Lydia Charles Moyo is jong, energiek, en vastberaden haar geboorteland te veranderen. ‘Veel Tanzaniaanse mannen vinden een onafhankelijke vrouw intimiderend. Die logica wil ik doorbreken.’
Lydia Charles Moyo praat zelfverzekerd, ad rem, alsof ze elke volzin in een weegschaal legt. Wie vijf minuten met haar converseert, vermoedt een ceo te spreken, opgeleid aan een of andere business school.
Het tegenovergestelde is waar. Charles Moyo is de oprichtster van een van Tanzania’s meest innovatieve organisaties voor armoedebestrijding. Met haar ngo Her Initiative helpt ze Tanzaniaanse vrouwen om opleidingen te volgen en te ondernemen. We spreken haar in de kantoren van de Koning Boudewijnstichting, waar ze namens haar organisatie de KBF Afrika Prijs in ontvangst neemt. Die onderscheiding, goed voor een toelage van 200.000 euro wordt elke twee jaar toegekend aan een Afrikaanse organisatie die duurzame projecten opzetten om de levensstandaard van Afrikaanse landen op te krikken.
De problemen en uitdagingen waarmee Tanzaniaanse vrouwen geconfronteerd worden zijn talrijk, verklaart Anna Meela Kulaya, die Charles Moyo juridisch adviseert. Veel Tanzaniaanse vrouwen trouwen op jonge leeftijd, of ze worden uitgehuwelijkt. Tienerzwangerschappen zijn er bijzonder courant: in 2016 was een op de vier Tanzaniaanse meisjes jonger dan twintig al minstens een keer zwanger. Ook aids is er nog steeds een enorm probleem. Volgens cijfers van de VN treft 80 procent van de nieuwe hiv-besmettingen meisjes en jonge vrouwen.
Rolmodellen
Charles Moyo weet waarover ze spreekt wanneer ze de uitdagingen opsomt waarmee jonge Tanzaniaanse meisjes worstelen. Ze is geboren in een van de arme buitenwijken van de hoofdstad Dar es Salaam. Zoals zoveel Tanzaniaanse kinderen groeide ze op in een eenoudergezin. Door financiële problemen in het gezin was ze aangewezen op staatsscholen, die in Tanzania geen al te goede reputatie hebben.
Wanneer ze op haar eerste schooldag in het secundair onderwijs aankomt, stelt ze vast dat er van een school eigenlijk geen sprake is. ‘Er waren geen leerkrachten, er werd geen les gegeven,’ zegt Charles Moyo. ‘Er was geen bibliotheek, geen laboratorium. Eigenlijk hingen we de hele dag wat rond, en gingen we vervolgens naar huis.’
Al snel zag ze haar leeftijdsgenoten afhaken. ‘Je bent gedoemd om te falen,’ zucht Charles Moyo. ‘Je wandelt elke ochtend een uur om op school te geraken, maar er is niemand die naar je omkijkt. Vindt u het vreemd dat jongens en meisjes in die omstandigheden op jonge leeftijd hun school opgeven? In mijn eerste jaar zijn we met 200 begonnen, en slechts negen van ons hebben het eindexamen gehaald.’
Lydia Charles Moyo is zelf geboren in een van de arme buitenwijken van de hoofdstad en groeide op in een eenoudergezin.
Het zette haar aan het denken. ‘Ik had het gevoel dat ik mijn leeftijdsgenoten in de steek had gelaten,’ vertelt Charles Moyo. Samen met een paar vrienden richtte ze het Teen Girls Support Initiative op, een organisatie om meisjes meer zelfvertrouwen en een beter zelfbeeld te geven. Daarmee organiseerden ze in een tiental scholen in Dar es Salaam ontmoetingsdagen met rolmodellen: een vrouw die advocaat was geworden, een vrouwelijke ondernemer, een schrijfster.
‘We leerden meisjes dat ze rechten hebben, en dat er wetten zijn om hun rechten te beschermen. Rolmodellen zijn enorm belangrijk. Als je uit een familie komt waar niemand ooit heeft gestudeerd en nauwelijks naar school is gegaan, heb je geen idee. Veel Tanzaniaanse kinderen hebben nog nooit een advocaat gezien. Ze weten nauwelijks dat dat bestaat. Hoe kan je jezelf dan ontwikkelen?’
