‘In Oekraïne voltrekt zich hetzelfde scenario als een eeuw geleden’

‘De oorlog in Oekraïne is bijna een jaar aan de gang, en het ziet er niet naar uit dat er snel een einde aan komt. Maar wie weet volgt ook hier het Eerste Wereldoorlog-scenario: in 1917 had de Russische bevolking genoeg van het militaire avontuur van de tsaar en volgde een revolutie’, schrijft Robbert De Witt.

Zou het te danken zijn aan de oorlog in Oekraïne, al die Oscarnominaties voor een toch teleurstellende speelfilm? Im Westen nichts Neues van de Duitse regisseur Edward Berger is genomineerd voor liefst negen Academy Awards. Op 12 maart zal blijken of de anti-oorlogsfilm, gebaseerd op het boek van Erich Maria Remarque, daadwerkelijk met prijzen wordt overladen.

De roman, die tien jaar na de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) uitkwam, was destijds een enorm succes. De miljoenen teruggekeerde soldaten en hun families herkenden zich in de zinloosheid van de oorlog, zoals beschreven door de ogen van de hoofdfiguren. Met voorop de zeventienjarige Paul Bäumer, een bedachtzame Duitse schooljongen die met zijn schoolkameraden door een nationalistische leraar wordt opgejut het leger in te gaan om te vechten voor het vaderland. De aanvankelijk enthousiaste scholieren verliezen gaandeweg elke illusie. Eén voor één komen ze om aan het troosteloze front.

De recente verfilming biedt dankzij moderne technologie een ongekende ervaring van hoe het honderd jaar geleden aan het westelijke front moet zijn geweest. Helaas zijn de hoofdrolspelers van bordkarton. De jongens worden amper geïntroduceerd, laten niets van twijfel zien en gaan schijnbaar fluitend hun noodlot tegemoet. De acteerprestaties waren voor de Duitse regisseur blijkbaar minder belangrijk dan de overweldigende beelden.

Voor een realistischer beeld kun je beter nog eens de (Amerikaanse) verfilming uit 1930 bekijken – gewoon gratis, via YouTube. Of nog beter: lees het boek.

Desondanks is de nieuwe vertolking van Im Westen nichts Neues de moeite waard. De film geeft een idee van de verschrikkingen die Oekraïense en Russische soldaten momenteel ondergaan in het oosten van Oekraïne. De loopgravenoorlog van 1914-1918 gold lang als een barbaarse manier van wapengekletter, achterhaald door de komst van de tanks en vliegtuigen waarmee de Tweede Wereldoorlog werd uitgevochten.

Maar zoals inmiddels bekend, is de geschiedenis in het Westen wel verder gegaan, maar in Rusland niet. Voor Vladimir Poetin is de Koude Oorlog immers ook nog niet voorbij.

Het front in Donetsk en Loehansk ziet eruit als het front in Noord-Frankrijk en België ruim honderd jaar geleden. Met modderige, half besneeuwde vlaktes vol kraters als gevolg van eindeloze artilleriebeschietingen. Dorpen en steden die aan puin zijn geschoten, bossen waarvan nog slechts een enkele kale boomstam tegen de grijze lucht afsteekt.

En de Russen gebruiken nog dezelfde tactieken als de oorlogvoerende landen destijds. Jonge mannen worden in zich herhalende golven richting de Oekraïense stellingen gestuurd. De meesten halen het niet, gewonden worden in het niemandsland achtergelaten. Het front bij de stad Bachmoet, waar deze winter het hevigst wordt gevochten, staat inmiddels bekend als ‘de gehaktmolen’. Net zo dodelijk als de Eerste Wereldoorlog allemaal. Net zo zinloos ook, want opnieuw wordt er ondanks het verlies van duizenden mensenlevens amper terreinwinst geboekt.

Er zijn meer overeenkomsten. In 1914 waren de oorlogvoerende landen ervan overtuigd dat de oorlog zo voorbij zou zijn. Home before Christmas, thuis vóór Kerst, zeiden de Engelsen. En de Duitsers hadden het over een frischer, fröhlicher Krieg. Zo dacht Poetin dat de tweehonderdduizend Russische soldaten Oekraïne in korte tijd onder de voet zouden lopen. In beide gevallen pakte het anders uit.

Deze nieuwe oorlog in Europa is bijna een jaar aan de gang, en het ziet er niet naar uit dat er snel een einde aan komt. De hoop dat de zware economische sancties Rusland zouden isoleren en Poetin tot een ander inzicht zouden brengen, is ijdel gebleken. En net als eerdere Russische machthebbers, geeft hij niet veel om het verlies van tienduizenden van zijn soldaten.

Maar wie weet volgt ook hier het Eerste Wereldoorlog-scenario. In 1917 had de Russische bevolking genoeg van het militaire avontuur van de tsaar. Een revolutie maakte een einde aan diens bewind en Rusland tekende een wapenstilstand.