Hoog spel van Erdogan op NAVO-top: welke toegevingen kan Turkije uit de brand slepen?

Turks president Recep Tayyip Erdogan gaf woensdagavond zijn goedkeuring voor de toetreding van Zweden en Finland tot de NAVO. Daarmee zijn de problemen tussen de bondgenoten evenwel nog niet van de baan.

Sinds het begin van de grootschalige invasie van Vladimir Poetin speelt Turkije een sleutelrol in de oorlog tussen Rusland en Oekraïne. Erdogan beroept zich op het Verdrag van Montreux om Russische oorlogsbodems via de Bosporuspas de toegang tot de strategisch gelegen Zwarte Zee te verbieden. Dat heeft er volgens diplomaten toe bijgedragen dat de Oekraïense havenstad Odessa nog niet in Russische handen is gevallen. En nadat er in verscheidene landen via een crowdfunding miljoenen werden ingezameld om toestellen aan Oekraïne te geven, besloot Turkije zelfs drie onbemande vliegtuig gratis aan Oekraïne te schenken. Tot slot spraken Turkije, Azerbeidzjan en Turkmenistan maandag af om op langere termijn transport- en energieprojecten te organiseren die de bevoorrading van de Europese Unie moeten helpen.

Tegelijkertijd probeert Turkije Rusland niet te veel voor de borst te stuiten. Het vaardigt geen economische sancties uit en houdt de grenzen voor Russen open. Russische oligarchen zijn met hun jachten welkom in de havens van Bodrum en Marmaris. Bovendien werpt Turkije zich sinds het begin van de grootschalige Russische invasie op als bemiddelaar. De poging om een bestand tussen Kiev en Moskou uit de brand te slepen baarde evenwel een muis. Intussen tracht Turkije een oplossing te vinden voor de Russische blokkade van Oekraïense levensmiddelen in de Zwarte Zee – volgens het kabinet van Erdogan komt er in Istanboel een operationeel centrum om Oekraïens graan te verwerken. Volgens Asli Aydintasbas, onderzoekster bij de European Council on Foreign Relations, probeert Turkije met die middenpositie een escalatie tussen de NAVO en Rusland te vermijden. Natuurlijk wil Erdogan de reeds noodlijdende Turkse economie ook niet nóg meer pijn doen.

Staatsgreep

Maar binnen de NAVO liggen de zaken met Turkije moeilijk. Onder impuls van Russische agressie in Oekraïne dienden zowel Finland als Zweden een aanvraag tot lidmaatschap van de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie in. Vrijwel meteen trapte Erdogan op de rem – elke NAVO-lidstaat kan bij zulke aangelegenheden zijn veto stellen. Volgens het Turkse staatshoofd bakte vooral Stockholm te zoete broodjes met de Koerdische afscheidingsbeweging. Zweden meende op zijn beurt dat Erdogans eisen met het oog op de Turkse parlementsverkiezingen van volgend jaar vooral binnenlandse politieke doeleinden dienen. Na flink diplomatiek getouwtrek van onder meer NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg verliet Erdogan woensdagavond toch de loopgraven omdat Zweden en Finland bereid zijn om toegevingen te doen. Intussen vraag Turkije van Finland en Zweden de uitlevering van 33 personen.

Toch is er een ruimer probleem. In de NAVO zelf bestaat er geen consensus over hoe men naar de Koerdische arbeidersbeweging PKK en hun gewapende takken zoals de YPG kijken moet. Hoewel Turkije, de Europese Unie én Verenigde Staten de PKK als een terroristische organisatie beschouwen, was de organisatie een bondgenoot in de strijd tegen Syrisch president Bashar al-Assad en Islamitische Staat. ‘Maar er bestaat niet zoiets als een goede en slechte terrorist’, klinkt het in Ankara. Daarbovenop hekelt Erdogan de houding van enkele NAVO-bondgenoten na de mislukte staatsgreep in 2016. Hij houdt de in Pennsylvania woonachtige prediker Fethullah Gülen voor die couppoging verantwoordelijk, maar Washington gaat niet op de Turkse uitleveringsaanvraag in. Ook België heeft mensen van Turkse komaf asiel verleen terwijl ze door de Ankara verantwoordelijk worden gehouden voor hetgeen zich zes jaar geleden afspeelde.

Dat is niet het enige wat Erdogan van de Verenigde Staten gedaan wil krijgen. Want sinds Turkije in 2017 de omstreden Russische S400-luchtafweersystemen kocht, heeft Washington mede-investeerder Turkije uit het ontwikkelingsprogramma van de F-35-toestellen gezet. Ankara is zijn geld dus kwijt en mag sindsdien naar de felbegeerde gevechtsvliegtuigen fluiten. Bovendien wilde Biden pas na lang aarzelen onderdelen leveren voor een upgrade van de reeds bestaande Turkse F-16-vloot. Op de vraag van Turkije om nog nieuwe F-16’s te kopen, wil Biden volgens persagentschap Reuters evenwel nog niet ingaan.

Syriëstrijders

De strubbelingen gaan nóg verder. Dat Turkije wel in de NAVO, maar niet in de Europese Unie zit, zorgt voor spanningen. Het recent goedgekeurde Strategische Kompas, een richtsnoer voor het Europese Veiligheids- en Defensiebeleid, vermeldt Turkije in de context van ‘provocaties en schendingen van soevereine rechten’ in de Middellandse en de Egeïsche Zee. Dan gaat het voornamelijk over de confrontaties tussen Griekenland en Cyprus met Turkije over de exclusieve economische zone rondom de Griekse eilanden aan de Turkse kust. Turkije voert al een tijdlang gasboringen uit in een gebied dat volgens het internationaal maritiem recht Griekenland toekomt. Dat Frankrijk en Griekenland in september 2021 een defensiepact sloten dat vrij expliciet de handschoen tegen Turkije opneemt, wordt in Ankara niet bepaald geapprecieerd.

Bovendien meent Turkije dat het onvoldoende wordt geconsulteerd bij Europese buitenlandoperaties. In het bijzonder gaat het om de maritieme Europese missie ter controle van het VN-wapenleveringenverbod aan Libië. De Europese Unie heeft in die context Turkse bedrijven gesanctioneerd, volgens de Verenigde Naties brengt Erdogan nog steeds Syriëstrijders naar Libië om zijn stempel te drukken op de burgeroorlog in het land. Ook het Europees Parlement kwam in 2020 tot de conclusie dat Turkije de gemaakte afspraken van de Verenigde Naties niet respecteert. Erdogan was er in het verleden dan weer niet om beroerd om de migranten die het vanuit het Midden-Oosten opvangt geregeld vrije doorgang naar de Europese Unie te verlenen.

Turkije heeft sinds de toetredingsaanvragen van Finland en Zweden kansen geroken om met een aantal frustraties binnen de Verdragsorganisatie komaf te maken. Voor Stockholm en Helsinki lijkt intussen alles in kannen en kruiken. Maar of Erdogan in ruil voor die goedkeuring iets uit de brand heeft kunnen slepen van de VS of de EU, of hij net goodwill probeert te creëren, blijft voorlopig koffiedik kijken. Feytullah Gülen en de Koerden zullen alvast niet op beide oren slapen.