Risicogedrag
Wanneer ze geselecteerd wordt om aan de universiteit te studeren, start Lydia Charles Moyo met een tweede project: de zogenaamde Panda-evenementen, naar het Swahili-woord voor planten. ‘Bij die evenementen leerden we meisjes hoe ze konden ondernemen om onafhankelijker te worden. We leerden ze hoe ze een eigen zaakje konden starten, bijvoorbeeld door tegen betaling kleren te herstellen. We toonden ze hoe belangrijk financiële onafhankelijkheid is voor wie wil slagen in het leven.’
‘Finaal is ongeveer elk maatschappelijk probleem terug te brengen tot armoede,’ zegt Charles Moyo. ‘Armoede leidt tot risicogedrag. Toen ik studeerde, zag ik veel vriendinnen die een relatie met een oudere man startten om hun studies te kunnen betalen. Ouders huwelijken hun kinderen op zeer jonge leeftijd uit omdat ze de bruidsschat nodig hebben om te overleven. Meisjes geraken zwanger omdat ze geen geld hebben om voedsel te kopen, of ze lopen hiv op.’
We leren vrouwen om te denken als ondernemers.
Meela Kulaya benadrukt dat die besmettingen niet het gevolg zijn van een gebrek aan onwetendheid. ‘De meeste meisjes zijn zich bewust van de risico’s van onveilige seksuele contacten. Ze raken besmet omdat ze zodanig arm zijn dat ze zulke onveilige relaties niet kunnen weigeren. Het is sowieso moeilijk om mannen ervan te overtuigen dat ze een condoom moeten gebruiken. Als jij enorm arm bent en economisch afhankelijk, wordt dat nog véél moeilijker. Veel meisjes zijn niet in een positie om te onderhandelen of onveilige seks te weigeren.’
Die analyse leidde Charles Moyo tot de conclusie dat financiële onfhankelijkheid de absolute prioriteit voor vrouwen moet zijn. ‘Dat is de enige manier om de cirkel van armoede te doorbreken. Ik heb het zelf meegemaakt tijdens het opgroeien: andere mensen nemen voortdurend beslissingen in jouw plaats. Dat maakt het enorm moeilijk om te dromen. Enkel als je financieel niet afhangt van een man, kan je nadenken wat je echt wil verwezenlijken in je leven.’
Digitale Panda
De voorbije jaren werkte Charles Moyo haar zogenaamde Panda-intiatieven verder uit. Panda werkt in vier stappen, legt ze uit. Stap één is wat Charles Moyo skills transformation noemt, waarbij meisjes aangeleerd krijgen welke rechten ze hebben, en wat ze moeten kunnen om een goede job te vinden. Als tweede stap krijgen de vrouwen de mogelijkheid om nieuwe vaardigheden aan te leren. ‘Dat kan zowel praktisch als theoretisch zijn,’ zegt Charles Moyo. ‘We leren ze hoe ze goederen kunnen produceren, maar we bieden ook lessen over marketing aan.’
Daarna krijgen vrouwen toegang tot goedkope leningen of microkredieten, die kunnen helpen om zelf een zaakje op te starten. De laatste stap is de belangrijkste, stelt Charles Moyo. ‘Het is enorm moeilijk om vrouwen een prominentere plaats te geven als de wetgeving niet volgt. We hebben beleid nodig dat vrouwenrechten promoot. Daarom gaan we op zoek naar wat beter kan.’
Met het project Panda on the Ground helpt Her Initiative jonge vrouwen om een nieuwe zaak op te richten. Het zijn vaak eenvoudige ideeën: een nagelsalon, beautyproducten, een bedrijfje dat decoratie of zeep maakt. ‘We leren vrouwen na te denken over hoe ze waarde kunnen toevoegen aan een product,’ zegt Charles Moyo. ‘We leren hen te denken als ondernemers.’ Daarnaast wordt Panda uitgebouwd als een digitaal leerplatform, waarbij vrouwen gratis videocursussen kunnen volgen. ‘Het is flexibel, zodat je het op je eigen tempo kan doen, wanneer je tijd hebt. Het is een manier om de kloof tussen stad en platteland weg te werken.’
