De iconische feminist Ruth Bader Ginsburg vocht haar hele leven voor burgerrechten voor het Amerikaanse volk. Sinds 1993 deed ze dat als lid van het Hooggerechtshof. Vrijdag stierf ze op 87-jarige leeftijd aan de gevolgen van kanker.
Ruth Bader Ginsburg was misschien wel het meest iconische, feministische boegbeeld in de Verenigde Staten. Als lid van het Hooggerechtshof, als activist bij de ACLU, en als een van de eerste vrouwelijke hoogleraar rechten in de VS in het midden van de twintigste eeuw. Haar bijdragen aan de Amerikaanse samenleving reiken van het openstellen van het huwelijk voor mensen van hetzelfde geslacht tot het federale recht op abortus.
Ze vocht vijf keer met kanker. In voorjaar 2020 werd ze opnieuw behandeld, nadat er bij een biopsie opnieuw leverkanker werd vastgesteld. Toen liet Bader Ginsburg in een verklaring weten dat de chemotherapie ‘goede resultaten’ liet zien en dat ze actief bleef. ‘Ik heb vaak gezegd dat ik lid zou blijven van het Hof zolang ik mijn werk op volle kracht kan blijven doen’, zei ze afgelopen juli. ‘Ik ben nog volledig in staat dat te doen.’
Vrijdag overleed Bader Ginsburg in het bijzijn van familie aan de gevolgen van uitgezaaide alvleesklierkanker. Met 9901 dagen als lid van het Hof staat ze op nummer 24 van de langstzittende leden, op een totaal van 114. Van de overige, huidige leden zit alleen rechter Clarence Thomas langer, met 10.559 dagen.
Academische carrière
Haar passie voor gelijke rechten stamt mogelijk uit haar vroege academische carrière. Ze studeerde af met een diploma in de rechten van Columbia University in 1959. Haar rechtenstudie was ze evenwel begonnen in 1956 aan Harvard, waar ze slechts een van de negen vrouwen was, in een groep van 500 studenten. Eerder had Bader Ginsburg al een bachelordiploma gehaald aan Cornell University. Tijdens haar tijd aan Harvard werd Bader Ginsburg met die paar andere vrouwen uitgenodigd door de decaan van de faculteit voor een etentje.
Na haar afstuderen had Bader Ginsburg, ondanks haar diploma’s, problemen een baan te vinden. Ze was een jonge moeder, en in die tijd was het idee dat een vrouw een eigen carriere naast die van haar man wilde nastreven nog niet echt geland. ‘Ik was joods, een vrouw en een moeder’, zei ze daar jaren later zelf over, ‘dat was wat veel blijkbaar.’
Hooggerechtshof Felix Frankfurter wilde Bader Ginsburg in 1906 niet aannemen voor een clerkship, een administratieve functie die rechters ondersteunt, omdat ze een vrouw was. Op aandringen van Columbia-decaan Gerald Gunther werd ze later dat jaar aangenomen als clerk van rechter Edmund Palmieri, aan de federale rechtbank voor het zuidelijke district van New York.
In 1963 werd Bader Ginsburg hoogleraar aan de Rutgers-universiteit. Daar kreeg ze minder betaald dan haar mannelijke collega’s, omdat haar echtgenoot een goedbetaalde baan had, zo vertelde haar latere mederechter Elena Kagan in 2014 aan de New York Times.
In 1969 kreeg ze een vaste aanstelling aan Rutgers, en in 1972 maakt ze de overstap naar haar alma mater Columbia University. Daar werd ze de eerste vrouwelijke hoogleraar met een vaste aanstelling. Ook schreef ze daar het eerste juridische werk over genderdiscriminatie in de VS.
Ze was ook de eerste vrouw die voor twee belangrijke juridische stukken schreef: de Harvard Law Review en de Columbia Law Review.
Activisme
In de vroege jaren ’70 verlegde Bader Ginsburg haar focus van academische kennis naar activisme. In 1972 was ze mede-oprichter van het Vrouwenrechtenproject bij de burgerrechtenorganisatie ACLU. In 1973 werd ze de belangrijkste jurist van het project. In die hoedanigheid was ze betrokken bij de maar liefst 300 genderdiscriminatiezaken die de ACLU voerde in het jaar 1974. Bader Ginsburg pleitte tussen 1973 en 1976 zes keer voor het Hooggerechtshof. Vijf van die zaken won ze. Daarbij focuste ze niet alleen op vrouwen die achtergesteld werden. In 1975 stond ze bijvoorbeeld een mannelijke weduwnaar bij in de zaak Weinberger versus Wiesenfeld. De weduwnaar kreeg geen ouderdomsuitkering van zijn overleden echtgenote, terwijl weduwes wel uitkeringen kregen van hun overleden echtgenoten. Bader Ginsburg pleitte dat daarmee gediscrimineerd werd tegen mannen.
Bader Ginsburg volgde een specifieke strategie bij het pleiten van de zaken. In plaats van onmiddellijk volledige gelijkheid tussen mannen en vrouwen te eisen, pikte ze er telkens kleinere zaken uit die ze kon winnen. Op die manier werkte ze stapje voor stapje aan het vergroten van vrouwenrechten. Haar uiteindelijk doel was dat het veertiende amendement op de Amerikaanse grondwet, dat gelijke rechten voor alle Amerikaanse burgers garandeert, ook volledig toepasbaar was op vrouwen.
Van centrist naar progressief
Het werk van Bader Ginsburg bij de ACLU was niet onopgemerkt gebleven. In 1980 benoemde president Jimmy Carter haar als lid van het Hof van Beroep in Washington DC. Daar bleek ze een centrale en neutrale houding te hebben. Ze werkte vaak samen met conservatieve rechters en raakte er onder meer goed bevriend met Antonin Scalia, met wie ze later samen in het Hof zou dienen.
Haar reputatie als keiharde progressief kwam pas decennia later. In 1993 werd ze door Bill Clinton voorgedragen als lid voor het Hooggerechtshof. Ook daar stelde ze zich aanvankelijk centraal op.
Maar tijdens het presidentschap van George W. Bush werden de conservatieve rechters John Roberts (2005, de huidige voorzitter van het Hof) en Samuel Alito (2006) benoemd.
Om tegengas te geven aan die conservatieve trend, stelde Bader Ginsburg zich steeds vaker als progressief op, en koos ze er vaker voor een dissidente opinie te schrijven. Dat is een gebruik in het Hof waarbij een of meer leden die het niet eens zijn met de uitspraak van de meerderheid van zich laten horen.
Bader Ginsburg werd beroemd omwille van die opinies, maar ook om het feit dat ze zich tijdens zittingen steeds vaker uitsprak. Bijvoorbeeld in 2013, tijdens de zitting van United States versus Windsor, rondom de Defense of Marriage Act (waarmee op federaal niveau werd vastgelegd dat een huwelijk alleen erkend werd als het tussen een man en een vrouw was). Bader Ginsburg vond dat er met de wet twee soorten huwelijken werden gecreëerd, een voor partners van verschillende genders en een voor partners van hetzelfde. Bader Ginsburg vergeleek het met melk. ‘Een vol huwelijk, en daarnaast dit soort halfvolle huwelijk’, zei ze.
Datzelfde jaar schreef ze in de zaak Shelby County versus Holder een dissidente opinie. De meerderheid van het Hof besloot dat staten voortaan geen federale toestemming meer nodig hadden om wetten rondom het stemproces door te voeren, waarmee de weg vrij werd voor kiezersonderdrukking. In haar opinie schreef Ginsburg: ‘Het weggooien van de federale toestemming, een mechanisme dat goed heeft gewerkt en blijft werken om discriminatoire veranderingen tegen te houden, is hetzelfde als het weggooien van je paraplu in een regenbui omdat je niet nat geworden bent.’
