Maandag beginnen de voorverkiezingen in de Verenigde Staten echt, met de Republikeinse caucus in Iowa. Acht dagen later, op 23 januari, volgt de primary in New Hampshire. Het lijkt een achterhoedegevecht te worden, vertelt onze reporter ter plaatse.
Het ogenschijnlijke gebrek aan suspense – Donald Trump is de huizenhoge favoriet in Iowa en New Hampshire – zal het publiek niet weghouden van de talloze politieke meetings. In beide staten trotseren honderden kiezers het soms gure weer en nachtelijke ijs om kandidaten aan het werk te horen en aan een spervuur van vragen te onderwerpen.
De grootste publiekstrekker beantwoordt geen vragen. ‘Ik maakte een van de recente meetings van Donald Trump in Iowa mee’, zegt politoloog Bob Beatty. ‘Het was een combinatie van een rockconcert en een verkleedpartij. Mensen stonden geduldig en opgewekt in de rij alsof het een optreden van Taylor Swift was.’
Beatty is als professor verbonden aan de Washburn University in Kansas, maar zijn onderzoeksterrein is de nabijgelegen staat Iowa. Hij schreef uitvoerig over de caucus van 2020, en maakte een documentaire over de caucus in het algemeen, waarin hij die bewierookt als ‘niet zomaar een verkiezing maar een Amerikaanse traditie’. Bij een caucus vergaderen partijleden onder elkaar, waarna er wordt gestemd. Die traditie brokkelt wat af sinds de Democraten ervan zijn afgestapt. Huidig president Joe Biden werd in 2020 een kwade vierde en leek uitgeteld. De tellingen aan Democratische kant verliepen zo chaotisch dat men een week nodig had om alle cijfers op een rijtje te krijgen, en dan nog bleef het verwarrend.
Als Trump in Iowa onder de 50% blijft, hebben de andere twee tenminste nog een kans.’ – Bob Beatty, Washburn University
‘De Democraten hadden een ingewikkeld systeem, waarbij kiezers twee à drie uur vergaderden’, legt Beatty uit. ‘Er was een eerste stemronde, en vervolgens konden degenen die hun kandidaat laag zagen eindigen hun stem wijzigen. Biden stapt nu af van het caucussysteem, en wil de stemming in Iowa uitstellen tot na South Carolina.’
Aan Republikeinse kant hebben ze een handiger systeem. ‘Er is per vergaderplek en per kandidaat een vertegenwoordiger die kort zijn of haar kandidaat aanprijst. Daarvoor krijgt elke spreker maximaal twee minuten. En vervolgens kruisen de kiezers hun kandidaat van voorkeur aan. Eén kandidaat. Er is geen tweede keus. In hooguit 40 minuten per vergaderplek is de klus geklaard.’
Tegen banden schoppen
‘De Democraten doen er fout aan het systeem af te schaffen’, vindt Beatty. ‘Iowa heeft de traditie van politieke betrokkenheid. Bewoners geven de kandidaten zes maanden om hen te overtuigen. We hebben daar een uitdrukking voor: ze schoppen tegen de banden. Zoals ze doen wanneer ze een auto kopen. Als je tegen de banden schopt, weet je al iets over de degelijkheid van het voertuig. De winnaar van de caucus wint niet altijd de nominatie, maar is onderweg wel een betere kandidaat geworden. Biden eindigde in 2020 laag, maar ook hij was beter aan het eind van de campagne in Iowa dan bij het begin. Het beste voorbeeld van dat effect is Barack Obama. Hij heeft zijn kandidatuur in 2008 echt vormgegeven in Iowa. Zodra hij de caucus gewonnen had, was hij gelanceerd.’
‘Het kan ook dat kandidaten door de mand vallen. Ron DeSantis, de gouverneur van Florida, begon deze campagne in hoog aanzien. Hij heeft Iowa platgelopen, heeft in alle 99 districten campagne gevoerd, maar is gaandeweg weggezakt in de peilingen. Hij wist niet te overtuigen. Maar de kiezers hebben hem een oprechte kans gegeven.’
De peilingen geven Donald Trump nu iets meer dan 50 procent van de kiesintenties, terwijl DeSantis is weggezakt naar zo’n 18 procent. Nikki Haley, de gewezen gouverneur van South Carolina, is opgeklommen tot 16 procent.