Landbouw is de ruggengraat van de Tanzaniaanse economie. Omdat vrouwen geen land mogen erven en niet de middelen hebben om land te kopen, zijn ze extra kwetsbaar.
Een zeer belangrijk aspect van de Panda-aanpak is digitalisering, vertelt Charles Moyo. ‘Een van de eerste stappen die we aanleren, is dat ze hun zaak online in de markt moeten zetten. Hoe doe je aan digitale marketing, hoe werken online betaalsystemen, welke platformen gebruik je om je goederen op de markt te brengen? Dat is absoluut noodzakelijk als je in Tanzania wil ondernemen. De meeste Tanzanianen hebben geen tijd om naar de winkel te gaan, en doen hun inkopen met de smartphone. Als je je producten wil verkopen, moet je dus online aanwezig zijn.’
Met het geld dat Her Initiative van de Koning Boudewijn Stichting ontvangt, hoopt ze Panda Digital verder uit te bouwen en ook cursussen in het Swahili aan te bieden. ‘Op die manier zouden we onze aanpak naar andere Oost-Afrikaanse landen kunnen brengen.’
Patriarchale erfenis
Feminisme is in Tanzania geen hobby, maar een voorwaarde voor ontwikkeling, vinden Charles Moyo en Meela Kulaya. Tanzaniaanse tradities zijn erg patriarchaal en benadelen vrouwen, legt Meela Kulaya uit. Ze geeft het voorbeeld van het erfenisrecht, dat vrouwen in de meeste gevallen uitsluit. ‘Volgens het Tanzaniaanse gewoonterecht is de oudste zoon van de eerste vrouw de voornaamste erfgenaam,’ verklaart ze. ‘Wat overblijft, wordt verdeeld onder de andere mannelijke erfgenamen. Vrouwen komen pas als allerlaatste.’
Het voornaamste gevolg van die patriarchale erfenis is dat vrouwen in de meeste gevallen geen ontroerend goed of land kunnen erven. Dat is een groot probleem, stelt Meela Kulaya. ‘In Tanzania is landbouw, zoals in de meeste Afrikaanse landen, de ruggengraat van onze economie. Bijna iedereen heeft land nodig om in zijn levensonderhoud te voorzien. Omdat vrouwen geen land mogen erven en niet de middelen hebben om land te kopen, zijn ze extra kwetsbaar. Het is een van de redenen waarom meisjes vaak op erg jonge leeftijd worden uitgehuwelijkt.’
Veel Tanzaniaanse mannen vinden een onafhankelijke vrouw intimiderend. Die logica wil ik doorbreken.
Lydia Charles Moyo ziet ook een attitudeprobleem. ‘Tanzaniaanse mannen worden opgevoed met het idee dat vrouwen inferieur zijn,’ zegt Charles Moyo. ‘Jongens worden verondersteld om leiders te zijn, terwijl meisjes wordt aangeleerd dat je zo snel mogelijk moet trouwen en moeder worden. Ze weten niet hoe ze moeten omgaan met een vrouw die opgeleid en onafhankelijk is, die zelf haar geld verdient. Veel Tanzaniaanse mannen vinden een onafhankelijke vrouw intimiderend. Die logica wil ik doorbreken. Wanneer vrouwen de kans krijgen om te studeren, krijgen ze ook het vertrouwen om zelf het woord te nemen.’
Ze geeft toe dat het een voortdurende strijd is, die geregeld voor maatschappelijke backlash zorgt. ‘Het idee bestaat dat vrouwen die een eigen zaak hebben of uit werken gaan niet in staat zijn om voor kinderen te zorgen. Ze maken zich zorgen dat ze niet zullen trouwen als ze werken, dat ze geen kinderen zullen krijgen. Ze krijgen van mannen te horen dat alle vrouwen die buitenshuis werken gescheiden zijn. Dat brengt meisjes aan het twijfelen.
Het zijn denkbeelden waar ze zich zelf dood aan ergert. ‘We maken vrouwen niet sterker omdat we mannen willen verzwakken,’ benadrukt Charles Moyo. ‘Ik wil vrouwen de keuze geven. Wil je een werkende moeder zijn? Prima. Wil je geen moeder worden? Ook prima. Het is toch voor iedereen beter als vrouwen zelf een keuze kunnen maken?’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier