‘In Rusland is de apathie als grootste winnaar uit de stembus gekomen’

Zowel de Russische bevolking als Westerse politici lijken er zich bij neer te leggen dat dit nu eenmaal de Russische invulling van democratie is geworden, analyseert Rusland-experte Ria Laenen (KUL) de verkiezingsoverwinning voor Vladimir Poetin.

Na de Doemaverkiezingen in december 2011 braken in Rusland de grootste protesten uit die het land had gezien sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Toen uitten Russen hun ongenoegen over de frauduleuze praktijken in de aanloop naar en op de kiesdag zelf. Die verkiezingen leverden de Verenigd Rusland – door Kremlincriticus Aleksej Navalny omschreven als de partij van ‘boeven en dieven’- een stevige meerderheid op. 5 jaar later ziet het er niet naar uit dat de straten van Moskou, Sint-Petersburg of andere Russische steden zich zullen vullen met betogers. Wat is er dan gebeurd waardoor de verkiezingen van afgelopen zondag haast niemand begeesterden?

Zoals gekend wisselden Vladimir Poetin en Dimitri Medvedev onderling opnieuw van zitje, waardoor Poetin na een interlude van 4 jaar weer president werd in 2012 en Medvedev premier. In zijn derde ambtstermijn als president maakte Poetin de oppositie haast volledig monddood. Hij hanteerde daartoe een brede waaier aan maatregelen.

Zo werd er verder gesleuteld aan de kieswetgeving. Doemaverkiezingen zijn er nu slechts om de 5 jaar (voordien elke 4 jaar); de presidentiële ambtstermijn werd verlengd van 4 naar 6 jaar. Bovendien werd de timing van de verkiezingen last-minute vervroegd van december naar september, waardoor vele Russen er de voorkeur aan gaven op hun datsja van de nazomer te genieten in plaats van naar het stemhokje te trekken.

Op die manier hoopte het Kremlin de oppositie in grootsteden Moskou en Sint-Petersburg de wind uit de zeilen te halen, wat inderdaad is gelukt. In beide steden lag de opkomst bijzonder laag en valt er weinig animo te bespeuren om protesten te organiseren.

Tijdens de kiescampagne – waar overigens weinig van te merken was in het Russische straatbeeld – kreeg Verenigd Rusland het leeuwendeel van de publiciteit in de Russische staatsmedia. Ook de door het Kremlin gedoogde semi-oppositiepartijen (zoals de Communistische Partij en het extreme-rechtse LDPR van Vladimir Zjirinovski) mogen campagne voeren. Op die manier wordt de schijn van democratie opgehouden. Boris Nemtsov kan zijn frustratie over deze gang van zaken niet meer komen uiten in het Europees Parlement, waar hij steevast meer aandacht kreeg dan in eigen land. Hij werd immers vermoord in februari 2015.

Een belangrijk legislatief drukkingsmiddel is de in mei 2015 ingevoerde wet op ‘buitenlandse agenten’ die veelvuldig wordt aangewend om elke organisatie die zich kritisch opstelt ten aanzien van het regime te viseren. Dat mocht zeer recent Levada, dat onafhankelijke opiniepeilingen houdt, nog ondervinden.

Door het gebrek aan oppositie zijn de verkiezingen eigenlijk verworden tot een populariteitspoll van de partij Verenigd Rusland, de Kremlinpartij met een machtsmonopolie. Alhoewel opiniepeilingen voorspelden dat de partij er een stuk op achteruit zou gaan, wijzen de voorlopig gepubliceerde kiesresultaten toch in de richting van meer dan 50 procent van de stemmen. Dat valt wellicht onder meer te verklaren door het grote vertrouwen dat Poetin geniet bij de meerderheid van de Russische bevolking.