Zal het feit dat de Republikeinen in groep samenkomen om te stemmen nog veel veranderen aan die verhoudingen? Kan DeSantis de overwinning uit de brand slepen, zoals hij beweert? Beatty denkt in beide gevallen van niet. ‘Trump zal de caucus winnen. Maar het draait nu vooral om zijn percentage. Als hij onder de 50 procent blijft, kan men argumenteren dat een meerderheid van Republikeinen hem níét wilde. Dan blijft er enige twijfel, en is het aan New Hampshire om zich uit te spreken. Trump blijft in dat geval de huizenhoge favoriet, maar de andere twee hebben tenminste nog een kans. DeSantis moet in Iowa Haley verslaan om in de running te blijven. Haley maakt het omgekeerde mee. Ze startte laag in de peilingen en klimt. Zij moet in Iowa beter scoren dan de peilingen – meer halen dan 20 procent – en tweede worden om met momentum aan de primary van New Hampshire te beginnen. Trump voert volop campagne in de staat in de hoop veel beter te doen dan 50 procent. Als hij bijvoorbeeld 60 procent behaalt, is het boeken dicht en wint hij de nominatie.’
Koning Trump
Rye, New Hampshire, de Wentworth by the Sea Country Golf Club. Nikki Haley heeft de grote zaal van de privéclub gevuld met meer dan 600 voornamelijk enthousiaste toehoorders. Ze geeft woordelijk hetzelfde exposé als enkele dagen eerder. Ook de vragen zijn grotendeels dezelfde. Of haar medewerkers de vragen filteren om flaters te voorkomen, zoals een andere presidentskandidaat, Chris Christie, beweert, is niet uit te maken. Bij een recente publieksvraag over de oorzaken van de Amerikaanse Burgeroorlog vergat Haley slavernij te vermelden. Volgens sommigen verkoos ze over slavernij te zwijgen omdat de Republikeinse aanhang dat deel van de eigen geschiedenis niet belicht wil zien. In elk geval bezorgde het antwoord haar niet de juiste publiciteit, en haar pogingen om de kwestie op te helderen (‘Ik had zwarte vrienden toen ik opgroeide’) hielpen niet.
Trump wil geen vrije mensen. Hij wil mensen die een kniebuiging voor hem maken.’ – Chris Christie, Republikeins kandidaat
Er wordt in Rye één originele vraag gesteld. Hoe zou Haley, die zich opwerpt als verzoener, erin slagen een ‘links-radicaal Congreslid als Alexandria Ocasio-Cortez en een rechtse idioot als Matt Gaetz’ te doen samenwerken? Haley vertelt in gestroomlijnde, voorbereide zinnen hoe ze als gouverneur de confederale vlag van het gazon voor het Capitool in South Carolina liet verwijderen, en hoe ze daarvoor de partijen heeft verenigd. Gaetz of ‘AOC’ komen in haar antwoord niet ter sprake. De vraagsteller zegt naderhand dat hij nog altijd overweegt op haar te stemmen, maar dat haar niet-antwoord hem toch weer wat doet twijfelen.
(Lees verder onder de preview.)
Sollicitatiegesprek
Twee dagen later speecht Chris Christie in Hollis, in een meer bescheiden decor, voor een publiek van ongeveer 200 kiezers. Hij houdt een korte monoloog en schakelt vervolgens over op vragen. ‘Als jullie Trump verkiezen,’ zegt hij, ‘dan mogen jullie wat mij betreft de leuze van New Hampshire opbergen. Live free or die? Vergeet het. Trump wil geen vrije mensen. Hij wil mensen die een kniebuiging voor hem maken. Hij wil koning zijn.’
Mijn buur aan de linkerkant is een Trumpsupporter. ‘Dat wil zeggen, ik zal Trumps persoonlijkheid of karakter niet verdedigen. Hij is geen man die ik als vriend zou willen hebben. Maar zijn belastingvermindering en zijn sterke taal rond migratie stonden me aan. Ik beschouw deze primary als een sollicitatiegesprek waarbij ik eigenlijk niemand wil aanwerven. Want wat mij betreft, is de baan voor Trump.’ Maar hij is best onder de indruk van Christie, en applaudisseert enthousiast wanneer de gewezen gouverneur van New Jersey van leer trekt tegen Trump.