Notorious RBG
Door haar meer uitgesproken, progressieve profiel kreeg Bader Ginsburg de laatste jaar een behoorlijke fanclub, vooral van jonge vrouwen. In 2018 werd een documentaire met de titel ‘RBG’ over haar leven gemaakt, waarin te zien is hoe verwonderd ze was over haar populariteit. Over de bijnaam die ze kreeg, Notorious RBG (naar de rapper uit de jaren ’90) of dat ze vaak gepersifleerd werd in het populaire tv-programma SNL, was ze net zo verbaasd.
De documentaire geeft een leuk inkijkje in haar leven. Over hoe ze zelfs op 84-jarige leeftijd en ondanks haar petite statuut dagelijks gewichten heft, bijvoorbeeld. Of ze dat ze verschillende kragen heeft voor bij haar toga. In de documentaire laat ze haar ‘dissidente kraag’ zien, die ze droeg als de uitspraak van de meerderheid van het Hof haar niet zinde.
RBG – Official Trailer480270360
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Met alle koopwaar met Bader Ginsburgs gezicht en naam erop, kwam er de vrees dat haar enorme bijdrage aan de samenleving vergeten zou worden. Maar volgens kenners is dat niet het geval. Het was juist haar uitstraling die haar tot icoon maakte, zegt Jane de Hart, die in 2018 een biografie over Bader Ginsburg publiceerde, tegen Vox. ‘Jonge Amerikanen zagen de integriteit van Ginsburg, op een moment dat zoiets ver te zoeken was bij politici. Ze was aantrekkelijk juist omdat ze geen politica was, omdat ze haar indrukwekkende carrière gebouwd had op het tegenovergestelde van geraas en leugens.’
Donald Trump
Bader Ginsburg was geen fan van de huidige president van de Verenigde Staten. Tijdens een lezing op Amherst College in het najaar van 2019, noemde ze hem ‘een afwijking’ in het pad der geschiedenis. In een ironische wending van het lot zou haar dood nu juist zijn stempel op de Amerikaanse samenleving kunnen vastleggen, en die van haar doen vervagen.
Bader Ginsburg was het vierde progressieve lid van het Hof, naast Sonia Sotomayor, Elena Kagan en Stephen Breyer. De conservatieve rechters hadden dus al een kleine meerderheid, maar vooral voorzitter John Roberts wilde nog wel eens met de liberale fractie meestemmen (overigens vindt het overgrote deel van de stemmingen in het Hof niet volgens politieke scheidslijnen plaats, het gaat enkel om sociaal-maatschappelijke zaken waar de verschillen duidelijk worden).
Het is mijn meest vurige wens is dat ik niet vervangen zal worden tot er een nieuwe president geïnstalleerd is.
Trump mag nu een nieuwe rechter aandragen. Die moet benoemd worden door de Senaat, maar die is vooralsnog in handen van de Republikeinen, onder leiding van Mitch McConnell. Het valt te verwachten dat Trump en McConnell nog voor de verkiezingen van 3 november een nieuwe rechter erdoorheen zullen duwen, zodat ze de balans conservatief-progressief in het Hof verder richting conservatief kunnen duwen.
Dat staat in schril contrast met 2016, toen Antonin Scalia (onverwachts) stierf tijdens de tweede termijn van Barack Obama. McConnell weigerde toen een hoorzitting van Obama’s voorgedragen kandidaat, Merrill Lynch, in te plannen, omdat het ongepast zou zijn in een verkiezingsjaar een nieuwe rechter te benoemen. Rechters van het Hof worden voor het leven benoemd.
Progressieve Amerikanen vrezen dat er met een Hooggerechtshof waarin zes conservatieve rechters zetelen een einde zal komen op het federale recht op abortus. Nu al banen tientallen rechtszaken over dat recht zich een weg door het juridische stelsel van de VS. Als een of meerdere vna die zaken tot het Hof komen, zou een nieuwe conservatieve meerderheid het federale recht kunnen afschaffen.
Dat was ook Bader Ginsburgs angst. Volgens NPR zou ze in haar laatste tegen tegen haar kleindochter gezegd hebben dat ‘het mijn meest vurige wens is dat ik niet vervangen zal worden tot er een nieuwe president geïnstalleerd is.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
