China weigerde de Russische invasie in Oekraïne te veroordelen. Hoe hecht is het verbond tussen Xi Jinping en Vladimir Poetin?
De waarschuwingen zijn niet nieuw: toen Donald Trump als president van de VS de ene maatregel na de andere uitvaardigde tegen China als ‘dé dreiging van de 21e eeuw’, werd her en der gewag gemaakt van een nieuwe Koude Oorlog. Sinds Peking en Moskou zich op 4 februari jongstleden ‘bondgenoten zonder limieten’ verklaarden, en China vervolgens naliet om de Russische invasie van Oekraïne te veroordelen, gaat het nog harder.
Maar wat opvalt, is dat veel waarnemers het over een multipolaire orde hebben, eerder dan over een wereld met slechts twee machtscentra, zoals in de tweede helft van de twintigste eeuw. Bovendien vragen velen zich af of de Russisch-Chinese alliantie echt ‘gebeiteld in beton’ is, zoals de Chinese buitenlandminister Wang Yi het op 7 maart omschreef. CNN-commentator Fareed Zakaria argumenteert in de podcast The Ezra Klein Show van de krant The New York Times alvast van niet. ‘Beide landen hebben volstrekt verschillende belangen. Als oliestaat heeft Rusland voordeel bij internationale instabiliteit – in die omstandigheden gaan de olieprijzen omhoog. Bovendien wil Moskou de internationale instellingen en samenwerking ondermijnen, terwijl China juist baat heeft bij het status quo. Peking ziet voordelen in de bestaande internationale instellingen, en wil zijn macht daar net vergroten.’
Zakaria ziet ook niet in waarom het Westen er niet in zou slagen om een wig te drijven tussen China en Rusland. ‘Beide landen hebben elkaar met achterdocht en vijandigheid behandeld sinds president Richard Nixon een halve eeuw geleden China bezocht. Dat is pas heel recent veranderd. De huidige alliantie is niet erg stabiel, en er werden tot dusver te weinig westerse pogingen ondernomen om ze te ondergraven.’
Kiezen voor het Westen
Ook Fred Bergsten, professor economie aan het Amerikaanse Peterson Institute, betwijfelt of de trouw van de Chinese president Xi Jinping aan Vladimir Poetin eindeloos is. ‘Ik zie bijvoorbeeld dat Chinese banken en bedrijven zich voorlopig houden aan de westerse sancties’, zegt Bergsten. ‘Als ze niet ten prooi willen vallen aan secundaire sancties, kunnen Chinese producenten van halfgeleiders niet naar Rusland uitvoeren. Peking beseft dat het de eigen productiecapaciteit niet kan vergroten als het strafmaatregelen riskeert. Het zag in 2019-2020 al welke catastrofale gevolgen de schending van de Amerikaanse sancties tegen Iran hadden voor het technologiebedrijf Huawei. Vorig jaar leed Huawei liefst 30 miljard dollar verlies. Een herhaling van dat scenario kan Xi zich moeilijk permitteren.’
Bergsten gelooft niet dat de Chinese president afwist van Poetins oorlogsplannen, ‘of toch niet dat het zo’n allesomvattende onderneming zou worden, die allesbehalve vlekkeloos verloopt. Daar is Xi ongelukkig over. Ik verwacht dat hij zal blijven proberen om een pro-Russische retoriek te combineren met een de facto prowesters beleid. Als de Chinese leider écht moet kiezen, dan opteert hij volgens mij voor het Westen, al zal hij dat nooit toegeven. Hoe we daar dan achter komen? Door goed in de gaten te houden of het aantal Chinese bedrijven op de sanctielijst toeneemt.’