Aan mijn rechterzijde zit een eerstejaarsstudente politieke wetenschappen, die vergeefs probeert een vraag te stellen over de kostprijs van hoger onderwijs. Ze is linkser dan Christie, zegt ze, maar hoopt te vermijden dat ze op Biden moet stemmen. ‘Biden is niet scherp of energiek genoeg om een tweede keer president te zijn. Maar ik wil ook geen verloren stem uitbrengen.’ Aan Republikeinse zijde vindt ze Trump onaanvaardbaar: ‘Die man is een schurk.’ Haley heeft ze de vorige dag aan het werk gezien. ‘Zij was best indrukwekkend. Ze is verstandig, ze is gouverneur en VN-ambassadeur geweest. Ze heeft ervaring, maar…’
Christie is bijna even onzacht voor Haley als hij eerder was voor Trump. Trump is bezig met zichzelf, zegt hij, niet met het land. En Haley wil niemand tegen de haren in strijken. ‘In New Hampshire stelt ze dat de kiezers van New Hampshire het resultaat van Iowa moeten corrigeren. En in Iowa vertelt ze wat ze daar willen horen. Ze staat op het rempedaal met haar kritiek op Trump. Over hem zegt ze: “Chaos volgt hem.” Dat is alsof je van een pyromaan beweert: branden volgen hem.’
Christie wijst op een ander vreemd punt. ‘Haley en DeSantis spenderen veel meer aan advertenties tegen elkaar dan aan advertenties tegen Trump. Wat zegt dat? Ze strijden om de tweede plaats. En in het geval van Haley: waarom zegt ze niet klaar en duidelijk dat ze geen vicepresident onder Trump wil worden? Omdat ze die optie wil openhouden.’
(Lees verder onder de preview.)
Mijn jonge buurvrouw is het eens met de kritiek van Christie. ‘Het is een driehoek’, zegt ze. ‘Haley is de best verkiesbare presidentskandidaat, blijkt uit de peilingen. Maar het ziet er niet naar uit dat ze de nominatie kan winnen van Trump. En dus wordt het een duel Biden-Trump. In dat geval kies ik met de dood in het hart voor Biden.’ Niet voor Christie, want die maakt geen kans op winst, denkt ze.
Ongedierte
New Hampshire is minder geprononceerd pro-Trump dan Iowa. Volgens een gemiddelde van recente peilingen staat de gewezen president op 42 procent van de kiesintenties, en Haley op 29. Christie is een verre derde met 11 procent en DeSantis is weggezakt tot 6 procent.
Linda Fowler, emeritus professor in de politieke wetenschappen aan Dartmouth University, schetst waarom er meer wantrouwen tegenover Trump is in haar staat. In Iowa vormen evangelische christenen de dominante groep bij het Republikeinse kiespubliek. Sinds het federale recht op abortus is ingetrokken, is die groep in nog groteren getale aan de kant van Trump beland. In New Hampshire, een van de minst religieuze staten van het land, ligt dat anders. ‘In deze staat appreciëren bewoners het niet dat politici zich bezighouden met wat in de slaapkamer of in het privéleven gebeurt.’ Ook het taalgebruik van Trump slaat er niet zo aan. ‘Het valt slecht dat hij zijn tegenstanders omschrijft als ongedierte.’
Bovendien is er nogal wat frustratie binnen de Republikeinse Partij, zegt ze, over de manier waarop in 2022, met kandidaten die Trumps steun kregen, een Senaatszetel en een zetel in het Huis van Afgevaardigden verloren zijn gegaan. Trump opteerde voor radicale kandidaten, maar die vonden geen brede steun. ‘Chris Sununu, de populaire gouverneur van de staat, vreest dat de partij met Trump de volgende generatie zal kwijtspelen. Sununu wil ook weg van de cultuuroorlogen.’
Een laatste verschil met Iowa: onafhankelijken kunnen meestemmen in de primary van New Hampshire. ‘Zij zorgen voor een gematigder resultaat. Onafhankelijken zijn sowieso minder voor Trump gewonnen.’
