Ruime immuniteit voor Trump: ‘De president is nu een koning, boven de wet verheven’

De beslissing van het Amerikaanse Hooggerechtshof om presidenten een hoge graad van immuniteit toe te kennen, kon rekenen op een vlammende reactie van de drie progressieve rechters in het Hof: ‘Beveel een moordaanslag op een politieke rivaal: immuun. Organiseer een militaire staatsgreep: immuun. Aanvaard smeergeld in ruil voor een gratieverlening: immuun. Immuun, immuun, immuun.’

Het Hooggerechtshof leunt sinds het presidentschap van Donald Trump over in conservatieve richting. Trump wist een gematigde en een progressieve rechter te vervangen door twee uitgesproken conservatieve figuren, waardoor de balans nu zes conservatieven is tegen drie progressieve rechters.

De zes conservatieven stemden in een zaak die door Donald Trump voor het Hof was gebracht voor het immuniteitsbesluit (met enige dissidentie van Amy Coney Barrett, die het iets te ver vond gaan), de drie progressieven stemden tegen. Sonia Sotomayor, die de tegenwerping verwoordde, deed dat op heel plastische wijze, met de hoger geciteerde passage waarin ze postuleerde wat voortaan onder immuniteit zou vallen.

‘De schade is toegebracht’

Nog enkele fragmenten uit haar betoog:

Het Hof ‘creëert een wetvrije zone rond de president.’

‘Laat de president de wet overtreden, laat hem zijn ambt gebruiken voor persoonlijk gewin, sta hem toe zijn officiële macht aan te wenden voor kwaadaardige doeleinden. Want mocht hij weten dat hij op een dag verantwoording zou moeten afleggen voor zijn gedrag, dan is hij misschien niet zou doortastend en onvervaard als we zouden willen dat hij is. Dat is de boodschap van de meerderheid vandaag.’

‘Ik bid dat het nooit zover komt,’ gaat ze verder, ‘maar de schade is toegebracht. De relatie tussen de president en het volk dat hij dient, is onherroepelijk opgeschoven. In om het even welk gebruik van officiële macht is de president nu een koning, boven de wet verheven.‘

‘Met schrik voor onze democratie, stem ik niet in.’ (met de meerderheidsopinie).

Schrik versus misbruik

John Roberts, de voorzitter van het Hooggerechtshof, die het meerderheidsstandpunt neerschreef, zat met andere aspecten in. Met de uitspraak wil men, zo noteert hij, een toestand vermijden waarbij de president bang is om maatregelen te treffen omdat er wettelijke acties op zouden kunnen volgen of wettelijke sancties van de volgende president. Dat had bij hem voorrang op de vrees dat de brede immuniteit misbruik met zich mee kan brengen. Maar, schrijft hij ook, de president staat niet boven de wet.

Dat klopt maar ten dele. Hij onderscheidt drie zones.

De eerste zone bevat de officiële kernactiviteiten van de president. Daar geniet de president ‘absolute immuniteit’. In het geval van Trump gaat het bijvoorbeeld over zijn pogingen om het ministerie van Justitie onder druk te zetten om fors op te treden tegen onbewezen verkiezingsfraude. Daarop nam minister van Justitie William Barr ontslag, en scheelde het weinig of iemand die bereid was de wet te overtreden werd zijn vervanger.

Dat is volgens Roberts, en dus in het meerderheidsstandpunt, helemaal gedekt door presidentiële immuniteit: ontslagen, aanwervingen, invloed uitoefenen op Justitie. Dat alles mag geen terrein worden van strafzaken. Die zaken genieten niet alleen absolute immuniteit, de gesprekken mogen ook niet gebruikt worden in een rechtbank om andere strafzaken tegen de toenmalige president met context of motivatie te stofferen. Op dat laatste punt verschilde Amy Coney Barrett van mening met haar conservatieve collega’s.

Een tweede categorie van presidentiële activiteiten zit in de rand van de officiële activiteiten. Daar bestaat het ‘vermoeden van immuniteit’, dat voor rechtbanken betwist kan worden. Roberts toont lichte twijfel over de druk die Trump uitoefende op zijn vicepresident Mike Pence om de overwinning van Biden in het Congres tegen te houden. Ook gesprekken tussen president en vicepresident vallen onder de absolute immuniteit, maar daar laat hij ruimte voor nader onderzoek of aspecten ervan buiten de immuniteit kunnen vallen. Hij biedt wat meer marge voor een derde geval van inmenging, waarbij Trump in een telefoongesprek de regionale vertegenwoordiger van de staat Georgia onder druk zette om 11.780 stemmen te vinden en zo de verkiezingsuitslag om te keren.

Tweets en toespraken van de president, zoals op de dag van de bestorming van het Capitool, vallen in deze schemerzone. Ze kunnen potentieel niet-officiële elementen bevatten.

Wat helemaal privé is, kan wel strafrechtelijk worden vervolgd en geniet geen enkele immuniteit. In deze categorie staat de president niet boven de wet.

Privé kan de aanstelling van nepkiespersonen en kieslijsten zijn, die Trump hielp coördineren. Trump had als president geen macht over die kieslijsten en kiespersonen. Dat hij zijn advocaten nepberichten liet verspreiden zodat tellingen gestopt werden, is ook een privéactiviteit.

Juridische gevolgen: Trump in beroep in Manhattan

De juridische gevolgen zijn groot. Ten eerste kan het proces in Washington rond de samenzwering en obstructie rond de verkiezingsuitslag van 2020 niet normaal van start gaan. Eerst moet de rechter in dat proces uitmaken welke beschuldigingen gehandhaafd kunnen blijven, en welke getuigenissen en documenten geschrapt moeten worden omdat ze gesprekken met de president bevatten die onder immuniteit vallen.

Dat zorgt er bijna zeker voor dat het proces niet gehouden zal worden vóór de verkiezingen van november. Als het na november gepland staat, kan Trump het, bij verkiezingswinst, van de tabellen halen.

Wat de rechter intussen wel kan doen, is de informatiezittingen houden over wat wel of niet weerhouden kan worden, en daarin het grootste deel van het belastende materiaal laten passeren. Over belastend gesproken: wie het verslag van het Hooggerechtshof leest, heeft al een goed idee van wat Trump, al dan niet onder de bescherming van immuniteit, uitspookte om een overwinning uit de brand te slepen.

De Trumpcampagne die, zoals Trump zelf, het oordeel van het Hooggerechtshof bejubelde, zette uren na het oordeel van het Hooggerechtshof stappen om Trumps veroordeling in het zwijggeldproces in Manhattan aan te vechten. Dat proces bevatte onder meer het getuigenis van Hope Hicks, Trumps communicatieverantwoordelijke in het Witte Huis. Hicks getuigde in New York over conversaties met de president die nu onder immuniteit kunnen vallen. In dat proces maakt de rechter op 11 juli de strafmaat bekend.

Daarnaast valt af te wachten af Trumps advocaten op basis van het besluit van het Hooggerechtshof ook zullen proberen de andere twee strafzaken tegen Trump te torpederen. De betere kansen daarvoor liggen in Georgia, waar de gewezen president een van de beschuldigden is in een maffiaproces tegen meerdere figuren die onder meer betrokken zijn bij de nep-kiespersonen in die staat. Dat proces loopt hoe dan ook al vertraging op.

De vierde strafzaak, rond onrechtmatig gehouden geheime documenten in Florida, loopt sowieso ook grote vertraging op omdat de door Trump aangestelde rechter heel langzaam tussentijdse beslissingen treft, en telkens per beslissing discussies laat houden.

Politieke gevolgen: Biden komt tussenbeide

De Trumpcampagne en Trump zelf staken hun tevredenheid over de beslissing van het Hooggerechtshof niet onder stoelen of banken, al werd het dan geen absolute immuniteit over de hele lijn zoals de gewezen president het zich had gewenst. ‘Grote overwinning voor onze Grondwet en democratie’, schreef Trump op Truth Social, ‘Trots een Amerikaan te zijn!’

Bij de Democraten en de Bidencampagne toonde men daarentegen grote bezorgdheid. De campagne bekritiseerde het Hooggerechtshof omdat het Trump ‘ongebreidelde politieke macht’ gaf, en hem de mogelijkheid gaf te handelen als ‘een dictator’.

Terwijl de advocaten van Trump verzet aantekenden tegen het vonnis in Manhattan sprak president Biden zelf de pers toe (via teleprompter). Hij sloot zich aan bij wat rechter Sotomayor schreef. Dit besluit, zei hij, maakt dat er ‘vrijwel geen limieten meer zijn die de presidentiële macht beperken’.

‘Ik weet dat ik de limieten van presidentiële macht zal respecteren. Maar het zal andere presidenten, daarbij Donald Trump, nu vrij staan de wet te negeren. Amerikanen moeten beslissen of ze het presidentschap opnieuw aan Donald Trump willen toevertrouwen.’