Officieel weigert Peking ‘alle banden met Rusland door te knippen’. Maar tot dusver kleurt China angstvallig binnen de lijntjes, schrijft ook Bloomberg-columnist Shuli Ren. ‘Chinese banken hebben staatsbedrijven geadviseerd om geen steenkool meer aan te kopen uit Rusland. De Russische markt is niet groot genoeg om daarvoor de toegang tot Amerikaanse technologie te riskeren.’ En pogingen om het wegvallen van het internationale betalingssysteem Swift te compenseren met de Chinese tegenhanger CIPS halen ook weinig uit: daarvoor is dat netwerk te klein en te weinig internationaal vertakt. Waarnemers menen dat China bovenal zal proberen om tegen erg lage prijzen olie en gas te importeren uit Rusland, en Moskou eventueel zal helpen met financiële transacties door ze door te schuiven naar kleine Chinese banken die geen internationale vertegenwoordiging hebben. Worden zij bestraft, dan zijn de consequenties niet zo verregaand als voor de grootste vier Chinese financiële instellingen.
Onzekere mannen
Orville Schell (81), directeur van het Center on U.S.-China Relations van de Asia Society in New York, twijfelt er niet aan dat China zijn toegang tot westerse markten en technologie wil veiligstellen. Tegelijk meent hij dat puur economische argumenten voorbijgaan aan de politieke en culturele krachten die spelen. ‘Ik ben ervan overtuigd dat het bindmiddel tussen Poetin en Xi veel krachtiger is dan het Chinese of Russische nationaal belang’, zegt Schell. ‘Allereerst moeten we in gedachten houden dat het twee autocraten zijn, hun macht is veel groter dan die van democratische leiders. Zij kunnen ongehinderd beleid uitstippelen dat in de lijn ligt van hun persoonlijkheidsstoornissen. Hoewel Poetin en Xi een heel verschillende achtergrond en aard hebben, zijn het fundamenteel onzekere, paranoïde mannen die gevormd zijn door een historisch verhaal van grieven en wrok, vooral tegenover “de grootmachten” van het Westen. Dat is ook de basis van het nationalisme dat ze in hun landen voeden. Bovenal willen Poetin en Xi respect, maar ze beseffen dat de meeste westerse leiders hun autoritarisme niet respecteren en dat ook nooit zullen doen – hoe succesvol ze ook mogen zijn in het bouwen van moderne steden en infrastructuur, hoeveel olie, gas of consumptiegoederen ze ook aan de wereld verkopen, hoe snel hun technologische opmars ook verloopt. Beide mannen willen de door het Westen gecreëerde internationale orde tegelijk omverwerpen én erdoor gerespecteerd worden. Ze worden gestuurd door een interne tegenstelling die geen enkele westerse aanpak kan verhelpen.’
De Chinese leiders blonken de voorbije halve eeuw vooral uit in pragmatisme, maar volgens Schell is Xi uit ander hout gesneden. ‘Hij is veel minder flexibel. Xi spreekt geen buitenlandse taal, verbleef nooit voor enige tijd in het buitenland en heeft weinig buitenlandse ervaring. Zijn arsenaal van instrumenten stamt uit de Culturele Revolutie (1966-1976). Dit is een man voor wie macht, centen en ceremonie primordiaal zijn.’
Dat China de Russische invasie niet heeft veroordeeld, heeft zijn internationale reputatie onherroepelijk beschadigd, meent Schell. ‘En nu is het te laat om terug te krabbelen. De keuze is gemaakt, en ze zal resulteren in internationale uitsluiting. Xi heeft zijn land in de hoek gemanoeuvreerd. Hij ondergraaft de Chinese ambities om een globale supermacht te zijn, en daar zullen we de negatieve consequenties van zien.’
Welke gevolgen de invasie heeft voor China’s ambities in Taiwan? Schell: ‘De onderschatting van de westerse slagkracht en eenheid zal ervoor zorgen dat de plannen voorlopig worden opgeborgen. Peking zal lessen trekken uit Moskous militaire avontuur, en zal verder proberen de Chinese economie te beveiligen tegen sancties – al is dat maar gedeeltelijk mogelijk. Maar op lange termijn blijft het objectief natuurlijk ongewijzigd: Taiwan moet worden herenigd met “het moederland”.’
