Hommeles in Catalonië: Staat het leger maandag voor de deur?

Afgelopen zondag stemde een meerderheid van de Catalanen voor afscheiding van Spanje. Catalonië staat nu op het punt de onafhankelijkheid uit te roepen, wat in Madrid de doos van pandora kan openen.

Nadat een meerderheid van de Catalanen die zondag één oktober hun stem uitbrachten, voor de onafhankelijkheid stemde, zal de Catalaanse premier Carles Puigdemont waarschijnlijk aanstaande maandag de onafhankelijkheid van de regio uitroepen. Dat maakte hij eerder deze week bekend aan de BBC. Het Grondwettelijk Hof heeft de parlementaire vergadering van maandag geschorst, maar ondertussen is die vergadering in de Generalitat simpelweg opgeschoven naar dinsdag. Kans dat de onafhankelijkheid dus dinsdag of nog iets later wordt uitgeroepen is dus niet onbestaande.

Couppoging 23F

Het is de grootste crisis in Spanje sinds luitenant-kolonel Francogezinde Antonio Tejero in 1981 gewapend poogde een staatsgreep te plegen, ook wel bekend als 23F. De regering in Madrid erkent het Catalaanse referendum niet, omdat het tegen de grondwet in gaat. Daarom gaf de Spaanse regering gaf de politie en de Guardia Civil de opdracht het referendum te verhinderen. Door het gewelddadige optreden van deze guardia’s vielen er afgelopen zondag honderden gewonden, wat de Catalanen alleen maar strijdlustiger heeft gemaakt.

‘Het is alsof ik de tijden van Franco weer herleef’, zegt een vrouw van zeventig die niet met haar naam in de krant wil tijdens de algehele in staking in Catalonië afgelopen dinsdag. ‘Nu is er geen weg meer terug. We gaan net zolang door, totdat we onafhankelijk zijn’, zegt de eenendertigjarige Cristina Rovira op de dag van het referendum nadat de Guardia Civil gewelddadig heeft opgetreden in het dorp waar ze zojuist haar stem heeft uitgebracht.

Twee monologen, toch een bemiddelaar?

Een dialoog tussen Puigdemont, de leider van de Catalaanse deelregering, en de Spaanse premier Mariano Rajoy lijkt op dit moment heel ver weg. De dagen vlak na het referendum gaf de Catalaanse leider aan dat de Catalaanse regering nog niets had besloten over het uitroepen van de onafhankelijkheid. Ook liet hij weten niet aan te sturen op een ’traumatische breuk met Spanje.’ Maar de toespraak van de Spaanse koning Felipe VI afgelopen dinsdag, waarin hij het harde standpunt van de centrale regering herhaalde lijkt olie op het vuur te hebben gegooid. De Spaanse koning is wettelijk immers gebonden om het standpunt van de Spaanse regering vertegenwoordigen.

De koning beschuldigt de Catalaanse leiders van ‘onverantwoord gedrag.’ Ook liet hij weten dat de Catalaanse regering de regels van de rechtsstaat heeft geschonden. Hij richtte zich ook tot de Catalanen die bij Spanje willen blijven en zei dat Spanje hen niet in de steek zou laten. Hoewel Puigdemont heeft aangegeven open te staan voor een dialoog met de regering in Madrid, is er op dit moment geen enkel contact tussen beide partijen.

Ondertussen zijn er tal van Catalaanse en Spaanse organisaties en bedrijven, waaronder FC Barcelona en de Autonome Raad van Catalaanse Advocaten, die zich hebben verenigd en aanbieden om te bemiddelen tussen de Catalaanse en de Spaanse regering. Vraag is echter of een van beide partijen, en dan vooral de Spaanse regering, zich bereid zal tonen om met de andere aan tafel te gaan zitten.

De kans dat Madrid akkoord gaat met de afscheiding van Catalonië is nagenoeg nihil. Puigdemont heeft Brussel al meermaals opgeroepen om te bemiddelen in het conflict, maar zijn verzoek werd afgelopen maandag al afgewezen omdat het volgens de Europese Unie om ‘een binnenlandse aangelegenheid’ gaat.

Op het moment dat Puigdemont de onafhankelijkheid uitroept, zal de Spaanse premier hem waarschijnlijk direct laten arresteren. Maar gezien de spanningen tussen de Catalanen en de regio in Madrid zal het conflict hierdoor alleen nog maar verder escaleren. De Catalaanse partij Ciudadanos, die tegen onafhankelijkheid is, wil dat Rajoy artikel 155 van de Spaanse grondwet in laat gaan. In dat geval wordt de Catalaanse regering ontmanteld en worden er nieuwe verkiezingen in de regio uitgeschreven. Een nog verder gaande maatregel zou zijn dat Catalonië na het ontbinden van de Generalitat al haar autonomie verliest en bestuurd zal worden vanuit Madrid.

Economische gevolgen

Catalonië telt 7,5 miljoen inwoners en is één van de rijkste en meest geïndustrialiseerde regio’ s van Spanje. De regio is goed voor maar liefst één vijfde van Spanjes’s bruto nationaal product, al woont in Catalonië ook wel bijna een vijfde van de bevolking. Daarnaast heeft Catalonië een hoog opleidingsniveau en dankzij Barcelona en de Costa Brava een bloeiende toerisme-industrie. Catalanen betalen relatief meer aan de Spaanse schatkist dan dat zij hiervoor terugkrijgen. De afgelopen jaar is bij veel Catalanen het idee ontstaan dat de Spaanse staat hen berooft. Veel Catalanen vinden dat ze harder werken en eerlijker en serieuzer zijn dan de andere Spanjaarden. In een onafhankelijk Catalonië kunnen ze tenminste over hun eigen geld beschikken, is het idee. Dat Catalonië er zonder Spanje op vooruit zal gaan, staat voor de separatisten dus buiten kijf.

Maar volgens de aan de Madrileense Autonome Universiteit verbonden econoom Marcel Jansen zien de Catalanen de gevolgen voor hun economie door een roze bril. Zelfs door vooraanstaande Catalaanse economen zou er gegoocheld worden met cijfers, zo klinkt het in de wandelgangen. Catalonië zal zeer waarschijnlijk niet kunnen toetreden tot de Europese Unie, aangezien hiervoor goedkeuring nodig is van alle Europese lidstaten. Het hoeft geen uitleg dat Spanje dit met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid zal blokkeren. Door de onafhankelijk uit te roepen verliest de regio niet alleen de toegang tot Spanje, maar ook tot de Europese Unie. En dan blijft ook nog de vraag of Catalonië überhaupt de euromunt zal behouden of bij de Schengenzone zal kunnen blijven.

De laatste dagen hebben ook grote bedrijven aangekondigd dat zij hun zetel naar een Spaanse regio buiten Catalonië zullen verplaatsen. Het ratingbureau Standard & Poor’s dreigde er al mee om de kredietwaardigheid van de provincie te verlagen. De Spaanse banken krijgen klappen op de beurs, terwijl de Sabadell bank al heeft beslist om haar hoofdzetel naar Alicante te verhuizen. Zelfs de bekende Cava denkt er over na om Catalonië te verlaten.

De Catalaanse econoom Jaume Ventura die verbonden is aan het Catalaanse Centrum voor Economie (CREI) is ondanks dit alles opvallend genoeg optimistisch over de toekomst van een onafhankelijk Catalonië. ‘Wie zegt dat Catalonië lid wil worden van de EU?,’ zegt hij aan de telefoon. ‘Ik kan me best voorstellen dat we net als Turkije of Zwitserland alleen een vrij handelsverdrag met de Europese Unie sluiten. Ook voormalig Catalaans President Artur Mas gaf eerder al aan dat hij liever buiten de Europese én buiten Spaanse grenzen zou leven, dan binnen de beide.

Maar econoom bij de Centrale Bank van België Geoffrey Minne stelt dat een uittreding van Catalonië uit de EU desastreuze gevolgen zal hebben voor de economie van de regio. In het rapport ‘Catalonia: the cost of being single ‘ stelt hij dat het verlaten van de Europese Unie voor de Catalanen zelfs duurder kan uitpakken dan voor de Britten. ‘Er is de Catalanen de afgelopen jaren door de separatistische partijen een soort fabeltje voorgesteld,’ zegt de aan de Universiteit van Leiden verbonden Spanje-deskundige Eric Storm. ‘Er is geen enkel land dat Catalonië als staat zal herkennen,’ zegt hij. ‘Als Catalonië breekt met Spanje, plaatst de regio zich niet alleen direct buiten de Europese Unie, maar ook buiten de Schengenzone.’

Eerste scheurtjes in het Catalaanse kamp

Inmiddels verschijnen de eerste scheuren binnen het separatistische kamp: Storm: ‘Zeker niet alle pro-onafhankelijkheidspartijen zijn ervan overtuigd dat een radicale afscheiding van Spanje de goede weg . Partijen als de CUP en Junts pel Sí pleiten hier wel voor. Maar andere separatistische partijen pleiten nu voor overgangsperiode waarbij er eerst een soort routekaart wordt uitgestippeld over hoe de Catalaanse staat er uit moet zien. Met deze optie hopen ze ook meer internationale steun te krijgen.’

Volgens Storm is het nog te vroeg om voorspellingen te doen over een eventueel akkoord waarbij Catalonië zich niet afscheidt van Spanje, maar wel meer autonomie zal krijgen. ‘Beide partijen geven op dit moment geen millimeter toe,’ legt hij uit. Overigens verwacht hij niet dat de Spaanse regering daadwerkelijk over zal gaan tot het ontmantelen van de Catalaanse regering. ‘Rajoy had al lang artikel 155 kunnen toepassen als hij dat gewild had. Het meest verstandige zou zijn als hij een ingrijpen door Madrid zo lang mogelijk uitstelt. Dan zullen de Catalanen vanzelf merken dat de gevolgen van afscheiding veel ernstiger zijn dan ze de afgelopen jaren is voorgespiegeld.’