Meer dan drie weken na de dood van de jonge Iraanse Mahsa Amini, blijven burgers in het hele land op straat komen voor fundamentele verandering.
‘Deze protesten zijn in menig opzicht uniek. En dan heb ik het niet alleen over de gigantische verspreiding of de deelname van alle sociale klassen’, zegt Vafa Mehraeen (40), mensenrechtenactivist en linguïstisch onderzoeker. De voorbije jaren werkte hij vanuit het buitenland voor tal van Iraanse oppositiemedia, zoals Radio Zamaneh dat in Nederland gevestigd is en het vanuit Londen actieve Iranwire. Tien dagen geleden arriveerde Mehraeen in Brussel.
‘Het bijzondere van deze protestgolf is dat er ook kinderen uit lagere en middelbare scholen bij betrokken zijn. In de provincie Koerdistan werden alle scholen zondag gesloten, om te verhinderen dat de leerlingen zich zouden organiseren en betogen. Dat is nooit eerder gebeurd.
‘Bovendien duurde geen enkel protest zo lang en valt de afwezigheid op van de Opperste Leider, Ali Khamenei. Bij elke vorige protestgolf kwam hij na een dag of twee live op de televisie, en garandeerde hij huilend dat hij het volk diende – een strategie om de sympathie van de burgers te winnen. Deze keer hoorden we twee weken lang niets van hem en zijn uiteindelijke toespraak werd niet live uitgezonden. Bovendien dreigde hij met “de bestraffing” van de jongeren, wat wellicht ook verklaart waarom we nu voor het eerst politiemannen zien die minderjarigen afranselen met zwepen.’
Internationale media focussen op de overweldigende deelname van vrouwen aan de protesten.
Vafa Mehraeen: Hoewel vrouwen vroeger ook demonstreerden, waren ze inderdaad nooit zo talrijk. Maar het gaat niet alleen om hun rechten, dit is de zaak van álle mensen. Je ziet het in de filmpjes waar automobilisten vrouwen claxonnerend aanmoedigen en in de vele commentaren van jongens en mannen die stellen dat de revolutie met ‘dit soort meisjes en vrouwen in elk geval wordt gewonnen’.
Het zijn de jongeren – goed voor een derde van de bevolking – die het voortouw nemen. Waarom?
Mehraeen: De tieners en twintigers van nu, Generatie Z, hebben de vrees van zich afgeschud. Voor hen is het vrijheid of de dood. De huidige Iraanse realiteit is het leven niet waard. Ik geloof dat de angst die mijn generatie zo parten speelde, in de religie verankerd zit. Gelovig zijn, betekent bang zijn om te leven. Steeds meer mensen wijzen dat nu af, bevrijden zichzelf. Kijk naar de opiniepeilingen: twee derde van de Iraniërs wil leven in een seculier land.
Hoe verklaart u die evolutie?
Mehraeen: Het internet – volgens de Wereldbank bedraagt de connectiviteit meer dan 90 procent – heeft de Iraanse samenleving getransformeerd. Zie het als een raam waardoor de gevangene nu naar de buitenwereld kan kijken. Dat gebeurt met een onwaarschijnlijke gretigheid, wat ook verklaart waarom zoveel Iraniërs in hun vrije tijd Engels leren. Als ticket naar de vrijheid. Via het internet zien ze de contouren van de eigen gevangenis. Het gros van de dingen die elders doodgewoon zijn, kan in Iran niet. Lees de tekst van Baraye Azadi (Voor vrijheid, nvdr) hét lied van de protesten, dat al meer dan 40 miljoen keer werd beluisterd. Om op straat te dansen, Voor de angst bij het kussen, Voor mijn zus, je zus, onze zussen, (..), Voor het verlangen naar een normaal leven, (..) Voor honden, onschuldig maar verboden. De mollahs bepalen alle aspecten van het leven en dat pikt de jonge generatie niet meer.
De dagelijkse overheidspropaganda op tv stelt de zucht naar vrijheid voor als een wens om naakt te zijn.
Generatie Z claimt het recht om lief te hebben en dat publiekelijk te uiten?
Mehraeen: Bovenal eist ze haar menselijke waardigheid terug, het recht om zelf keuzes te maken en daar verantwoordelijk voor te zijn. De dagelijkse overheidspropaganda op tv stelt de zucht naar vrijheid voor als een wens om naakt te zijn. Vrouwen, leven, vrijheid – dé slogan van de beweging – wordt uitgelegd als ‘vrouwelijke lust en prostitutie’. Het doet terugdenken aan de vader van de revolutie, Ayatollah Khomeini. Hij beweerde in de jaren tachtig dat als ze in het Westen over vrijheid spraken, ze seks bedoelden.
Eind vorige week werd op de nationale televisie de ‘bekentenis’ uitgezonden van een Frans stel dat in mei werd gearresteerd. Ze zouden in opdracht van de Franse veiligheidsdiensten onrust komen stoken. Wordt er veel geloof gehecht aan dergelijke bekentenissen?
Mehraeen: Volstrekt niet. Integendeel, er wordt de spot mee gedreven op sociale media. Het is een typische tactiek van het regime, die al sinds 1979 wordt gebruikt.
Tal van Franse en Amerikaanse actrices knipten een lok van hun haar af om hun solidariteit te betuigen met de demonstranten. Is dat van belang?
Mehraeen: Daarmee geven ze via hun eigen status internationale zichtbaarheid aan de protesten. De wereld moet de demonstranten nu zien. Maar tegelijk moet het regime aansprakelijk worden gehouden. Teheran ratificeerde tal van internationale conventies, die moet het tegenover de eigen burgers naleven.
Gelooft u dat er een regimewissel komt?
Mehraeen: Op langere termijn wel, het regime is onhervormbaar en de burger beseft dat. Maar nu? Opperbevelhebber Abdolrahim Moosavi stelde tijdens een militaire ceremonie op 8 oktober dat ‘met alle jongeren in één dag kan worden afgerekend’. Dat doet vermoeden dat er nu vooral repressie zal volgen. Er vielen al meer dan 160 doden, hoeveel meer moeten het er worden?
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier