‘Is de oorlog in Oekraïne de ultieme crisis die Europa in beweging dwingt?’

‘Ook nu durven politici burgers niet uit te leggen dat elke wezenlijke aanpassing pijn zal doen’, schrijft Jonathan Holslag. ‘Er is veel stemmingmakerij maar weinig leiderschap.’

Aan de oorlog in Oekraïne kunnen we weinig doen. Je trekt in een oorlog niet recht wat je decennialang hebt laten ontsporen. De grootste uitdaging voor ons is te vermijden dat de toestand de komende decennia nog verder ontspoort. De vraag is eerder of dit de ultieme crisis is die Europa in beweging dwingt.

Tijdens de Joegoslaviëoorlogen leerden we hoe afhankelijk we militair waren van de VS, maar er veranderde niets. Door 9/11 leerden we dat het oliegeld dat we aan Golfstaten betaalden, terechtkwam bij terroristen, maar er veranderde niets. Door de aanhechting van de Krim leerden we dat met het geld dat we aan Russisch gas uitgaven Poetin zijn spierballen kon laten rollen, maar er veranderde niets. Tijdens de Arabische Lente leerden we dat geld geven aan dictators dom is, maar er veranderde niets. Tijdens corona leerden we dat we te afhankelijk waren van China, maar er veranderde niets.

En weer wordt er dapper gesproken. We gaan van het Russisch gas af. Of: we gaan naar een kwantumsprong in het buitenlands beleid. Maar maken we dat hard? Wat betreft energie komen we voorlopig niet veel verder dan het openhouden van kerncentrales, het invoeren van meer gas uit landen als Qatar en kortingen. Het document dat de EU voorbereidt over buitenlands beleid zou een strategisch kompas moeten zijn, maar de laatste versie wijst vooral op een gebrek aan vaste koers. Ook nu durven politici burgers niet uit te leggen dat elke wezenlijke aanpassing pijn zal doen. Er is veel stemmingmakerij maar weinig leiderschap.

Neem energie. De transitie – of die nu hernieuwbaar, nucleair, of een combinatie van beide is – wordt enorm duur, maar vormt ook een uitgelezen kans voor investeerders, lokale verankering en het streven van zelfredzaamheid. Dan moet je de markt wel actief vormgeven. In plaats van snelwegen te blijven verbreden, moet de transportintensiteit naar beneden, gedeeltelijk thuiswerk een blijver zijn en moet de energieverslindende ruimtelijke ordening in ons land worden aangepakt.

Industrie is een tweede werf. We moeten die volledig vertimmeren. Sinds het begin van de Green New Deal zijn de investeringen in de Europese maakindustrie gestagneerd. Tezelfdertijd is de afhankelijkheid van ingevoerde industriële producten uit China enorm gestegen. Dan kun je nu een beetje staan roepen dat we de kerncentrales moeten openhouden, maar als je Europa via de containerhavens aan het lijntje van Chinese import blijft houden, heeft dat allemaal weinig geloofwaardigheid.

Dan zijn er de grondstoffen. Laten we vooral vermijden dat we onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen verschuiven, van Rusland naar pakweg Qatar of Venezuela, of erger, dat we meer gaan kopen bij de Chinezen die hun fabrieken aandrijven door Russische energie die ze binnenkort voor een habbekrats kunnen kopen. Ook op het vlak van mineralen, landbouwproducten en water moeten we streven naar duurzame zelfredzaamheid en circulariteit.

De plannen, de technologie, het ondernemerschap: alles is voorhanden in Europa en in ons eigen land. Maar de overheid moet durven te sturen. De tijd dat de overheid haar rol beperkte tot ‘het bieden van rechtszekerheid’, het achternalopen van multinationals en het opdrijven van schuld moet voorbij zijn. Het grote obstakel blijft dat we het allemaal wel weten, maar dat iedereen de verantwoordelijkheid zo lang mogelijk poogt te ontlopen en de kosten voor zichzelf wil beperken. Dat is normaal menselijk gedrag. Maar het blijft kortzichtig en bijzonder schadelijk. Om de impasse te overwinnen, zullen we dus vooral onze eigen kortzichtige instincten moeten overwinnen.