In Italië hebben de extreemrechtse Lega en de anti-establishmentpartij Vijfsterrenbeweging donderdag meegedeeld dat ze op een zucht van een regeerakkoord staan. De Europese Commissie kijkt met argusogen toe hoe een uiterst eurosceptische regering in de maak is.
Helemaal onverwacht was het niet meer toen Silvio Berlusconi woensdagavond aankondigde dat hij niet langer bezwaren had tegen de vorming van een regering tussen de Vijfsterrenbeweging (M5S) van Luigi Di Maio en de Lega van Matteo Salvini. Maar het was wel een U-bocht van formaat. De dreiging van Di Maio en Salvini met vervroegde verkiezingen in juli deden hem en zijn Forza Italia uiteindelijk overstag gaan. Lega-leider Salvini voorspelde verkiezingen die op een referendum tussen de Lega en Cinque Stelle zouden uitdraaien en voortgaande op de opiniepeilingen zag het er inderdaad zo naar uit. De Lega groeide sinds de verkiezingen begin maart van 17 naar om en bij de 22 procent en is vandaag de tweede partij in de peilingen, M5S groeide van 32,6 tot 35%, maar kende wel een kleine terugval de jongste week toen de regeringsvorming vast liep. Even leek het dat Di Maio, die al die tijd als kandidaat-premier van de grootste partij de informatie-opdracht had geleid, daarvoor het gelag zou betalen.
Berlusconi zet stap opzij
Maar toen de impasse dreigde blufte Di Maio zelfverzekerd dat zijn beweging de 40-procent-drempel zou overschrijden bij verkiezingen in juli en dus alleen zou kunnen regeren en hij bracht met veel uiterlijk vertoon alles in gereedheid om de verkiezingscampagne onmiddellijk te starten. Ook Salvini was ervan overtuigd dat zijn centrum-rechtse blok met Forza Italia, Fratelli d’Italia en Noi con L’Italia over die drempel van 40 procent zou raken. Door de polarisatie zouden de grote verliezers bij vervroegde verkiezingen naar alle waarschijnlijkheid de traditionele, meer gematigde partijen worden: de sociaal-democraten van de Partito Democratico en Forza Italia van Berlusconi, die vandaag al heel wat kiezers naar de Lega ziet overlopen in de peilingen. De bluf van Di Maio en Salvini heeft gewerkt. De kans dat een flink deel van de 105 verkozen parlementsleden van Forza Italia hun zitje weer kwijtspeelden bij verkiezingen op 22 juli was niet denkbeeldig.
Meeregeren heeft er voor Forza Italia nooit ingezeten omdat de Vijfsterrenbeweging haar veto stelde tegen Berlusconi. Voor M5S staat Berlusconi, die zich in tientallen processen voor belastingontduiking, corruptie, belangenvermenging en omkoping moest verdedigen, symbool voor het rotte en corrupte politieke establishment, waarmee de beweging schoon schip willen maken. Berlusconi is nu bereid zijn veto tegen een regering van Lega en M5S te laten vallen en toch de centrum-rechtse alliantie niet op de helling te zetten. Maar meer moeten de regeringspartijen niet van hem verwachten, aldus Il Cavaliere.
Ook het vertrouwen krijgt een regering M5S-Lega niet. In Il Corriere dela Sera zei hij:’Van ons krijgt een regering met M5S het vertrouwen niet. De beweging heeft de jongste weken aangetoond niet over de politieke maturiteit te beschikken om regeringsverantwoordelijkheid te dragen’. Wetsvoorstellen waar zijn Forza Italia wel achter staat krijgen zijn parlementaire steun, voor de andere blijft het bij onthouding. Maar eigenlijk heeft een regering van M5S en de Lega met zijn 351 zetels op 630 de steun van Forza Italia niet nodig behalve voor wetgeving waarvoor een tweederde meerderheid vereist is.
