Mark Rutte, de ontslagnemende premier van Nederland, vliegt de wereld over. Zijn sollicitatie bij de Amerikaanse president Joe Biden liep gesmeerd. De baan in Brussel is binnen, al mag Rutte NAVO-lidstaten niet voor het hoofd stoten. Hoever kan hij gaan om ze te gerieven?
President Joe Biden liet op 17 januari 2023 in het Oval Office van het Witte Huis VVD-premier Mark Rutte plaatsnemen achter ’s werelds belangrijkste bureau. De aanwezigen wisten dat het snor zat. Rutte had zijn mondeling examen met goed gevolg afgerond. De steun van de Verenigde Staten was binnen. Hij zat op koers naar de baan van secretaris-generaal van de NAVO.
Eerst had Rutte helemaal geen zin in de topfunctie. Hij wilde zijn dagen niet in saaie kantoorruimtes slijten, verzekerde hij onder meer in EW. Door de Russische invasie van Oekraïne en door de bondgenoten die hem voortdurend polsten, ging hij er toch in geloven.
Rutte is van nature geen militaire enthousiasteling. Hij stelde bewindslieden aan die de krijgsmacht moesten uitknijpen. Bezocht hij fregatten, luchtmachtbases of kazernes, dan droeg hij liefst jack, polo en spijkerbroek. Militairen keken beteuterd. Hadden ze ijverig het dek geschrobd, de F-16’s in flightline gezet, zich in onberispelijk tenue gestoken, kwam ’s lands baas op gympen.
Sprak je met Rutte over militaire zaken, dan ging het al snel over ontwapening, een dialoog met Moskou en de complicaties van de expanderende Chinese nucleaire macht. Hij wist er alles van, maar beschreef het als een traject waarop hij een speltheorie kon loslaten. Oorlog was een abstractie.
Rutte wist wel beter
Op 24 februari 2022 kantelde zijn wereldbeeld. In de Russische aanval op Kyiv ontwaarde hij een wereldwijd conflict van autoritaire regimes tegen de vrije wereld. Rutte verkondigde nog steeds na zijn politieke afscheid ‘voor de klas te gaan staan’. Maar eigenlijk wist hij beter.
De NAVO is een militair bondgenootschap, maar vooral ook een civiele club. Als probleemoplosser kan Rutte beter dáár lesgeven en orde houden, dan op een vmbo-college in Den Haag. Liberalen kijken altijd naar het nut. Nou, sinds de Russische inval heeft de NAVO nut. Rutte zelf: ‘Oekraïne moet winnen en Rusland moet verliezen.’
Halverwege maart of uiterlijk in april gebeurt het. Dan verschijnt het bericht dat Rutte is uitverkoren tot NAVO-chef. De huidige NAVO-man, de Noorse oud-premier Jens Stoltenberg, trad in 2014 aan. Hij tekende een paar keer bij, maar op 1 oktober zit het voor hem erop.
Begin juli is in Washington een NAVO-top en moet het rond zijn. Stel je voor dat lidstaten openlijk hun instemming uitruilen tegen andere belangen. Koehandel ondermijnt de alliantie. Dat mag dit keer zeker niet, omdat een week later in Milwaukee de Republikeinse Conventie is, waar Donald Trump elk NAVO-scheurtje zou kunnen uitvergroten.
(Lees verder onder de preview.)
Nederland heeft eerder misgeschoten bij de NAVO
Bronnen op de Haagse ministeries zeggen dat het feitelijk een gelopen race is en dat serieuze tegenkandidaten ontbreken. Rutte kan alleen nog per abuis kleinere NAVO-lidstaten voor het hoofd stoten, en dat doet hij nooit. Maar diplomaten zijn voorzichtig. De NAVO moet met consensus besluiten. Eén dwarsligger kan de zaak versjteren.
Nederland denkt altijd de ideale kandidaat te leveren, maar hield een trauma over aan de geflopte kandidatuur van Ruud Lubbers, eind 1995. De gevierde CDA-premier kreeg zulke krachtige adhesiebetuigingen van de Fransen, Britten en Duitsers, dat Washington steigerde. Iedere kandidaat ‘NATO SecGen’ moet naar Washington komen, maar toen noemden de Amerikanen het ‘solliciteren’.
Lubbers verprutste het gesprek met minister Warren Christopher van Buitenlandse Zaken. Hij zat geopolitiek te filosoferen en trok de toetreding van voormalige Warschaupactlanden tot de NAVO in twijfel. Daarna werd hij op het Witte Huis ontvangen, maar niet door president Bill Clinton. Wel door diens Nationale Veiligheidsadviseur Anthony Lake. Per abuis meldde de delegatie zich bij de verkeerde toegangspoort. Kostbare tijd ging verloren. Lake had nog 20 minuten voor Lubbers. Het werd een blamage. Lubbers trok zich terug. De Spaanse minister van Buitenlandse Zaken Javier Solana werd secretaris-generaal van de NAVO.
Sinds dit debacle snapt ook Den Haag dat een kandidaat in stilte moet worden gebracht, zich dienstbaar moet opstellen en persoonlijke steun van POTUS (President Of The United States) moet hebben.
Hoofdknik
September 2003 deed zich een nieuwe kans voor met Jaap de Hoop Scheffer. Nog geen twee jaar eerder schoof het CDA hem bruut terzijde als partijleider. Hij solliciteerde naar de post van commissaris van de Koningin, maar de Provinciale Staten van Overijssel lustten hem niet: hier geen Haagse parachutisten! Mei 2002 won het CDA echter de verkiezingen. Jan Peter Balkenende werd premier en De Hoop Scheffer minister van Buitenlandse Zaken. Op 3 september 2003 stonden ze in het Witte Huis bij president George W. Bush. Het klikte.
In Den Haag stoeien de commissies Buitenlandse Zaken en Defensie urenlang met de ministers over wat de Kamerleden ergens hebben gehoord of gelezen. Je zou veronderstellen dat het er tijdens een verblijf in Washington nog veel gedetailleerder aan toegaat. De werkelijkheid is dat het daar op een gezellig familie-uitje lijkt, omdat alles in ambtelijk vooroverleg wordt afgekaart en de hoofdrolspelers aan een enkel woord of een hoofdknik genoeg hebben om het hun ondergeschikten te laten uitvoeren.
Op 3 september 2003 vroeg Bush De Hoop Scheffer op de man af of hij secretaris-generaal van de NAVO wilde worden. De afgang van Lubbers indachtig, besloot De Hoop Scheffer géén college te geven. Hij hield het sober: ‘Is er consensus, dan ben ik daartoe bereid.’ Goed twee weken later werd zijn benoeming in de Noord-Atlantische Raad bezegeld.
Rutte heeft de steun van Biden, maar Den Haag zwijgt angstvallig. ‘Hij heeft zijn sollicitatie gehad,’ fluisteren bronnen die op 17 januari 2023 in het Witte Huis waren. Er werden grapjes gemaakt over de door Nederland met 2-0 gewonnen voetbalwedstrijd tegen de Amerikanen in Qatar. Het ging over Patriot-luchtafweer voor Oekraïne. Rutte bevestigde dat geen hoogwaardige chipstechnologie in Chinese handen mag vallen, dus waren ook de exportbeperkingen voor de Veldhovense fabrikant ASML beklonken. Toen Rutte achter Bidens Resolute Desk mocht zitten, waren toezeggingen voor de NAVO-baan niet zo belangrijk meer. Stilzwijgende steun is voor diplomaten veiliger, want makkelijker geheim te houden dan openlijke steunbetuigingen.
Rutte lijkt zaken weg te geven voor de NAVO
Sindsdien reist Rutte de wereld over of ontvangt in Den Haag de ene regeringsleider na de andere president. In een jaar was hij 36 keer op pad – de EU-verplichtingen in Brussel niet meegerekend. Het regeringsvliegtuig brengt hem gemiddeld elke elf dagen naar weer een ander land.
Iedere premier laat in zijn nadagen zijn internationale kant zien. Veel reizen hebben ook te maken met de Oekraïne-oorlog. Maar dat Rutte zijn diplomatieke vriendschappen cultiveert, is voor de NAVO-functie niet verkeerd.
Wel ontstaat de indruk dat Rutte zaken weggeeft. Zo verzette Nederland zich jarenlang tegen de toetreding van Bulgarije en Roemenië tot de Schengenzone. Eind 2022 ging het kabinet-Rutte al akkoord met Roemenië, maar niet met Bulgarije. Dit land grenst aan Turkije. Den Haag wilde niet dat migranten een Bulgaarse grenswacht omkochten en zomaar konden doorreizen. Ook Oostenrijk streed stug tegen toetreding van Roemenië en Bulgarije. Wenen en Den Haag trokken samen op.
Maar Oostenrijk is géén NAVO-land. Roemenië en Bulgarije zijn dat wel. December 2023 ging het kabinet overstag. Tijdens het beraad in Brussel van de EU-ministers van Justitie en Binnenlandse Zaken was Eric van der Burg (VVD) ineens vol lof over de vorderingen in Bulgarije. De Kamer werd vlak voor Kerst summier op de hoogte gesteld.
