Is de katoenrel tussen China en het Westen een voorbode van nieuwe Koude Oorlog?

Steeds meer sport- en kledingmerken bannen katoen uit de Chinese provincie Xinjiang, waar veel Oeigoeren in ‘heropvoedingskampen’ leven. China-expert Jonathan Holslag ziet China en het Westen steeds verder uit elkaar drijven.

H&M, Nike en Burberry zijn drie ronkende merken die sinds vorige week stevig onder vuur liggen in China. En ze zijn niet alleen. Steeds meer westerse kledingbedrijven raakten verwikkeld in een zogenaamde katoenrel met de Aziatische grootmacht. De rel ontstond nadat verschillende merken zich bezorgd en kritisch uitlieten over de politiek van de Chinese regering in de provincie Xinjiang, een belangrijk katoengebied. In die noordwestelijke regio zouden Oeigoeren in heropvoedingskampen gedwongen worden om katoen te plukken of in textielfabrieken te werken waardoor ze ongewild rechtstreeks in de leveringsketen van bovengenoemde bedrijven belanden. Reden genoeg voor een aantal betrokken merken om af te zien van katoen uit de regio.

Bewijs voor dwangarbeid

De geruchtenmolen over de wantoestanden in Xianjiang draaide al een tijdje op volle toeren, maar dankzij verschillende rapporten van onder meer de New York Times is er sinds kort ook hard bewijs voor de massale dwangarbeid. Nationale media ontkennen de aantijgingen met klem. De betrokken merken moesten het ontgelden op sociale media, waar communistische jongerenbewegingen de bedrijven in kwaad daglicht stelden. Hun roep kreeg gehoor: H&M verdween op veelgebruikte e-commerceplatformen zoals Alibaba en winkels van de modeketen bevinden zich niet langer op de kaarten van Apple en Baidu. Heel wat Chinese beroemdheden besloten op hun beurt sponsorbanden met merken als Nike en Adidas door te knippen.

Valse beschuldiging

Xu Guixang, een woordvoerder van de regioregering van Xinjiang, zei dat het gaat om de grootste valse beschuldiging in de geschiedenis van de mensheid. Elijan Anayat, een andere woordvoerder van de regioregering, liet maandag optekenen dat Chinezen geen producten willen van bedrijven als Nike en H&M. Peking riep Chinese burgers op om nationale merken te steunen, waarvan de overheid er een aantal in de picture plaatste.

Jonathan Holslag, hoogleraar internationale betrekkingen aan de VUB, schat de schade voor de westerse ketens op korte termijn erg hoog in: ‘Het zou best kunnen dat H&M en Nike hun positie in China deels weten te behouden. Ik denk dat de bedrijven nu toch eerst een knieval moeten maken, al is het natuurlijk niet onvermijdelijk dat ze volledig van het Chinese terrein zullen verdwijnen. Bovendien wil China meer en meer inzetten op eigen merken en daarmee buitenlandse bedrijven van een stevige concurrent voorzien. De snelgroeiende brokken van de markt wil de overheid behouden voor nationale bedrijven. Dat zorgt voor een grote onzekerheid bij westerse bedrijven.’

China als imperium

Volgens Jonathan Holslag wil China met de boycot de kwetsbaarheid van het Westen en zijn afhankelijkheid van de Chinese markt benadrukken: ‘De houding van China is eigenlijk heel typisch voor imperia die hun economische macht proberen aan te wenden om politieke invloed uit te oefenen. De voorbije decennia gebruikte vooral het Westen zijn enorme economische gewicht om elders voorwaarden te gaan opleggen. In deze gefragmenteerde wereld is het vooral China dat dat beleid voortzet.’

Politieke weerwraak

De timing van de consumentenboycot is op z’n minst opvallend te noemen. De statements van de geviseerde bedrijven waarop China reageert, stonden immers al een hele tijd online. Alles lijkt erop te wijzen dat China met de sancties weerwraak probeert te nemen op een aantal westerse mogendheden. Op 22 maart kwamen eerst de Europese Unie en daarna ook de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Canada met een reeks sancties over de brug tegen een aantal Chinese autoriteiten. Die gecoördineerde inspanning is het resultaat van aanhoudende berichten van verschillende mensenrechtenorganisaties over mensenrechtenschendingen van meer dan een miljoen Oeigoeren en etnische moslims in de zogenaamde heropvoedingskampen in Xinjiang.

Snelle tegenaanval

Volgens het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken zijn de sancties gebaseerd op leugens en desinformatie. Een reactie liet dan ook niet lang op zich wachten. Nog voor de VS, het VK en Canada hun maatregelen bekend maakten, kondigde China al sancties af tegen vier Europese organisaties en tien Europese parlementsleden. De entiteiten en personen op de lijst zouden volgens het ministerie de soevereiniteit en belangen van China ernstig schaden en te kwader trouw leugens en desinformatie verspreiden. De betrokkenen mogen het Middenrijk niet langer betreden en ook handelsrelaties met het land zijn niet langer mogelijk.

Drie verklarende factoren

Holslag ziet drie factoren die de oplopende spanning verklaren: ‘In het verleden namen bedrijven geen expliciet standpunt in over de situatie in Xinjiang. Dat doen ze nu wel. We kunnen er niet meer om de wantoestanden heen, en dat is de belangrijkste verklaring.

Daarnaast is er de assertiviteit van de Amerikaanse overheid, die voor een stuk een offensief startte om de mistoestanden in de regio aan het daglicht te brengen. Ten slotte beschouwt China alle buitenlandse kritiek als een poging om de communistische partij omver te werpen en het land te verzwakken. Die elementen samen zorgen voor hoogspanning.’

Nauwe allianties

Het blijft afwachten hoe de situatie zich verder zal ontwikkelen. Volgens Holslag zullen de spanningen tussen de VS en China blijven oplopen: ‘Daar is geen ontkomen meer aan. Op korte termijn zal er een steeds grotere tendens zijn naar een tweepolige wereld. Zowel Amerika als China zullen een aantal nauwe partners aan zich binden. Misschien nog niet zo strak afgelijnd als tijdens de Koude Oorlog, maar je merkt dat er een soort aaneenklontering is rond die twee grote spelers. Verder zal China een wig proberen drijven tussen Europa en de VS en de verdeel-en-heers-politiek blijven hanteren. Vooral Europese bedrijven zullen de komende jaren nog meer afhankelijk worden van China als investeringsmarkt en als plaats van waaruit ze producten afnemen.’