgens Zaougui dan ook de tragiek van de situatie in het Midden-Oosten: ‘Bepaalde landen zoals Irak, Syrië maar ook Jemen en Libië komen in een vicieuze cirkel terecht, waarbij je de opkomst hebt van radicale groepen, waarop een offensief tegen die groepen volgt, dat zoals nu zeer lang kan aanslepen.’

‘Uiteindelijk lijkt er een militaire overwinning te zijn, maar dan krijg je opnieuw de opkomst van radicale bewegingen, omdat de bestaansredenen van die groepen met een militaire overwinning niet verdwijnen. Zolang er geen beter en inclusiever bestuur komt in de regio, vrees ik dat het Midden-Oosten gevangen blijft in die vicieuze cirkel van jihadisme.’