‘Is de ellende in Haïti nog altijd de schuld van het Franse kolonialisme?’

Was Haïti een Nederlandse kolonie geweest, dan zou er een hevig debat zijn over herstelbetalingen. Maar de Franse regering weigert het door rampen geplaagde Haïti te compenseren. Het land dat eens de rijkste Europese kolonie was, moet het zelf maar uitzoeken, schrijft Robbert de Witt (EW).

In Haïti heeft iedereen het over ‘Barbecue’ en dat heeft niets te maken met Green Eggs en de nakende lente. Het is de bijnaam van bendeleider Jimmy Chérizier, die hoopt de macht te grijpen nu er totale anarchie heerst op het Haïtiaanse deel van het Caribische eiland. Chérizier wordt ‘Barbecue’ genoemd omdat zijn moeder op straat gegrilde kip verkocht in een arme buurt van de hoofdstad Port-au-Prince.

Chérizier is geen frisse jongen, ondanks zijn verleden als politieagent. Als bendeleider was hij betrokken bij verschillende moordpartijen. Inmiddels heeft hij een gewapende revolutie uitgeroepen. Met rivaliserend bendeleider Johnson ‘Izo’ André en ex-gevangene Guy Philippe strijdt ‘Barbecue’ om de macht in Haïti.

De even wonderlijke als treurige geschiedenis van Haïti

Er is namelijk geen gezag meer in Haïti. Gewapende drugsbendes zijn er de baas, interim-president Ariel Henry ontvluchtte het land, nadat hij het had overgenomen van de in 2021 vermoorde president Jovenel Moïse.

Armoede, anarchie, natuurrampen, dictatuur: als er een ranglijst zou bestaan van meest hopeloze landen, zou Haïti in de topvijf staan. Het is het resultaat van een even wonderlijke als treurige geschiedenis.

Tot in de achttiende eeuw leverden de suiker- en koffiehandel de Franse koloniale heersers enorme rijkdom op. Goedkope arbeidskrachten werden uit Afrika gehaald, zo’n 40.000 per jaar. Als slaven werden zij uiterst wreed behandeld door plantagehouders.

Dertien jaar lang vochten de Haïtiaanse slaven voor hun vrijheid

Nog altijd debatteren historici of de Franse Revolutie in 1789 – Vrijheid, Gelijkheid, Broederschap – ook de slaven in Haïti inspireerde tot een opstand, of dat zij simpelweg profiteerden van het Franse machtsvacuüm dat het gevolg was van de revolutie. Dertien jaar vochten de Haïtiaanse slaven voor hun vrijheid. In 1804 was de eerste succesvolle slavenrevolutie een feit.

Maar ruim twintig jaar later, in 1825, stuurde Parijs oorlogsschepen naar Haïti om compensatie af te dwingen voor de Franse plantagehouders en gederfde inkomsten, ter waarde van 150 miljoen francs. Enkele jaren geleden berekenden historici dat dat omgerekend naar de waarde van nu zo’n 105 miljard dollar was. In 1830 is de schuld teruggebracht tot 90 miljoen francs.

Het duurde tot 1947 voordat Haïti de schuld had afbetaald. Volgens de Haïtianen maakte de enorme schuld aan Parijs het onmogelijk om een fatsoenlijke staat op te bouwen, en is het land daarom nog altijd straatarm.

In Haïti zijn natuurrampen vernietigender dan elders

Op internet circuleren fascinerende satellietfoto’s van het tropische eiland. Het oostelijk deel, de Dominicaanse Republiek, oogt fris en groen dankzij de uitgestrekte tropische bossen. Het westelijk deel, Haïti, is kaal en bruin. Vrijwel alle bomen zijn er gekapt. Deels vanwege de plantages, maar het merendeel is opgestookt door de Haïtianen, bij gebrek aan andere brandstof. Of het bos werd platgebrand door keuterboertjes.

De extreme ontbossing is er de oorzaak van dat aardbevingen (dat onfortuinlijke Haïti bevindt zich ook nog eens op een breuklijn) en orkanen (Haïti ligt ‘op de route’) vernietigender zijn dan in buurstaat de Dominicaanse Republiek. Haïti is bovendien dichtbevolkt: het land telt inmiddels 11 miljoen inwoners, terwijl het een stuk kleiner is dan Nederland. Nog in 2010 kwamen 250.000 Haïtianen om bij een zware aardbeving.

Papa Doc zaaide angst met de Tonton Macoutes en met voodoo-rituelen

Decennialang werd de bevolking ook nog eens geteisterd door dictators, van wie François Duvalier (‘Papa Doc’) en zijn zoon Jean-Claude Duvalier (‘Baby Doc’) bijzonder berucht waren. Zij regeerden van 1957 tot 1986, en roofden intussen de staatskas leeg.

Papa Doc zaaide angst met zijn geheime politie – de Tonton Macoutes – en met voodoo-rituelen. Zijn zoon hield vooral van juwelen en dure auto’s, ontvluchtte Haïti in 1986 met 800 miljoen dollar in zijn koffers – maar niet voordat hij twee kinderen offerde om met hun bloed zijn opvolgers te vervloeken. Je zou er bijna in geloven, gezien de opeenvolging van corrupte leiders na hem, en hoe gewelddadig zij soms om het leven kwamen.

Was Haïti een Nederlandse kolonie geweest, dan zou er inmiddels zeker een hevig debat zijn over herstelbetalingen. Maar in Frankrijk? De Franse regering weigerde steevast Haïti te compenseren. Het land dat eens de rijkste Europese kolonie was, moet het zelf maar uitzoeken. Dat gaat Haïti bijzonder slecht af.