‘Internationale gerechtshoven zijn veerkrachtiger dan vaak gedacht wordt’

Onderzoekers Pola Cebulak en Freek van der Vet over het groeiende verzet tegen internationale gerechtshoven, zoals het Strafhof in Den Haag.

Internationale gerechtshoven hebben een groeiende invloed op ons leven. Ze houden onze mensenrechten in stand, overzien handelsverdragen en beschermen ons tegen machtsmisbruik. Rechtbanken oordelen vaak in zaken die stevig maatschappelijk debat aanwakkeren: het boerkaverbod, LGBTI rechten, de doodstraf en de uitzet van uitgeprocedeerde asielzoekers naar landen waar er risico bestaat op marteling.

Steeds vaker krijgen deze gerechtshoven te maken met verzet. Afgelopen week dreigde John Bolton, nationaal veiligheidsadviseur van de Amerikaanse president Donald Trump, nog met sancties tegen het Internationale Strafhof in Den Haag als het Hof het onderzoek naar vermeende oorlogsmisdaden van het Amerikaanse leger in het conflict in Afghanistan zou doorzetten.

Internationale gerechtshoven zijn veel veerkrachtiger dan vaak gedacht wordt.

Rusland heeft zich ook verzet tegen het uitvoeren van een aantal uitspraken van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EVRM) over ouderschapsverlof in het leger en stemrecht van gevangenen. Dit conflict leidde er in 2015 toe dat het Russische Constitutioneel Hof besloot die uitspraken van het EVRM die in conflict zijn met de Russische grondwet te negeren. Venezuela verliet het Inter-Amerikaanse Hof voor de Mensenrechten in 2012 nadat het Hof had geoordeeld dat de overheid compensatie moest betalen aan een terrorist.

Staatssecretaris voor Asiel, Migratie, en Administratieve Vereenvoudiging, Theo Francken verborg zijn ongenoegen niet toen het Europese Hof van Justitie een zaak opnam over Syrische vluchtelingen die in de Belgische ambassade in Libanon een asielaanvraag wilden indienen. Hij zei dat hij liever zijn kantoormeubels zou verkopen om de dagelijkse boetes van het Hof af te betalen, dan een uitspraak van de rechtbank te honoreren.

De uitspraken van internationale gerechtshoven worden door sommigen gezien als een bedreiging voor de maatschappij en nationale cultuur. Vooral populistische politici zijn kritisch over internationale rechters. De rechters worden in hun ogen geïnstalleerd zonder voorafgaand democratisch proces, maar hebben wel ruime bevoegdheid om in te grijpen in nationaal beleid. Vaak gaat deze kritiek gepaard met dreigingen: het sluiten van de geldkraan, het verlaten van de internationale gerechtshoven, of het plots niet respecteren van uitspraken.

Internationale rechtvaardigheid is pas echt in gevaar als politici geen enkele rechter meer over hun schouders laten meekijken.

Maakt de afkeer van internationale rechtbanken deel uit van een mondiale trend? Onderzoekers van iCourts (Universiteit Kopenhagen), ARTES (UvA) en het Instituut voor Ontwikkelingsbeleid (UAntwerpen) publiceerden onlangs de resultaten van een grootschalig ondezoeksproject over het toenemende verzet tegen internationale gerechtshoven rond de wereld. Ze concludeerden dat frontale aanvallen die het bestaan van de rechtbanken op het spel zetten eigenlijk erg zeldzaam zijn. Alleen het Tribunaal van de Zuid-Afrikaanse Ontwikkelingsgemeenschap werd in 2012 ontbonden naar aanleiding van een zaak over de redistributie van land tussen donkere en blanke boeren in Zimbabwe. Toenmalig president van Zimbabwe Robert Mugabe leidde na de uitspraak een regionale lastercampagne tegen het tribunaal. De impact van de kritiek die we vandaag de dag zien wordt echter vaak overdreven in de pers. Internationale gerechtshoven blijken veel veerkrachtiger dan men vermoedt.

Internationale gerechtshoven werken met sociale vraagstukken die vaak stevig debat aanwakkeren. Het is dan ook niet vreemd dat er kritiek is. De onderzoekers concluderen dan ook dat kritiek onderdeel is van een gezonde ‘feedback-loop’. Kritiek zorgt ervoor dat de rechters het contact met de maatschappij niet verliezen en ook de politieke impact van hun beslissingen niet onderschatten. Internationale rechtvaardigheid is pas echt in gevaar als politici geen enkele rechter meer over hun schouders laten meekijken.

Pola Cebulak is Universitair Docent in Europees recht aan de Universiteit van Amsterdam.

Freek van der Vet is Kone Foundation Postdoctoraal Onderzoeker aan de Universiteit van Helsinki (Finland), faculteit der rechtsgeleerdheid.