Verhoogde zolen
Waarom doet DeSantis het zo slecht in deze staat? ‘Je kunt van Trump veel zeggen, maar hij voelt perfect de zwakheden van zijn tegenstanders aan’, zegt Fowler. ‘Dat is wreed maar efficiënt. Het is vernietigend wat hij vertelt over de cowboylaarzen van DeSantis (met verhoogde zolen, om groter te lijken, nvdr) en zijn jeanshemd. In een staat als New Hampshire, waar mensen hun laarzen en hun jeans kennen, komt DeSantis niet authentiek over. Hij lijkt niet goed in zijn vel te zitten, of toch niet in zijn kledij.’
(Lees verder onder de preview.)
Haley doet het veel beter. Zij is opgeklommen van bijna nergens naar een goede tweede plaats. Sinds enkele weken wordt ze voluit gesteund door gouverneur Sununu, en ontvangt ze financiële en logistieke steun via het netwerk dat de miljardairbroers Koch hebben uitgebouwd.
Fowler: ‘Ik betwijfel of Haley in New Hampshire zal winnen, maar ze heeft een kansje. Als ze het iets beter doet dan in de huidige peilingen – als ze stijgt naar 35 procent en Trump terugvalt tot 40 procent – kan ze haar campagne gaande houden in de volgende primarystaat, South Carolina. Dat is haar thuisbasis, maar Trump voert er de peilingen aan. South Carolina staat bekend als het kerkhof waar Republikeinse presidentscampagnes begraven worden. Het is mogelijk dat ze ook daar overleeft. Maar haar pad naar de nominatie is wel heel smal.’
Fowler vindt de campagne die Haley tot dusver heeft gevoerd niet overtuigend. ‘Ze zegt dat ze in de peilingen beter scoort tegen Biden, en dat klopt ook, maar dat volstaat op zich niet om kiezers te overtuigen. Ze moet ook uitleggen waaróm ze de betere kandidaat is. Waarom kiezers met haar de voordelen van Trump zullen hebben – de lage belastingen onder andere – maar niet de nadelen. En dat doet ze tot dusver niet.’
Op wie zal ze zelf stemmen? ‘Vroeger sprak ik me daar nooit over uit. Maar mijn behoefte aan wetenschappelijke neutraliteit is een van de vele dingen die onder Trump gesneuveld zijn. Ik ben een onafhankelijke en overweeg dit keer om op Christie te stemmen. Ik waardeer zijn eerlijkheid. Maar hij haalt het natuurlijk niet. Als Haley er eindelijk toe komt haar boodschap aan te scherpen, stem ik misschien op haar.’
Onmin bij Democraten
En wat met de Democraten? ‘Ach,’ zegt Fowler, ‘dat wordt een lastige zaak. Ze wilden hun primarykalender omgooien en het diversere South Carolina op de eerste plaats krijgen. En ik begrijp dat wel: New Hampshire en Iowa zijn héél wit, en de Democratische Partij is divers. Maar er gaat ook veel verloren. In New Hampshire neemt 51 procent van de kiezers deel aan de primary. In South Carolina is dat 12 procent. Bewoners van New Hampshire nemen gemotiveerd deel aan het proces, net zoals in Iowa.’
Sinds de veranderde kalender is er een conflict tussen Biden en de nationale Democraten, en de partijafdeling van New Hampshire, die zich houdt aan de oude kalender (het is trouwens in de staatswet vastgelegd dat New Hampshire de eerste primary moet houden). Biden mag en wil niet deelnemen aan die primary. ‘Partijleden proberen Democratische kiezers zover te krijgen om op 23 januari Bidens naam op hun kiesbrief te schrijven. Anders zou het kunnen dat een nobele onbekende als Dean Phillips ineens de Democratische primary wint met 30 procent van de stemmen. Dat zou Biden geen deugd doen.’ Biden is en blijft uiteraard de enige favoriet voor de Democratische nominatie, maar analisten in New Hampshire stellen dat de ruzie rond de primary hem tijdens de presidentsverkiezingen in november de winst in de staat kan kosten. Wat in een nipte verkiezing cruciaal kan blijken.