Dat de meerderheid van de kiezers voor Verenigd Rusland stemden, is een signaal aan de president als een teken van vertrouwen in zijn beleid. Nu het verplichte nummertje van de Doemaverkiezingen zonder noemenswaardige problemen is opgevoerd, kan Poetin zich dus beginnen warm te lopen voor de presidentsverkiezingen (gepland in maart 2018).

Deze Doemaverkiezingen kunnen geboekstaafd worden als de verkiezingen van de apathie. De opkomstcijfers werden geschat op minder dan 40 procent en zijn zo de laagste in de post-Sovjetgeschiedenis. Breng daarbij in rekening dat de officiële opkomstcijfers kunstmatig hoger gelegd worden dan de reële opkomst door de in Rusland vaak beproefde praktijk van ballot stuffing: het aanvullen van de stembussen.

Poetin had dan wel beloofd dat dit de ‘eerlijkste verkiezingen’ zouden worden, videobeelden en getuigenissen van verkiezingswaarnemers bewijzen dat er opnieuw werd geknoeid. Maar de fraude vond wellicht plaats op minder grote schaal dan bij de vorige verkiezingen uit vrees dat al te frappant gesjoemel een trigger zou kunnen zijn voor protesten. Het Kremlin hoeft zich echter vooralsnog geen zorgen te maken. De strategie van de verkiezingen zo veel mogelijk in de luwte te laten verlopen schijnt te hebben gewerkt.

Nochtans heeft de Rus in september 2016 meer redenen om misnoegd te zijn dan in december 2011. De Russische economie doet het een stuk slechter dan in 2011 door de gekelderde olieprijzen. De Russische economie is nog steeds te eenzijdig afhankelijk van de uitvoer van olie en gas. De combinatie van een gedaalde olieprijs met de Westerse sancties tegen Rusland en het Russische importembargo naar aanleiding van het conflict in Oekraïne laten zich voelen in fiks gestegen levensduurte. Toch vertaalt dit alles zich niet in politiek activisme. Integendeel, een ieder-voor-zich mentaliteit voedt de diepgewortelde traditie van corruptie.

En ook patriottisme bloeit verder. Vladimir Poetin trekt volop de kaart van het buitenlandbeleid om de aandacht van interne problemen af te leiden. Van de annexatie van de Krim tot de Russische rol in de oorlog in Syrië, het wordt allemaal gebracht onder de noemer van het opeisen van Ruslands rechtmatige plaats als grootmacht op het wereldtoneel. Dat discours slaat aan bij zowat alle lagen van de Russische bevolking.

De economische moeilijkheden worden Poetin niet in de schoenen geschoven. Zoals wel vaker gehoord in de Russische geschiedenis zijn volgens de Russische propaganda de problemen allemaal te wijten aan ‘externe krachten’.

Als de gegoede Russen geen Italiaanse mozzarella of Franse brie meer kunnen kopen, dan is dat de schuld van de Europese Unie waar men niet begrijpt dat wat Rusland met de Krim heeft gedaan niets anders was dan het rechtzetten van een historische fout en het zich terug toe-eigenen van een verloren stuk moederland. Als het broze vredesbestand in Syrië mislukt, dan is dat gegarandeerd de schuld van de Amerikanen die niets liever willen dan Ruslands bondgenoot Bashar al-Assad uit het zadel lichten. Als Russische atleten worden uitgesloten van deelname aan de Olympische Spelen omwille van geïnstitutionaliseerd dopinggebruik, dan is dat omdat de rest van de wereld twee maten en gewichten hanteert ten aanzien van Rusland. Deze redeneringen krijgt de Russische bevolking voorgeschoteld en slikt het als zoete koek.

Zowel de Russische bevolking als Westerse politici lijken er zich bij neer te leggen dat dit nu eenmaal de Russische invulling van democratie is geworden: op regelmatige basis een georkestreerde show genaamd verkiezingen opvoeren om daarna snel weer over te gaan tot de orde van dag. Zo komt apathie als de grootste overwinnaar uit de bus.