‘Hollandse zinsbegoocheling: Nee, ze hebben het populisme niet gesmoord’

De Nederlanders zouden met de verkiezingen het populisme hebben verslagen en de wereld hebben laten zien dat “normale” politiek zegeviert. Dat is niet hoe Brendan O’Neill het ziet. De uitslag bevestigt juist het verlangen naar een andere, meer vernieuwende politiek. En dat is een positief signaal.

De reacties op de verkiezingsuitslag in Nederland, vorige week, bevestigen mijn vermoeden dat sommige politici, commentatoren en journalisten op een andere planeet leven. Geert Wilders van de PVV deed het niet zo goed als sommige polls lieten zien en dat werd alom gezien als een klap in het gezicht van het populisme. De Nederlanders waren namelijk massaal opgestaan voor fatsoen, zo werd al snel beweerd toen de stemmen waren geteld. Ze hadden een “halt” geroepen aan deze gekke tijden die begonnen met de onverwachte steun voor de brexit en leidde tot de verkiezing van Donald Trump als Amerikaans president.

Het was zelfs een “duidelijk signaal” naar landen als Frankrijk en Duitsland, waar later dit jaar verkiezingen zullen zijn. Sterker, de uitslag zou het begin kunnen markeren van het einde van “extreem rechts”. Premier Mark Rutte, leider van de grootste partij VVD, zei dat de Nederlanders hebben aangegeven niets op te hebben met brexit en Trump: in zijn eigen woorden symbolen van het “verkeerde populisme”.

De elite demoniseert

Deze interpretatie is echter zinsbedrog. En wel om twee redenen. Ten eerste is het onzin om Wilders te vergelijken met brexit of Trump. Er is de neiging om alles en iedereen die niet politiek bedrijft volgens de fatsoensnormen van de gevestigde orde af te schilderen als “populist”. Alsof er een grote, grensoverschrijdende beweging van “extreem rechtse” sentimenten bestaat die als een tumor aan Europa kleeft. Die beweging is echter een verzinsel van de prikkelbare antipopulisten in de media.

Deze politieke en culturele elite mist volgens mij het besef dat de groeiende weerstand tegen de oude politiek in verschillende landen verschillende vormen aanneemt. Ze is ook iets te snel om ieder alternatief geluid in de politiek in verband te brengen met het fascisme. Op die manier lijkt ze het tot haar taak te hebben gemaakt om de woordvoerders van de volksopstand te demoniseren. Zo hoeft er niet te worden gekeken wat er achter zit. Het maakt de wereld een stuk overzichtelijker en hun werk een stuk eenvoudiger.

De verschillen tussen brexit en Wilders

Wat heeft een stem op Wilders werkelijk te maken met een stem voor uittreding uit de Europese Unie? Wilders beschimpt Marokkanen, wil de Koran verbieden en moskeeën sluiten. Zijn nogal summiere partijprogramma staat bol van allerlei reactionaire malligheid. Alle andere partijen die er in Nederland toe doen, hadden de PVV bij voorbaat al uitgesloten van regeringsdeelname, waardoor een stem op Wilders toch geen enkele gevolgen zou hebben voor het beleid.

De ruim 17 miljoenen brexiteers gaven echter een helder signaal van positieve rebellie tegen de onzichtbare technocraten van de EU om meer zeggenschap te verwerven over hun eigen land. Het was níet een stem voor UKIP van Nigel Farage, níet een stem om alle migranten uit te zetten, níet een stem om moslims te vervolgen. Zij stemden in een referendum, waarvan vooraf was vastgelegd dat de uitslag zou worden gerespecteerd.

Zoals is gebleken uit onderzoeken die na het Britse referendum zijn gehouden, was de belangrijkste reden om “leave” te stemmen de overtuiging dat wetten moeten worden gemaakt in het land dat met die wetten te maken heeft. Dat lijkt mij een heel democratisch principe. Het tweede argument betrof zorgen om immigratie, maar uit niets bleek dat die zorgen in de buurt komen van wat Wilders allemaal wil. Sterker, de meerderheid van de Britten die voor de brexit stemde, wil dat de migranten uit de EU gewoon blijven en dat immigratie nog altijd is toegestaan, zij het wat meer gecontroleerd.

De uitvinding van een ononderbroken lijn van populisme laat zien hoe de politieke klasse is verwijderd van de samenleving. Er is weinig dat de oude mijnwerkers uit Wales die de Europese Unie een ondemocratisch instituut vinden, verbindt met oudere Franse mensen die van plan zijn op Marine Le Pen te stemmen, of met de werkelijk reactionaire leiders van een club als Pegida. Het is een fantasie. Als er sprake is van een rode draad in Europa is het een gevoel van vermoeidheid over de oude, technocratische elite en een verlangen naar een andere politiek. Hoe dit tot uitdrukking komt, zal per land verschillen.

Niet het populisme verloor, maar de sociaal-democratie

De tweede illusie die blijk uit de gangbare interpretaties van de verkiezingsuitslag is dat deze goed zou zijn voor “normale” politiek. Het populisme zouden hebben verloren. Het verleidde Rutte ertoe te stellen dat het hier niets minder betrof dan een overwinning van het goede op het kwade, een overwinning van barmhartigheid op haat.

Is hij werkelijk serieus? Zijn eigen partij verloor 8 zetels, ofwel liefst 20 procent. Zijn coalitiegenoot, de sociaal-democraten van de PvdA, is zelfs weggevaagd met een in de Nederlandse parlementaire geschiedenis ongekend verlies van 29 zetels, zodat die partij nu nog slechts 9 zetels bezet.

Als de verkiezingen in Nederland iets laten zien, is het zeker niet dat de politiek van populisten tanende is. Immers, Wilders deed het niet slecht met 5 zetels erbij, waarop de PVV is opgeklommen tot de tweede partij van het land. Het laat wél zien dat de sociaal-democratie in een staat van terminaal verval verkeert.

De verrassende winnaar van deze historische buiteling werd GroenLinks, die maar liefst 10 zetels erbij kreeg, voor een totaal van 14 zetels. Het suggereert dat in elk geval een deel van de teleurgestelde kiezers die eerder kozen voor de PvdA nu hebben gestemd op een partij die vóór de EU is en die de aanpak van milieuproblemen meer prioriteit geeft.

Leve de brexit-spirit

De uitslag van de Nederlandse verkiezingen laat niet zozeer zien dat het populisme is verslagen of bij andere Europese verkiezingen een rol zal spelen. De uitslag bevestigt dat ook de Nederlanders moe zijn van de oude, zombie-achtige, bureaucratische politiek, waarbij het aloude verschil tussen links en rechts nog maar weinig lijkt te betekenen. Dat de beide regeringspartijen een stevig verlies hebben geboekt, suggereert dat de brexit-spirit ook leeft in een groot deel van Nederland, net zoals het leeft in de Verenigde Staten leeft, gezien de hardnekkige wens om Hillary Clinton buiten het Witte Huis te houden. Die spirit neemt overal andere vormen aan.

De bevestiging van die spirit is wat mij betreft het positieve aan de Nedrlandse verkiezingen. Hoe meer wordt geprotesteerd tegen de oude politieke elite en de technocratie, hoe luider de roep om een echt vernieuwende politieke visie die wél in staat is om vorm te geven aan de basisbehoefte van mensen om meer autonomie en meer comfort. Laten we de politiek dwingen steeds verder die kant op te schuiven.

Met dank aan Tegengeluid, de nieuwsbrief voor dwarsdenkers. Dit artikel verscheen eerder op de website van Spiked. Vertaling: Marco Visscher.)