Regering van vakministers
Een tweede katalysator die de weg effende naar een hernieuwde poging tot regeringsvorming door M5S en de Lega was het initiatief van president Sergio Mattarella om een regering van vakministers op de been te brengen. Toen enkele dagen terug de gesprekken tussen de Vijfsterrenbeweging en de Lega vastliepen zag Mattarella geen enkele mogelijkheid meer om tot een werkbare meerderheid te komen. Door de vele veto’s die de partijen tegen elkaar uitspraken, was een coalitie Lega-M5S de enige optie geworden. Zo spraken zowel de Lega als de verliezende Partito Democratico een veto tegen elkaar uit, zodat een coalitie van centrum-rechts en de PD op voorhand uitgesloten was. Toen het niet leek te lukken met de Lega, nodigde Di Maio de Partito Democratico uit om besprekingen te beginnen. Maar na felle interne discussies binnen die partij won de fractie van voormalig partijsecretaris en premier, Matteo Renzi, het pleit en werd het verzoek afgewezen.
Daarom stelde Mattarella de vorming van een neutrale regering voor die het land tot het eind van het jaar zou besturen, de begroting 2019 zou opstellen en Italië zou vertegenwoordigen op de belangrijkste Europese topbijeenkomsten. In dat scenario zouden de Italianen pas begin volgend jaar naar de stembus trekken. Maar alleen de verliezende centrum-linkse Partito Democratico was bereid om een dergelijke regering te steunen. Salvini en Di Maio spraken onderling af dat ze een dergelijke regering in het parlement niet zouden steunen en deden een tegenzet: ze stelden vervroegde verkiezingen voor, eerst op 8 juli, daarna op 22 juli. Maar verkiezingen midden in de zomer lopen het risico dat de opkomst bijzonder laag ligt en dat ze geen uitkomst bieden, waardoor de impasse onveranderd zou blijven aanhouden.
Di Maio geeft premierschap op
In een poging om Salvini in extremis over de brug te krijgen deed Di Maio daarom een toegeving. Hij liet de eis vallen om zelf premier te worden en stelde Salvini voor om samen een regeringscontract op te stellen en een derde als premier aan te wijzen, op voorwaarde dat de Lega de ‘Reddito di Citadanza’, een gegarandeerd basisinkomen voor werkzoekenden, de hervorming van de onpopulaire pensioenwet Fornero en een nieuwe anti-corruptiewet zou steunen.
Het gegarandeerd basisinkomen is het belangrijkste programmapunt van M5S. De beweging wil er de meest acute armoede mee bestrijden. Tegelijk bleef Di Maio als voorwaarde stellen dat Salvini afstand nam van Berlusconi. Het antwoord van Salvini liet niet lang op zich wachten. De eenheid van de centrum-rechtse alliantie bleef voor hem voorop staan, luidde zijn antwoord en hij pleitte meteen weer voor een centrum-rechtse minderheidsregering onder zijn eigen leiding die voor elk wetsontwerp steun zoekt in het parlement bij externe partijen. Dat was overigens altijd al het standpunt geweest van Berlusconi. Dat centrum-rechts van president Mattarella nooit de kans heeft gekregen om een poging te wagen een minderheidsregering op de been te brengen, zit Berlusconi hoog. Mattarella vond dat een rechtse minderheidsregering onvoldoende garanties bood op een stabiele regering. De centrum-rechtse alliantie bezet slechts 265 van de 630 zetels in het parlement en zou dus voor elke stemming op zoek moeten gaan naar 51 extra zetels, een quasi onmogelijke opdracht, vond hij.
Woensdag 9 mei zou de president daarom met de samenstelling van zijn ploeg van vakministers beginnen. Met het vooruitzicht van nieuwe verkiezingen was de beurs van Milaan de dag tevoren diep in het rood geëindigd en ging de rente op Italiaanse staatsobligaties weer aan het stijgen, een aanwijzing dat de financiële markten zenuwachtiger werden en vreesden voor meer politieke instabiliteit. Dergelijke bruuske verkooppieken van Italiaanse staatsobligaties roepen bij Italianen steevast herinneringen op aan de financiële crisis in 2011 toen premier Berlusconi door de financiële markten en Europa werd gedwongen om af te treden.