In een brief van 12 pagina’s stond ergens halverwege: ‘Het kabinet verwelkomt de vele positieve stappen die door de Bulgaarse regering zijn gezet op het gebied van rechtsstaat en corruptiebestrijding. Gelet op deze positieve en duurzame ontwikkelingen, is aan de voorwaarde van significante voortgang op het gebied van rechtsstaat voldaan, mede omdat structurele monitoring voldoende is ondervangen.’
Uit die laatste bijzin blijkt dat het nog lang niet goed zit, maar Bulgarije kreeg het voordeel van de twijfel. Oostenrijk stond in zijn eentje. Roemenië en Bulgarije waren binnen.
Oostenrijk probeerde nog de Bulgaarse toetreding te ‘faseren’. Alleen passagiers die per vliegtuig reizen, zouden zonder paspoort via Bulgarije kunnen doorreizen. Dan konden passagiers van vluchten uit Sofia namelijk op Schiphol of Flughafen Wien bij de gate worden gecontroleerd en eventueel teruggestuurd op grond van de Dublin-regels.
Maar het kabinet gaf geen sjoege. NSC-Kamerlid Caspar Veldkamp begon erover in een asieldebat. Hij pleitte voor steun aan de Oostenrijkse ‘fasering’. Van der Burg wilde er niet aan. Terloops stelde Veldkamp zijn meest pikante vraag: ‘Heeft het kabinet misschien andere belangen om Bulgarije en Roemenië vriendelijk te stemmen?’
Dat sloeg op de hete kwestie, Ruttes kandidatuur. Van der Burg ging er wijselijk niet op in. Een Rutte-vertrouweling zegt: ‘Kamerleden doen er verkeerd aan handjeklap te suggereren.’
(Lees verder onder de preview.)
‘Graaft Alexander De Croo net als Mark Rutte een valkuil voor zichzelf?’
Niet alle reizen zijn voor NAVO
Eind januari reisde Rutte naar NAVO-lidstaat Kroatië voor ‘het versterken van de samenwerking op voor beide landen belangrijke (geopolitieke) dossiers’. Tussendoor vloog hij met de Kroatische premier Andrej Plenković naar Bosnië en Herzegovina, dat kandidaat NAVO-lidstaat is. EU-voorzitter Ursula von der Leyen was daar ook en met de Bosnische regering ging het over de EU-toetreding.
In Haagse wandelgangen klonk gemopper dat Rutte daar met NAVO-zaken bezig was, want de Amerikanen willen de Russen de pas afsnijden en de hele Balkan snel in het westerse kamp trekken. Op zijn persconferentie in Sarajevo echter, sprak Rutte uitgebreid over EU-toetreding en niet over de NAVO.
Een derde voorbeeld van veronderstelde belangenverstrengeling is de onderzeebotenorder van zeker 4 miljard euro. In maart kiest het kabinet tussen drie leveranciers: de Zweeds-Nederland- se combinatie Saab-Damen, het Franse Naval en de Duitse werf ThyssenKrupp. Rutte deed jarenlang alle vragen hier- over af met een dooddoener: ‘We kiezen gewoon de beste boot voor dezelfde prijs.’
Eind 2018 leek er sprake van een kentering ten gunste van Damen in Vlissingen. Het kabinet-Rutte III publiceerde een Defensie Industrie Strategie (DIS) waarin stond dat bij investeringen ook wordt gekeken naar eigen industriebelangen. Na telefoontjes uit Parijs werd het besluit uitgesteld. In een ambtelijk voorportaal van de ministerraad stonden de vertegenwoordigers van Buitenlandse Zaken en Algemene Zaken tegenover hun collega’s van Defensie en Economische Zaken, die aandrongen op snelheid.
Rutte kent klassiekers
Het Franse Naval liep een Australische order mis door toedoen van de Verenigde Staten. President Emmanuel Macron was woedend. ‘De Nederlandse order betekent Frans eerherstel,’ weten insiders. Een Kamerlid: ‘Als het over de onderzeeboten gaat, leidt dat tot nervositeit in het Torentje.’ Maar dat bewijst niet dat Rutte per se Parijs wil gerieven.
Natuurlijk houdt Rutte het Franse belang in de smiezen, maar hij zal zijn NAVO-functie heus niet ‘kopen’ met Franse onderzeeboten. ‘Zo kwetsbaar maakt hij zich echt niet,’ bezweert een belangrijke Haagse bron. Rutte zou als NAVO-chef meteen op Duitsland en Zweden stuiten.
Verder kent Rutte zijn klassiekers. Toen Lubbers in 1995 solliciteerde naar de NAVO-baan, was dat doordat de Belg Willy Claes moest aftreden, omdat hij ooit smeergeld kreeg van een Italiaanse helikopterbouwer. Omkoperij en belangenverstrengeling, daar houdt de NAVO niet van.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