Salvini vraagt offer van Forza Italia
Woensdagochtend gooiden Salvini en Di Maio dan plots het roer om en vroegen aan president Mattarella 24 uur extra om nog een ultieme doorbraakpoging te wagen. Salvini wil wel degelijk regeren, maar tegelijk ook de eenheid van de centrumrechtse alliantie behouden, omdat die alliantie al in vier regio’s regeert. Daarom stelde hij coalitiegenoot Forza Italia voor om een regering van M5S en de Lega extern te steunen in het parlement. De discussie verschoof daarmee naar Forza Italia zelf, waar uiteindelijk voor de zekerheid van de parlementszitjes werd gekozen. De fractieleidster van Forza Italia in het parlement, Maria Stella Gelmini, noemde de stap opzij van Berlusconi een blijk van ‘staatsmanschap’. Maar eigenlijk lijkt de 81-jarige Cavaliere een tweede keer gezichtsverlies te lijden. Bij de verkiezingen in maart moest hij al het leiderschap van de centrum-rechtse alliantie afstaan aan Salvini, omdat de Lega beter scoorde dan Forza Italia.
Wie wordt de kandidaat-eersteminister?
Salvini en Di Maio krijgen nu enkele dagen tijd van president Mattarella om een regeringsovereenkomst op papier te zetten. Intussentijd wordt de vorming van een regering van vakministers zoals de president die voorstelde, even on hold gezet. Maar Mattarella heeft ook een kandidaat-premier nodig die hij de opdracht wil geven om een regering te vormen en zolang M5S en de Lega het niet eens zijn over een derde kandidaat, zullen ze geen groen licht krijgen van de de president, meent La Repubblica.
Volgens zowel La Repubblica als Il Corriere dela Sera wordt het ‘regeringscontract’ tussen beide partijen een geven en nemen. M5S wil absoluut zijn gegarandeerd basisinkomen van 780 euro voor werkzoekers in dat contract, want dat was het centrale campagnethema. Verder zouden zowel de Lega als M5S het eens zijn over een verlaging van de vennootschapsbelasting voor ondernemingen. Ook over een hervorming of afschaffing van de pensioenwet Fornero – een conditio sine qua nong voor Salvini – is het water niet diep tussen beide.
Salvini, een zelfverklaarde bewonderaar van de Hongaarse premier Orban, wil vooral het verschil maken in de immigratiepolitiek met het recht om zijn eigen grenzen te verdedigen en illegale immigratie onmogelijk te maken. Over een dergelijke harde aanpak is er bij M5S geen eensgezindheid en wordt er vaker gepleit voor een Europese aanpak. La Repubblica verwacht ook dat Salvini als minister van Binnenlandse Zaken de uitvoerder wordt van de nieuwe immigratiepolitiek. Di Maio zelf zou volgens die krant wellicht op Buitenlandse Zaken postvatten. Maar vooral economisch is het water wel nog diep. Alle linkse schaduwministers die M5S in zijn campagne had opgevoerd als potentiële managers van de economische departementen, pleitten ‘op zijn keynesiaans’ voor een centrale rol van de overheid en noemden de ultra-liberale vlaktaks van de Lega een ‘fake taks’. Er zal binnen de Cinque Stelle onvermijdelijk nog een hartig woordje gediscussieerd moeten worden met de linkervleugel.
Europese argwaan
Intussen kijkt de Europese Commissie met argusogen toe hoe in de derde economie van Europa met de op één na grootste staatsschuld (135 procent van het bruto binnenlands product) een uiterst eurosceptische en populistische regering in de steigers wordt gezet, voor wie begrotingsregels op zijn zachtst gezegd geen prioriteit zijn. Zowel de Lega, die in het Europese parlement in dezelfde fractie zetelen als het Front National van Marine Le Pen en de PVV van Geert Wilders, als M5S lieten tijdens de verkiezingscampagne verstaan de begrotingsregels van het Europese Stabiliteitspact te willen heronderhandelen. Willen ze enigszins hun peperdure verkiezingsbeloften nakomen dan rest hen geen andere keus. Het zal veel tijd en energie vergen van Europa om hen op andere gedachten te brengen en ook waarschuwingen van de financiële markten kunnen dan niet uitblijven.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
